Waarom moet het geliefde radioprogramma Spiegelzaal verdwijnen?

Onmiddellijk nadat presentator Hans van den Boom in de uitzending van zondag 5 november het NPO-besluit om het programma Spiegelzaal per 1 januari 2024 op te heffen wereldkundig had gemaakt, stak er onder luisteraars en musici een storm van protest op. Hoe was het mogelijk dat dit unieke, laagdrempelige programma de das om werd gedaan?

Spiegelzaal wordt elke zondag live uitgezonden vanuit het Concertgebouw en bestaat al dertig jaar. Het programma geeft jong talent een kans zich live op de radio, in aanwezigheid van publiek, te presenteren. Presentator Van den Boom is in muziekkringen een begrip. Hij bezit het vermogen zelfs de allerjongste talenten die stijf staan van de zenuwen op hun gemak te stellen.

Een petitie, die werd gestart door eerstejaars student viool aan het Utrechts conservatorium Anthe de Zwart, was deze vrijdagmiddag zo’n 5.500 keer ondertekend. Onder de ondertekenaars zijn een aantal inmiddels wereldberoemde Nederlandse musici, die ooit, soms al op 13- of 14-jarige leeftijd debuteerden in Spiegelzaal.

Tegenvallende luistercijfers

Wat heeft de NPO doen besluiten het programma op te heffen? „Om 10 uur, als Spiegelzaal begint, is er een enorme terugval in de beluistering, dat is een teken dat er iets niet goed gaat”, zegt Simone Meijer, zendermanager van NPO Klassiek. „Zondagochtend is voor ons heel belangrijk, dan heb je de best beluisterde uren van NPO Klassiek van de hele week.

„Ik heb een gesprek over de luistercijfers gehad met AvroTros en gezegd: Er moet iets veranderen, dat is gewoon klip en klaar, de radio wordt door veel mensen uitgeschakeld. Ik wil niet dat ze geïrriteerd afhaken. Nee, zei AvroTros toen, we willen het programma houden zoals het is.”

Bart Barnas, directeur Media van AvroTros reageert: „Mevrouw Meijer heeft het over de laatste drie jaar. Weet je wat we toen hadden? Corona. We mochten geen programma’s met publiek maken. En juist dat publiek maakt ons programma zo leuk. Er is met ons altijd te praten over het doorontwikkelen van een programma, maar in dit geval vonden we dat niet nodig. Er zijn dingen die zó bij je omroep horen, die wil je graag behouden, daar is Spiegelzaal er één van, maar dat gaat dus niet lukken.”

Spiegelzaal haalde dit jaar een gemiddeld marktaandeel van 2,4 procent, blijkt uit cijfers van het Nationaal Media Onderzoek. Dat wil zeggen dat op het moment van uitzending gemiddeld 2,4 procent van alle radioluisteraars naar Spiegelzaal luisterde. Dit is 0,4 procentpunt onder de doelstelling voor het programma van de NPO, laat Barnas weten. Tegelijk is het wel 0,7 procentpunt boven het gemiddelde van de zender NPO Klassiek zelf. „Bij Spiegelzaal gaat het om een programma met vaak nieuwe muziek en nog onbekende namen. Toch scoort het beduidend beter dan het zendergemiddelde.”

Zondagochtendgevoel

In het uur van Spiegelzaal valt vanaf januari een extra uur Tussen Hemel En Aarde, dat om 9 uur begint, te beluisteren. Tussen Hemel en Aarde is een KRO-NCRV-programma waarin vanuit de studio in Hilversum klassieke, vaak religieuze muziek gedraaid wordt, die moet zorgen voor ‘het ultieme zondagochtendgevoel’.

Maar is het stoppen met Spiegelzaal niet gewoon een bezuiniging? Muziek vanuit de studio is goedkoper dan livemuziek en presentator Wilfred Kemp van Tussen Hemel en Aarde zit toch al in de studio. Bovendien heeft de Publieke Omroep zich sinds vorig jaar september verplicht musici die live optreden een minimumvergoeding van 250 euro te betalen. Spiegelzaal is dus duurder geworden.

