Gevechtspauze in Gaza kwam moeizaam tot stand

Er is weken aan gewerkt en het blijft afwachten of er niet alsnog een kink in de kabel komt. Maar 46 dagen na het begin van de Gaza-oorlog zijn Israël en Hamas het na bemiddeling van Qatar, de Verenigde Staten en Egypte eens geworden over een substantiële wapenstilstand, die is gekoppeld aan een ruil van Israëlische gijzelaars voor Palestijnse gevangenen. Wereldwijd is dit nieuws met instemming begroet. De Qatarese onderhandelaar, Mohammed al-Khulaifi, zei te hopen dat dit „een zaadje voor een groter akkoord en een permanent staakt-het-vuren” zal zijn.

Israël en Hamas hebben volgens mediaberichten afgesproken dat de wapens vanaf donderdagochtend 10.00 uur lokale tijd zwijgen. Het akkoord geldt vooralsnog voor vier dagen. In die periode zullen vijftig door Hamas uit Zuid-Israël meegenomen gijzelaars worden vrijgelaten, allen vrouwen en kinderen. Onder hen bevinden zich ook drie gijzelaars met de Amerikaanse nationaliteit, onder wie een meisje van drie wier beide ouders op 7 oktober door Hamasstrijders werden gedood. In ruil laat Israël zo’n 150 Palestijnse gevangenen gaan. Die groep bestaat eveneens uit enige vrouwen en Palestijnse tienerjongens. Geen van hen wordt van moorden verdacht.

Het bestand kan ook worden verlengd, als Hamas meer gijzelaars loslaat. Ook zouden er dan meer Palestijnen kunnen vrijkomen. Hamas heeft voor zover bekend nog zo’n 240 gijzelaars in handen, al staat niet vast dat allen nog in leven zijn. Volgens onbevestigde berichten zal het Internationale Rode Kruis tijdens het bestand toegang krijgen tot de overblijvende gijzelaars en zo nodig medische hulp verlenen. Een Amerikaanse functionaris zei dat Hamas ook nog enige tijd nodig heeft om te traceren waar alle gijzelaars nu precies verblijven.

Humanitaire hulp

Door het bestand kan de humanitaire hulp voor de zwaar beproefde burgers van Gaza weer op gang komen. Velen van hen zitten al weken zonder voldoende voedsel, drinkwater en medicijnen. De vrachtauto’s met hulp zouden niet alleen naar de zuidelijke helft van de Gazastrook moeten gaan, waar het grootste deel van de burgerbevolking onder druk van Israëls leger naar toe is gevlucht, maar ook naar het zwaar beschadigde noorden. Daar verblijven nog zo’n 160.000 burgers onder zeer moeilijke omstandigheden.

Na urenlang beraad ging het Israëlische kabinet dinsdagavond akkoord met de deal, nadat Hamas al eerder had ingestemd. Slechts drie leden van het kabinet stemden tegen, onder wie de extreemrechtse minister van Nationale Veiligheid, Itamar Ben-Gvir. Die noemde het akkoord „een gevaarlijk precedent”. Het beloont Hamas in zijn ogen voor het nemen van gijzelaars.

Aan Israëlische zijde bestaat er bovendien bezorgdheid dat Hamas zich dankzij het bestand kan hergroeperen. Ook met drones zal Israël dat slechts deels kunnen checken, want er is – op aandringen van Hamas – een vliegverbod boven het zuidelijk deel van de Gazastrook afgesproken. Boven het noorden geldt dit verbod van 10.00 uur ’s ochtends tot 16.00 uur ’s middags. Sommige militairen zouden daarom liever zijn doorgestoomd in de Gazastrook om zo de druk op Hamas verder te verhogen. Als de oorlog na het bestand wordt hervat, zoals Israël heeft aangekondigd, zouden er mogelijk meer Israëlische militairen sneuvelen dan anders het geval zou zijn geweest. Ook Hamas heeft gezegd dat zijn strijders „de vinger aan de trekker” houden.

Protestmars

Woensdag werd er nog volop gevochten in de Gazastrook. Boven Gaza-Stad waren rookwolken te zien na een Israëlische actie. Ook in de zuidelijke stad Khan Younis bombardeerde Israël. Een gebouw bezweek, waarbij zeventien mensen werden gedood, onder wie enige kinderen.

Israël kon woensdag nog niet onmiddellijk beginnen met de uitvoering van het akkoord omdat Israëliërs wettelijk het recht hebben bij het Hooggerechtshof bezwaar aan te tekenen tegen de vrijlating van Palestijnse gevangenen. Voor zulke bezwaren geldt een termijn van 24 uur. Dit gebeurde ook in 2011, toen Israël 1.023 Palestijnen vrijliet in ruil voor één krijgsgevangen Israëlische militair. Maar het Hooggerechtshof verwierp destijds direct alle bezwaren en de verwachting is dat het ditmaal niet anders zal zijn.

Volgens Israëlische media lag het akkoord in vrijwel dezelfde vorm ook al een week geleden op tafel maar premier Netanyahu verklaarde er zich toen nog tegen. Mogelijk is hij van mening veranderd na een onderhoud maandag met de familieleden van gijzelaars, die eerder via een protestmars van Tel Aviv naar Jeruzalem aandacht vroegen voor het lot van hun dierbaren. Ook de strijdkrachten en inlichtingendiensten zouden met de deal hebben ingestemd.

Al kort na de bloedige aanval van Hamas op Zuid-Israël van 7 oktober benaderde Qatar, dat nauwe banden onderhoudt met zowel Hamas als de Verenigde Staten, de Amerikanen om een Amerikaans-Israëlische cel te vormen die zich met de gijzelaarskwestie kon bezighouden. De website Politico meldt dat naast hoge functionarissen van de Nationale Veiligheidsraad ook president Biden zelf zich met de zaak bemoeide. Biden besprak het lot van de gijzelaars herhaaldelijk telefonisch met Netanyahu. Via Zoom sprak hij ook met verwanten van de gijzelaars.

Op 23 oktober bood Hamas, dat al eerder twee gijzelaars had laten gaan, aan om meer gijzelaars vrij te laten. Dan zou Israël zich echter wel van een grondoffensief tegen Hamas in de Gazastrook moeten onthouden. Netanyahu verwierp dat voorstel, mede omdat hem niet zeker leek dat de gijzelaars inderdaad vrij zouden komen. Op dat moment stond evenmin vast hoeveel van hen nog leefden. Ook de VS koesterden destijds bedenkingen over zo’n deal.

Toen Hamas na het begin van het grondoffensief via Qatar bewijzen doorgaf dat de gijzelaars nog in leven waren verbeterden de perspectieven voor een deal weer. Maar mede door de Israëlische aanval op het Al-Shifa-ziekenhuis vorige week dreigde die alsnog af te ketsen. President Biden belde daarop de emir van Qatar, aldus Politico, en stuurde een hoge functionaris naar Doha om hem weer een concept-akkoord voor te leggen. Na enig getouwtrek ging Hamas hiermee akkoord. En uiteindelijk kon ook Israël er zich in vinden. Een betrokken Amerikaanse functionaris sprak van een „martelend proces van vijf weken”.