De Raad voor de Rechtspraak heeft „grote zorgen” over de kwaliteit van het wetsvoorstel Handhaving sociale zekerheid. Dat schrijft het toezichtsorgaan donderdag in een advies. De conceptwet, die eerder dit jaar door demissionaire ministers Karien van Gennip (Sociale Zaken, CDA) en Carola Schouten (Participatie, ChristenUnie) werd gepubliceerd, is een politiek antwoord op het omstreden en bestraffende fraudebeleid van eerdere kabinetten. De Raad dringt er nu bij het kabinet op aan om het huidige wetsvoorstel te heroverwegen.
Onderdeel van die nieuwe maatregelen zijn onder meer voorwaardelijke boetes, waarschuwingen of het kwijtschelden van straffen. Volgens de Raad gaat het wetsvoorstel mogelijk juist in tegen het maatwerk dat het kabinet met de wet voor ogen heeft. De essentiële problemen waarvoor het beleid uit het verleden heeft gezorgd, zouden met de nieuwe wet niet worden opgelost. Strenge regelgeving zorgde vanaf het begin van het afgelopen decennium voor hoge standaardboetes voor uitkeringsgerechtigden die fouten hadden gemaakt. De Raad plaatst ook vraagtekens bij de de manier waarop de overheid uitkeringen wil terugvorderen omdat dat proces in het huidige wetsvoorstel ontbreekt.
Toeslagenschandaal
Het toezichtsorgaan mist ook samenhang met andere wetten die over dezelfde kwesties gaan. Dat zou juist ingaan tegen de vereenvoudiging van de regels waar het kabinet op uit is. Die „ontbrekende samenhang” is voor de Raad bovendien „exemplarisch” voor het gebrek aan continuïteit in de Nederlandse regelgeving. De bestaande regelgeving zou „uit het oog zijn verloren”. Momenteel ligt de conceptwet weer op het ministerie voor eventuele wijzigingen. Nadien gaat die voor advies naar de Raad van State, pas daarna wordt de wet ingediend bij de Tweede Kamer.
Het strenge Nederlandse fraudebeleid kwam in 2018 nadrukkelijk in de schijnwerpers met het Toeslagenschandaal. Naar schatting werden daarbij zo’n negentigduizend Nederlandse kinderen geraakt vanwege van onterechte verdenkingen van fraude met kinderopvangtoeslag. Veel gezinnen, onder wie de meeste eenoudergezinnen, kwamen daardoor in grote financiële problemen. Het kabinet gaf later toe dat er sprake was van institutioneel racisme, omdat het merendeel van de getroffen burgers een migratieachtergrond had.
Lees ook Rutte I zette alles op alles om uitkeringsfraude aan te pakken. Compassie ontbrak
Al weken werd erover gespeculeerd maar een staakt-het-vuren in Libanon tussen Israël en Hezbollah bleef desondanks steeds uit. Maar deze dinsdagavond leek het dan toch zover en liet ook de Israëlische premier Benjamin Netanyahu weten dat hij akkoord kon gaan met zo’n wapenstilstand.
Netanyahu kondigde na een vergadering met zijn meest betrokken ministers aan nog diezelfde avond een voorstel hiertoe aan het voltallige kabinet ter goedkeuring voor te leggen. Zo lijkt er, voorlopig althans, een einde aan een oorlog tussen beiden te komen. Met name de laatste maanden resulteerde die in enorme verwoestingen in vooral Libanon en enige duizenden doden.
Het akkoord, gebaseerd op een voorstel van de Verenigde Staten, bepaalt dat de wapens gedurende een periode van zestig dagen zwijgen. Israël zal zijn troepen in die tijd uit Zuid-Libanon moeten terugtrekken, terwijl Hezbollah ervoor moet zorgen dat al zijn strijders vertrekken uit het gebied tussen de grens met Israël en de rivier de Litani. Ook mag Hezbollah zich niet herbewapenen. De zo ontstane ruimte moet worden ingenomen door het Libanese leger. Een internationale commissie onder leiding van de VS gaat toezien op de correcte afwikkeling van het akkoord.