„Nee, het is zeker geen bezuiniging”, zegt Meijer van NPO Klassiek. „Die betalingsgarantie is volkomen terecht. Ik heb toen tegen AvroTros gezegd: die vergoeding betaal ik, geen probleem. Maar ik heb daarbij wel gezegd dat ik een verandering verwachtte, omdat deze investering ook meer luisteraars verdient. Ook voor de musici. De belevenis in de Spiegelzaal is buitengewoon fijn en gezellig, maar bij de luisteraar thuis klinkt het heel anders en daar dien je als makers wel rekening mee te houden.”

Ook blijft er „volop ruimte voor livemuziek op NPO Klassiek”, verzekert Meijer. „Daarnaast wordt in alle programma’s aandacht besteed aan Nederlandse musici en de ontwikkelingen in het klassieke muziekleven. Bovendien zijn er regelmatig liveoptredens in de studio, organiseren we themaweken en bijzondere projecten waarin we (jonge) musici uitnodigen.”

Kerntaak

Bart Barnas van AvroTros: „Daar heb je de kern van het probleem. De NPO wil altijd toch graag over de inhoud gaan, maar dat gaat ze niet, dat gaan wij. Wij vinden dit programma een kerntaak van de publiek omroep.”

Dat beaamt violiste Lisa Jacobs. „Het is zo ongelofelijk verdrietig dat het weg moet, ik kom er al twintig jaar, het was mijn eerste ervaring met live op de radio spelen, toen ik het Prinses Christina Concours had gewonnen. En presentator Hans van den Boom is zo ongelofelijk verbonden met het programma, die man is uniek, zo veel hartelijkheid en warmte. Het is een fantastisch podium, ik kom er nog steeds heel graag terug. Kijk naar de mensen die er ooit begonnen zijn, Janine Jansen, Simone Lamsma…

„En het argument dat het bij de luisteraar thuis heel anders klinkt, begrijp ik niet goed. Moet het allemaal dan helemaal perfect zijn? Dat is echt iets van deze tijd, is dat de graadmeter? Muziek is communicatie, muziek is taal. Radio heeft een bepaalde elektriciteit, dat hoor je in Spiegelzaal. Dit programma is een manier om van onderop iets aan muziek te doen. Het gaat om liefde voor cultuur en de bereikbaarheid daarvan. Met het verdwijnen van Spiegelzaal haal je een belangrijke bouwsteen van wat er nog over is weg.”

Thuis dromen

Daar sluit pianist Hans Eijsackers zich bij aan. „De sfeer van de Spiegelzaal in het Concertgebouw werkt ook op de radio goed, je krijgt de sfeer mee van hoe het is om naar een concert te gaan. Je bent ergens bij waar je thuis van kunt dromen.”

Mezzosopraan Leonore van Sloten vult aan: „Het is zo’n optimistisch programma, met al die mensen die warm lopen voor een vergeten componist of een prijs hebben gewonnen. Je zou eventueel nog anders om kunnen gaan met de vergoeding, en mensen die daar optreden vragen of ze wel betaald willen worden, het is toch reclame voor ze, promotie, en een hele ervaring. Dat heb ik ook geschreven in een brief naar de NPO, ik heb er niks op gehoord.”

Anthe de Zwart, opsteller van de petitie: „Ik hoor van heel veel mensen dat ze luisteren. Internationaal bekende musici hebben getekend, allemaal talenten die worden gehoord door een breed publiek. Het is juist onder jongeren een populair programma.”

Toch mag het allemaal niet baten. Barnas van AvroTros : „Het is eigenlijk heel simpel, de NPO vindt het niks en wij wel. Er loopt een bezwaar, maar dat wordt behandeld door de raad van bestuur, dezelfde raad van bestuur die het jaarplan 2024 al goedgekeurd heeft, dus de kans dat het nog omdraait is heel klein.”

Anthe de Zwart: „Ik kan me gewoon niet voorstellen dat het er niet meer is.”