Wat als in de loop van woensdagavond duidelijk wordt dat een politieke partij zetels verliest in de Tweede Kamer? Om de pijn voor de partij zelf te verzachten en aan de kiezer te verkopen, zullen de partijleiders allerlei frames en verklaringen aandragen. NRC zet de meest voorkomende visies en verklaringen bij verlies op een rij, als leeswijzer bij de uitslagenavond.
1 Wees creatief, dan kun je toch nog (een beetje) winnen
Ook bij verlies kan een partij toch nog winnen – bijvoorbeeld ten opzichte van een willekeurig laag moment in de peilingen. Toen de VVD niet de grootste bleek na de Provinciale Statenverkiezingen afgelopen maart, verwees campagneleider Thierry Aartsen de volgende ochtend naar de peilingen van oktober. Ten opzichte van tóén, zei hij, was het verlies beperkt.
Of vergelijk het met een ander soort verkiezingen. Oké, de partij verliest zetels in de Tweede Kamer, maar ten opzichte van bijvoorbeeld de Provinciale Statenverkiezingen afgelopen maart wínt ze juist. Die tactiek pasten GroenLinks en PvdA toe bij de Provinciale Statenverkiezingen van dit jaar. De linkse tandem zag een stijgende lijn, zei partijvoorzitter Esther-Mirjam Sent bij het campagneontbijt de ochtend na de verkiezingen. Bij de Tweede Kamerverkiezingen haalde de combinatie nog 11 procent van de stemmen, bij de Provinciale Statenverkiezingen 19 procent. Een flinke stijging, zou je denken. Maar bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 haalden de twee partijen samen óók ongeveer 19 procent van de stemmen.
Ook kan het de pijn verzachten door te wijzen op steden of gemeenten waar de partij wél op winst staat – een redenering die het beste werkt bij gemeenteraadsverkiezingen. Campagneleider en Tweede Kamerlid Derk Boswijk (CDA) deed dat de ochtend na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. Hij was ondanks een minnetje opgelucht en trots en zag lichtpunten. Zoals „de stad Utrecht waar we gewoon winnen. En Eindhoven, waar we de tweede partij zijn”.
2 Verwijs naar de inhoud
Dat een partij verloor, kan de partijleider ook verklaren door de thema’s die het debat domineerden. Vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 brak de oorlog in Oekraïne uit. Het overheerste de verkiezingen. Mark Rutte zei bijeenkomsten af, maar kon Nederland als minister-president in programma’s als Nieuwsuur wel bijpraten over de oorlog. Andere partijen, zoals GroenLinks en PvdA, vonden dat het lastig was om hun partijleiders landelijk in de kijker te spelen.
Het kan ook zijn dat het thema in de campagne wél aansluit bij de inhoudelijke lijn van de partij, maar dat anderen met de eer strijken. Die verklaring is bij de SP te horen. Zíj strijden al jaren tegen de marktwerking, maar anderen scoren ermee. Zíj kaarten al jaren bestaanszekerheid aan, maar nu lijkt Pieter Omtzigt daar als middenpartij kiezers mee te overtuigen. De vraag blijft hoe dat dan kan.
Lees ook
over campagne voeren in machtige tijden
3 Creëer lage verwachtingen
Het helpt ook om vooraf de verwachtingen te temperen. Dat doet het CDA deze hele campagne al. Partijleider Henri Bontenbal zei kort na zijn aanstelling als partijleider dat komende verkiezingen een tussenstation zijn. Daarmee doet de historische nederlaag die de partij volgens de peilingen staat te wachten, iets minder pijn.
Of verzin vooraf een eigen wetmatigheid en versla díé. Toenmalig D66-leider Alexander Pechtold zei eens dat regeren voor D66 bij de volgende verkiezingen halveren betekent. Daaraan refereerde Sjoerd Sjoerdsma, campagneleider van D66, na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 (lichte daling ten opzichte van 2018) en de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Hoewel D66 in 2021 meer stemmen haalde dan in 2017 bij de Kamerverkiezingen, klinkt het nóg flinker als de verwachting was dat de partij gehalveerd zou zijn. Mocht de partij wel gehalveerd zijn, zoals deze verkiezingen mogelijk het geval is bij D66, dan kun de partijleider altijd weer die wetmatigheid als verklaring opdienen.
4 Verleg de schuld, waar mogelijk
En dan kunnen partijleiders nog allerlei verzachtende omstandigheden aandragen: een recente, rommelige leiderschapswissel, de strategische stemmer die op het laatste moment niet voor de partij kiest waar hij of zij eigenlijk bij hoort – deze verkiezingen naar verwachting een veelgehoorde verklaring.
Een omstandigheid die in het campagneontbijt na de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 en de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 veel genoemd werd, is corona. D66 kon geen bijeenkomsten organiseren in 2021 waarin het kon laten zien hoe populair Sigrid Kaag was. De SP kon de wijken niet in en de straat niet op, terwijl ze juist een partij van de straat en de wijken was, zei campagneleider SP’er Maarten Hijink de ochtend na de verkiezingen, bij het campagneleidersdebat.
Partijen kunnen ook wijzen op ontwikkelingen waar de partij zelf niet alleen invloed op heeft. Door te verwijzen naar de lage opkomst en het lage vertrouwen in de politiek, bijvoorbeeld.
Of door te zeggen dat bijna iedereen zetels verloren heeft. Dat deed VVD-campagneleider en Kamerlid Thierry Aartsen na de Provinciale Statenverkiezingen in maart, bij het campagneleidersdebat. Overál stond een minnetje, zei hij, behalve bij de BBB.
Eén veelgehoord argument, dat de kiezer met weinig vertrouwen zou zijn thuis gebleven vanwege het slechte weer, zal voor deze verkiezingsdag niet opgaan. De voorspelling voor woensdag: bewolkt, 5 procent kans op regen en een zwakke zuidwestenwind. Het wordt ongeveer 6 graden.