De Libanese minister van Buitenlandse Zaken Abdallah Bou Habib zei dat er vijfduizend militairen gereed zullen staan om het gebied ten zuiden van de Litani over te nemen van Hezbollah en Israël. Of de overeenkomst beklijft, moet blijken. Het vertrouwen over en weer is nog zeer breekbaar. De Israëlische minister van Defensie Israel Katz liet alvast dreigend weten dat zijn land „nul tolerantie voor welke inbreuk dan ook” op het akkoord zal hebben.
Naleving van een overeenkomst kan worden afgedwongen en we zullen die ook afdwingen
Netanyahu zelf zei: „Naleving van een overeenkomst kan worden afgedwongen en we zullen die ook afdwingen.” Hij zei ook dat Israël zich dankzij dit bestand beter kan concentreren op de bedreiging die er volgens hem uitgaat van Iran, de grote bondgenoot van Hezbollah. Bijkomend voordeel is volgens hem ook dat Hamas hierdoor in een groter isolement belandt.
Luchtaanvallen
Ook dinsdag gingen de gevechten nog volop door. De Israëlische luchtmacht voerde onder meer in een tijdsbestek van een paar minuten aanvallen uit op twintig doelen in de zuidelijke buitenwijken van de hoofdstad Beiroet. De bewoners hadden vooraf het consigne gekregen om te vertrekken. Toch vielen er ten minste drie doden, toen een bom een verblijfplaats van ontheemden raakte. Op zijn beurt voerde ook Hezbollah raketbeschietingen op Noord-Israël uit. Daags tevoren waren er volgens de Libanese autoriteiten bij Israëlische bombardementen ook al 31 doden gevallen, onder wie vrouwen en kinderen.
Ruwweg correspondeert het Amerikaanse voorstel met resolutie 1701 van de VN-Veiligheidsraad, die in 2006 na een korte oorlog een einde beoogde te maken aan de vijandigheden tussen Israël en Hezbollah. Ook toen had Hezbollah zich moeten terugtrekken ten noorden van de Litani, maar in de praktijk nestelde het zich ook stevig in het gebied ten zuiden daarvan. Dit was al langere tijd een doorn in het oog van Israël.
Ruwweg correspondeert het Amerikaanse voorstel met resolutie 1701 van de VN-Veiligheidsraad
De spanningen tussen beiden liepen verder op na het uitbreken van de Gaza-oorlog in oktober 2023, toen Hezbollah uit solidariteit met Hamas en de Palestijnen Noord-Israël begon te bestoken met raketten. Israël sloeg steeds hard terug en viel eind september zelfs Zuid-Libanon binnen met grondtroepen. Ook richtte het grote verwoestingen aan in Zuid-Libanon, Beiroet, de Bekaa-vallei en elders. Ongeveer een kwart van de Libanese bevolking raakte ontheemd. Ook in Noord-Israël kunnen inmiddels al ruim een jaar 60.000 geëvacueerde burgers uit veiligheidsoverwegingen niet terug naar hun huizen.
Eerder circuleerden er berichten dat premier Netanyahu bereid was om een bestand te aanvaarden als gebaar van goede wil richting Donald Trump, die in januari zijn rentree maakt als Amerikaans president. Het betekent echter op de valreep ook een succesje voor de vertrekkende president Joe Biden, wiens regering veel moeite heeft gedaan voor dit akkoord.
Wrijfpunten
Tot op het laatste bleven er belangrijke wrijfpunten die zo’n wapenstilstand in de weg zaten. Zo wilde Israël zich het recht voorbehouden om toch weer gewapend te kunnen optreden tegen Hezbollah als het meent dat de groep zich niet aan de afspraken houdt. Maar de Libanese regering betoogde dat dit een aantasting van Libanons soevereiniteit betekent. Ook Hezbollahs nieuwe leider Naim Kassem zei dat zijn groep zo’n Israëlische clausule niet kon accepteren. Hezbollah neemt volgens hem alleen genoegen met een akkoord dat definitief een einde zou maken aan de oorlog.
