Van de duizenden gezinnen die door een overheidsfout in armoede leven, vaak al jarenlang, wordt het merendeel waarschijnlijk pas in de loop van 2024 opgespoord en gecompenseerd. Dat zeggen betrokkenen tegen NRC.
Deze mensen moeten toeslagen terugbetalen waar zij recht op hebben, doordat verschillende inkomensregelingen elkaar onbedoeld in de weg zitten. Hun inkomen zakt daardoor onder het bestaansminimum. Ze lopen veelal honderden euro’s per jaar mis, met armoede en een groot risico op schulden tot gevolg.
Het ministerie van Sociale Zaken kent dit probleem al sinds 2017, maar pas in maart dit jaar, na een artikel in NRC en Kamervragen, maakte het kabinet bekend een oplossing te zoeken. De structurele, landelijke oplossing is er niet voor 2028, bleek op Prinsjesdag. Tot die tijd moeten gemeenten gedupeerden zoeken en compenseren.
Lees ook
Overheidsfout met toeslagen niet voor 2028 opgelost: gemeenten moeten duizenden gezinnen uit armoede houden
Nu blijkt dat de meeste gemeenten daar nog niet aan begonnen zijn. „Ik weet dat een relatief klein aantal gemeenten hiermee bezig is”, zegt Peter Heijkoop (CDA), armoedewethouder in Dordrecht en bestuurder van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Andere betrokkenen bij dit dossier bevestigen dat beeld.
Gemeenten vrezen dat het opsporen en compenseren van gedupeerden te veel tijd kost. „We hebben de capaciteit gewoon niet”, zegt armoedewethouder Marike de Nobel (GroenLinks) in Breda. „Onze mensen zijn keihard aan het werk om de energietoeslag uit te keren. Ik kan ze niet tachtig uur per week laten werken.” Bij sociale diensten is een „enorm personeelsgebrek”, zegt Heijkoop.
Veel gemeenten vinden de materie ook ingewikkeld. Gemeenten kunnen dit niet alleen, laat een woordvoerder van Lansingerland weten. „Wij vinden het noodzakelijk dat het ministerie de regie pakt.” Maassluis noemt het zelfs „dermate complex” dat het vragen van NRC hierover niet binnen een week kon beantwoorden.
‘Pijnlijk’
Het kabinet wil gemeenten helpen door lijsten op te stellen waar alle gedupeerden op staan. Maar het is nog onduidelijk wanneer zij die krijgen. De Amsterdamse wethouder Rutger Groot Wassink (Sociale Zaken, GroenLinks) vindt het veel te lang duren. „We weten dit al zes jaar. Maar wat dóén we dan precies? We moeten dit gewoon regelen met zijn allen.”
Dit armoedeprobleem treft een zeer specifieke groep van naar schatting 6.400 ‘eenverdieners’, stellen van wie één partner eigen inkomen heeft, meestal een arbeidsongeschiktheidsuitkering van het UWV. Een deel van hen krijgt daarbovenop een bijstandsuitkering van hun gemeente.
Lees ook
Al jaren in armoede, door een fout van de overheid
Deze mensen krijgen netto ongeveer evenveel geld op hun rekening als stellen die alléén een bijstandsuitkering krijgen. Maar door een onbedoeld effect van zeer specifieke belastingregels wordt hun bruto-inkomen veel te hoog. Daardoor moeten zij toeslagen terugbetalen waar zij recht op hebben.
Groot Wassink vindt dat gemeenten niet moeten wachten tot zij de lijst met gedupeerden krijgen. „Deze mensen hebben buitengewoon veel moeite om rond te komen.” In de hoofdstad worden slachtoffers nu al actief opgespoord en gecompenseerd. Net als onder meer in Nijmegen, Alphen aan den Rijn en Rheden.
Probleem daarbij is dat gemeenten slechts een klein deel van de slachtoffers in beeld kunnen krijgen: zij kennen alleen gedupeerden met een bijstandsuitkering. Dat is slechts 20 procent van de totale groep. Het merendeel heeft alleen een UWV-uitkering. Om hen op te sporen, moeten ook de voortvarende gemeenten wachten op de lijsten van de landelijke overheid.
Het ministerie van Sociale Zaken weet nog niet wanneer die lijsten af zijn. Het opstellen daarvan „kost tijd”, laat een woordvoerder weten, „ook vanwege privacywaarborgen”.
