Nadat een deelnemer van de klimaatmars op het Museumplein de microfoon uit de handen van ’s werelds beroemdste klimaatactivist Greta Thunberg heeft gerukt – en wordt afgevoerd – zetten de betogers op het podium een leus in. „No climate justice on occupied land”, scandeert ook Thunberg, die een zwart-witte Arafatsjaal (keffiyeh) draagt, volop mee.
Juist op dat soort leuzen was de afgevoerde man fel tegen. „Ik kom hier voor een klimaatdemonstratie, niet voor dit politieke standpunt”, wist hij nog door de microfoon te roepen. Kort daarvoor had een van de uitgenodigde sprekers bij de Mars voor Klimaat en Rechtvaardigheid de omstreden leus ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ geroepen.
Wat met zo’n 85.000 demonstranten de grootste Nederlandse klimaatmars ooit was, had ook de grootste Nederlandse pro-Palestina-demonstratie ooit kunnen zijn geweest. Ware het niet dat een flink deel van de demonstranten helemaal niet voor de Palestijnse zaak kwam demonstreren.
Op sociale media nam een fiks aantal sympathisanten nadrukkelijk afstand van mede-organisator Extinction Rebellion. Onder hen ook bekende academici, zoals emeritus hoogleraar voedingsleer en NRC-columnist Martijn Katan. „Diep treurig. Ik heb mij uit volle overtuiging ingezet voor de klimaatbeweging, maar die is nu een platform geworden voor de Palestijnse kant van het conflict Israël-Hamas. Daar doe ik niet aan mee. Adieu, XR”, twitterde hij.
Ook de Rotterdamse hoogleraar duurzaamheid en transities Jan Rotmans, adviseur van XR, distantieerde zich nadrukkelijk en noemde het zeer onverstandig dat de klimaatbeweging de pro-Palestijnse weg inslaat. „Het was het verkeerde podium om aandacht te vragen voor die kwestie. Van de demonstranten kwam 99,9 procent voor het klimaat”, licht Rotmans telefonisch toe. „Klimaat is apolitiek en niet links of rechts, deze kwestie wel. Waarom haal je die door elkaar?”
Rotmans vreest dat XR, dat de afgelopen jaren wist uit te groeien tot een brede beweging, meermaals met demonstranten uit diverse lagen van de samenleving de A12 in Den Haag bezette én het schrappen van miljarden aan klimaatsubsidies op de politieke agenda kreeg, het klimaatdoel in de voet schiet. „Je verzwakt hiermee de beweging. Ik heb veel reacties gehad van mensen die zeggen: ‘Ik doe niet meer mee als dit de lijn wordt.”
Lees ook dit artikel: De Palestijnse zaak mengt zich in de klimaatmars: ‘Ik kom niet voor politieke standpunten’
Palestijnse vlag
Filosoof Chris Julien, ook wel als de ‘denker van XR’ omschreven, heeft de maandag na de demonstratie gemengde gevoelens. „Het is bijzonder hoeveel mensen er waren, maar ook lastig dat ik NRC hier nu over spreek. We zitten anderhalve week voor de verkiezingen. We hebben het alleen over die verschrikkelijke oorlog in het Midden-Oosten, maar het zou ook over het klimaat moeten gaan.”
Julien wijst erop dat klimaatrechtvaardigheid een veel breder begrip is dan vaak gedacht en dat XR mensen daarin mee moet nemen. Klimaatrechtvaardigheid is volgens hem niet alleen het terugdringen van CO2-uitstoot en heeft bijvoorbeeld ook een link met sociale rechtvaardigheid, omdat bepaalde achtergestelde groepen harder door klimaatverandering en ecologische destructie worden getroffen. Via die route van sociale rechtvaardigheid kom je dan ook uit bij het stelling nemen tegen de „grootschalige mensenrechtenschendingen en de ongekende moordpartij” in Gaza.
Lokaal leidde dat ertoe dat de Rotterdamse en Utrechtse XR-afdelingen een Palestijnse vlag projecteerden op de Erasmusbrug en Domtoren. „Als lokale groep heb je meer ruimte om kleur te bekennen, maar als nationale beweging wil je zo inclusief mogelijk zijn. Uiteindelijk zitten we allemaal in de storm van de klimaatcrisis, maar wel in verschillende bootjes.”
Lees ook
Chris Julien, de denker van Extinction Rebellion, gaat gebukt onder de feiten
Nimmer Zwarte Piet
Hoewel XR bij het brede publiek bekend is om de klimaatprotesten, is het niet voor het eerst dat de beweging zich hard maakt voor andere onderwerpen. Begin november maakte XR bekend nauw te gaan samenwerken met Kick Out Zwarte Piet voor een racismevrij Sinterklaasfeest. Onder de slogan ‘Nu niet. Nooit Niet. Nimmer Zwarte Piet’, werden burgerlijke ongehoorzaamheidsacties aangekondigd in gemeenten die Zwarte Piet faciliteren. „Zwarte Piet is een probleem van heel Nederland”, liet de tak XR Solidariteit weten.
XR-woordvoerder Rozemarijn van ’t Einde wijst erop dat het onder activistische organisaties gebruikelijk is om solidair te zijn voor zover dat rijmt met de eigen doelstellingen. Toen XR-activisten begin dit jaar van hun bed werden gelicht, ontving XR ook van verschillende organisaties steun. Ze vindt mede daarom dat de klimaatbeweging wel degelijk stelling kan nemen over Gaza. „Zondag was een mars voor klimaat én rechtvaardigheid. Die twee gaan hand in hand, want we streven naar een leefbare toekomst voor iedereen.”
Lees ook
hoe Extinction Rebellion zich voorbereidt op acties
Hoogleraar Rotmans blijft er echter van overtuigd dat XR met een dergelijke benadering een flinke groep sympathisanten van zich vervreemdt, onder wie hemzelf. „Als dit de lijn wordt dan neem ik afstand als adviseur en keer ik me tegen datgene wat me lief is. Op deze manier verlies je veel medestanders, dat vind ik strategisch heel onhandig.”
XR-woordvoerder Van ’t Einde heeft daar geen boodschap aan. Hoewel volgens haar XR geen rol had in wat op het podium werd gezegd, benadrukt ze dat de beweging niet groot is geworden vanwege haar aaibaarheid. En dat het ook nooit een club is geweest die mensen pleased. „Activisme is altijd provocerend. En veel van onze sympathisanten zijn eerder gedraaid. Die vonden de A12 bezetten eerst ook verkeerd.” Daarbij zegt Van ’t Einde dat het niet goed voelt om er op zo’n strategische manier over na te denken. „Dan zou ik me om tactische redenen niet uitspreken tijdens een genocide. Hierover zwijgen brengt morele schade toe aan de klimaatbeweging.”