Volgens Israëlische woordvoerders heeft Israël die concessie omtrent het recht om desgewenst te kunnen interveniëren inderdaad weten te verkrijgen van Hezbollah, al is dit door de andere kant nog niet bevestigd.
Een complicatie aan Israëlische zijde leken de extreemrechtse coalitiepartners van premier Netanyahu en ook in Noord-Israël is er verzet tegen het voorstel tot een wapenstilstand. Itamar Ben-Gvir, de minister van nationale Veiligheid, sprak van „een historische vergissing” in een interview met de Israëlische nationale omroep. „Het zou een gemiste historische kans zijn als we alles stoppen en achteruit gaan”, aldus de minister. Sommige burgemeesters uit Noord-Israël kwalificeerden het voorstel zelfs als een capitulatie voor Hezbollah.
Solidariteit
Ook aan Hezbollah-zijde ligt een wapenstilstand gevoelig. De groep had eerder immers steeds gezegd dat ze slechts bereid was tot een staakt-het-vuren als Israël en Hamas dat eerst ook zouden doen. Door nu een bestand te tekenen zonder dat aan die voorwaarde is voldaan geeft Hezbollah zijn solidariteit met Hamas en de Palestijnen publiekelijk op, wat gezichtsverlies betekent. Maar de groep heeft de laatste maanden zeer zware klappen van Israël opgelopen en is door Israëlische bombardementen een groot deel van zijn leiders kwijtgeraakt. Ze snakt volgens de meeste berichten naar een adempauze.
Hezbollah en veel Palestijnen hadden eerder gehoopt dat een bestand in Libanon vooraf zou worden gegaan door een staakt-het-vuren in de Gazastrook, maar die hoop bleek ijdel. De onderhandelingen over een wapenstilstand daar zitten nog altijd muurvast.
Lees ook
Zuid-Libanese plaatsen zijn spookdorpen: ‘Vrijwel iedereen is weg’
De problemen bij uitkeringsinstantie UWV zijn groot, maar hoe groot precies? Minister Eddy van Hijum (Sociale Zaken, NSC), zal hier deze woensdag en donderdag veel vragen over krijgen, als hij in de Tweede Kamer de begroting van zijn ministerie verdedigt.
Met de Toeslagenaffaire nog vers in het geheugen is er veel politiek ongemak over de fouten rond arbeidsongeschiktheidsuitkeringen. Van alle tweehonderdduizend nieuwe WIA-uitkeringen (inkomen bij arbeidsongeschiktheid) sinds 2020, kreeg een achtste tot een kwart van de ontvangers een te hoog of te laag bedrag. De verschillen lopen op tot honderden euro’s per maand.
De fouten kwamen pas aan het licht na berichtgeving van EenVandaag en het AD, begin september. UWV-medewerkers hadden al eerder ontdekt dat er veel fouten werden gemaakt bij de vaststelling van het WIA-bedrag, maar deze signalen bereikten de leiding niet.
Vrijdag maakte Van Hijum bekend hoe de hersteloperatie eruit zal zien. Duidelijk is dat die omvangrijk zal zijn: het UWV tuigt er een nieuwe afdeling voor op met driehonderd tot vijfhonderd medewerkers.
Maar nog altijd zijn er veel vragen. Zoals: gaan de problemen bij het UWV verder dan alleen de WIA-uitkering? Hoe is het mogelijk dat signalen van UWV-medewerkers hierover nooit de top bereikten? En hoe verstandig is de keuze van Van Hijum dat sommige mensen hun te veel betaalde uitkering moeten terugbetalen?
Onjuiste beoordelingen
Bij steekproeven in 2020 en 2021 kwam al aan het licht dat veel WIA-aanvragen onjuist waren beoordeeld. Een alarmerend signaal waar het UWV „niet of beperkt” iets mee deed, schreef minister Van Hijum in een eerdere brief aan de Kamer.
Volgens het UWV konden de fouten ontstaan door de complexiteit van de regels rond uitkeringen, verouderde ICT-systemen en een tekort aan verzekeringsartsen. Dit veroorzaakte grote achterstanden en het UWV zegt zich vooral te hebben gericht op het terugdringen daarvan. Dat leidde vervolgens tot fouten.
Lees ook
UWV gaat foute WIA-beoordelingen herstellen
En wellicht is de problematiek nog groter. Vorige week meldden EenVandaag en AD dat niet alleen WIA-uitkeringen, maar mogelijk ook duizenden Wajong-uitkeringen verkeerd zijn berekend. Dat is een regeling voor mensen die al van jongs af aan een beperking hebben of chronisch ziek zijn. Het UWV herkent zich niet „in het beeld dat AD en EenVandaag schetsen”. Een Wajong-uitkering is eenvoudiger te berekenen dan een WIA-uitkering, zegt een woordvoerder. Er is daarom geen aanleiding om te denken, zegt hij, „dat er veel fouten met financiële gevolgen voor mensen worden gemaakt”.
Zo stellig is Van Hijum niet in zijn brief aan de Kamer. Er bestaat volgens hem „geen betrouwbaar beeld” van de kwaliteit van Wajong-beoordelingen van de afgelopen jaren. Daar werd te weinig op gecontroleerd. Dit noemt hij „zorgwekkend” en iets wat verder zal worden onderzocht door het UWV.
Financiële gevolgen
Bij de foute WIA-uitkeringen heeft iets meer dan de helft van de mensen te weinig geld ontvangen, en de rest te veel.
Wie te weinig kreeg, wordt gecompenseerd, zegt minister Van Hijum. Maar hij wil voorkomen dat zo’n nabetaling nieuwe problemen veroorzaakt. Want wie ineens een grote som geld ontvangt, kan daardoor toeslagen kwijtraken.
Door de mogelijkheid van terugvordering open te houden, draagt de minister bij aan een angst die bij veel kwetsbare mensen leeft
Mensen die te veel uitkering hebben ontvangen, hoeven dit niet altijd terug te betalen. Van Hijum wil hier „uitermate terughoudend” in zijn omdat „de overheid fouten heeft gemaakt en mensen daar niet de dupe van mogen zijn”.
Sommige oppositiepartijen willen dat Van Hijum volledig uitsluit dat mensen iets moeten terugbetalen aan het UWV. Zover wil de minister nog niet gaan. Aan de Tweede Kamer schreef hij alleen geld te willen terugvorderen „als het mensen redelijkerwijs echt duidelijk kon zijn dat er een fout werd gemaakt”.
Maar wanneer is iets redelijkerwijs duidelijk? De materie is zo complex dat zelfs „doorgewinterde experts” er moeite mee hebben, schrijft de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) in een analyse van het herstelplan van het UWV. „Zouden burgers echt weten hoe de WIA-berekening in elkaar steekt?” vraagt de NSOB zich af. Ook als die burgers door langdurige ziekte mogelijk „minder denk- en doenvermogen hebben”?
De NSOB waarschuwt in zijn analyse: door de mogelijkheid van terugvordering open te houden, draagt de minister bij aan een angst die bij veel kwetsbare mensen leeft sinds de Toeslagenaffaire.
Weinig vertrouwen
Ook de Landelijke Cliëntenraad, belangenbehartiger van mensen met een uitkering, bepleit duidelijkheid. „Als er fouten worden gemaakt, moeten de financiële gevolgen daarvan niet op het bord van de burger komen”, zegt voorzitter Fatma Koser Kaya.
Volgens haar hebben mensen soms weinig vertrouwen in het UWV. „Wij vinden dat alles in het werk gesteld moet worden om het vertrouwen te herstellen. Mensen moeten, vooral in een situatie waarin ze kwetsbaar zijn geworden, krijgen waar ze recht op hebben.”
Koser Kaya noemt het „heel positief” dat het UWV de gemaakte fouten erkent „en bereid is tot herstel”. De Landelijke Cliëntenraad ziet in het herstelplan ook „oog voor de menselijke maat”.
Voor het UWV zelf laat deze kwestie vooral zien dat de inkomensregelingen veel eenvoudiger moeten worden. Dinsdag nog bepleitte bestuursvoorzitter Maarten Camps in de Volkskrant een „radicale vereenvoudiging”, een boodschap die het UWV al jaren afgeeft.
Volgens de NSOB zijn de wetten en regels die het UWV moet uitvoeren zo complex „dat fouten vrijwel inherent onderdeel zijn geworden van het werk”.
Maar een stelselherziening kost geld, volgens een eerder daarvoor aangestelde commissie 1 à 2 miljard euro per jaar. Vooralsnog heeft het kabinet daar geen geld voor vrijgemaakt.
Nederland krijgt, als enige EU-land, een berisping van de Europese Commissie omdat het zijn begrotingstekort en schuld in de komende jaren te hoog laat oplopen. In de huidige kabinetsperiode valt de schade nog mee, maar in de jaren daarna groeit de schuld naar een niveau dat indruist tegen de nieuwe Europese begrotingsregels. Het was uitgerekend Nederland dat streed voor de uitwerking van deze regels.
De eurocommissaris voor Economische Zaken kan er de ironie wel van in zien. „Ik ga niet met mijn vinger naar iemand wijzen, maar er was één land dat om deze strikte regels vroeg”, zegt Paolo Gentiloni dinsdag in een zaal vol journalisten in Straatsburg, waar de Europese Commissie de resultaten presenteert. „Nu we die regels hebben, voeren wij ze uit.”
De berisping leidt niet tot sancties, maar het schenden van de EU-norm kan het wel moeilijker maken voor Nederland om tegen andere landen streng op te treden of om concessies te regelen in Brussel. Het kabinet heeft immers een flink verlanglijstje aan Europese wensen, zoals minder meebetalen aan de EU-begroting en meer uitzonderingen op landbouw- en migratievlak.
Meer ademruimte
Helemaal volledig is het plaatje dat Gentiloni schetst niet. Duitsland ijverde bij de onderhandelingen over de nieuwe begrotingsregels het hardst voor strenge afspraken. Namens Nederland speelde Sigrid Kaag als minister van Financiën echter wel een hoofdrol in de zoektocht naar een compromis.
In dit compromis krijgen Europese landen meer ademruimte dan vroeger om hun tekorten te dichten en belangrijke investeringen te doen, als ze duidelijk maken hoe ze dat verantwoord in een tijdsbestek van enkele jaren doen.
Daarbij telt de begroting op de lange en middellange termijn zwaar mee, en het is deze blik in de toekomst die Nederland in de problemen brengt. In de huidige kabinetsperiode blijft het begrotingstekort onder de 3 procent en de staatsschuld onder de 60 procent van het bruto binnenlands product (bbp), de doelen die alle landen gezamenlijk hebben afgesproken. Dat beeld verandert over veertien jaar: in 2038 is het jaarlijkse tekort naar verwachting opgelopen tot 4 procent en de staatsschuld tot 70 procent.
Er zijn andere EU-landen met fors hogere staatsschulden en grote begrotingstekorten. Tot dusver is Nederland echter het enige land dat op de middellange termijn niet aan de afspraken voldoet.
Aanbod
Het Centraal Planbureau had het kabinet al in september gewaarschuwd al voor dit scenario. Het CPB was zelf ook kritisch over de begroting, waarin „financiële lasten naar toekomstige generaties worden geschoven”. Overigens vallen de voorspelde begrotingstekorten de laatste jaren in Den Haag in de praktijk steeds fors lager uit. De vraag is wel of dit zo blijft.
Lees ook
Kabinet kan nog even rustig ademhalen
De Europese Commissie biedt de mogelijkheid aan landen om afspraken te maken over hoe het tekort precies wordt berekend. Ook kunnen landen er sinds het ingaan van de nieuwe regels voor kiezen meer tijd te nemen om hun begroting op orde te brengen: ze mogen er zeven jaar over doen, in plaats van de vier jaar die tot nu toe was afgesproken. Daar moeten dan wel economische hervormingen tegenover staan. Den Haag heeft van dit aanbod geen gebruik gemaakt.
