Naomi Steijger maakte met Zwermelingen misschien wel de beste Nederlandse podcast van dit jaar. Haar verhaal over Sander, die op zijn tochten door het Limburgse Jammerdal een pakketje vindt met persoonlijke spullen van een naamloze vrouw, is ontroerend vanaf de eerste minuten. ‘Doe iets met me’ spreekt het pakketje tegen Sander, net als vele andere spullen van dakloze arbeidsmigranten die hij regelmatig vindt in het bos. Met Naomi gaat hij op zoek naar de eigenaresse van de achtergelaten spullen, en treft onderweg indringende verhalen van de onzichtbare handen die Nederland draaiende houden. Hoe leven zij in de schaduw? En wie zegt dat een naamloze vrouw wel gevonden wíl worden?
Na de val van het kabinet is voor Mauk Bresser één ding duidelijk: met Wilders regeren is geen optie meer. In aanloop naar het VVD-congres op 14 juni vertelt de voorzitter van de Jongerenorganisatie Vrijheid en Democratie (JOVD, verbonden aan de VVD) waarom de partij zich moet richten op de échte problemen — economie, klimaat en veiligheid — in plaats van asiel. Ook samenwerking met GroenLinks-PvdA is wat hem betreft bespreekbaar, zolang de partij zich committeert aan randvoorwaarden die de veiligheid van het land garanderen.
Wat vond u van de houding van partijleider Dilan Yesilgöz in het debat van afgelopen woensdag?
„Het verhaal was besluiteloos. Geen daadkracht, terwijl dit hét moment was om richting te geven. Dit kabinet is geboren op het asieldossier en gevallen omdat de PVV niet leverde: geen capabele bewindspersonen, geen samenwerking. Dan ben je geen betrouwbare partner. Wilders liep weg toen het moeilijk werd, en Dilan weigerde dat te benoemen. Ze had moeten zeggen: ‘Geert, je hebt je kans gehad. Dit werkt niet.’ Maar ze durfde geen keuze te maken. En dit land heeft keuzes nodig.”
Toch wees ze erop dat je twee miljoen PVV-kiezers niet zomaar kunt uitsluiten.
„Daarom hebben wij ook gezegd: geef ze een kans. Maar Wilders is nu weggelopen voor de problemen. Hij was niet in staat om te leveren. Je moet wel iets doen met de zorgen van die mensen over asiel, maar niet meer met de PVV.”
Yesilgöz blijft asiel een van de grootste problemen van Nederland noemen. Is dat volgens u terecht?
„Asiel is belangrijk, maar andere kwesties zijn op dit moment nóg urgenter. De wereld staat in de fik. Er is oorlog in Europa, we moeten keuzes maken om onze veiligheid te garanderen en onze begroting op orde brengen – rekening houdend met de nieuwe NAVO-norm. Als we niets doen aan economie of klimaat, wordt de asielinstroom alleen maar groter.
„Het idee dat je het asielprobleem oplost door de grenzen te sluiten klopt van geen kant. Je moet zorgen dat het hele systeem werkt. Als we een grote economische speler willen blijven, moeten we nú keuzes maken. Dossiers als wonen, stikstof en energie dulden geen uitstel meer. Dáár zit de echte urgentie.”
Als u het hebt over internationale veiligheid en klimaat, zit u meer op één lijn met GroenLinks-PvdA. Moet de VVD met hen samen regeren?
„Wij sluiten GroenLinks-PvdA niet uit. Als de partij zich in hun verkiezingsprogramma wil committeren aan veiligheid — bijvoorbeeld door wettelijk vast te leggen dat 3,5 tot 5 procent van het bbp naar defensie gaat — dan kunnen we met GroenLinks-PvdA regeren. Daarbij hoort ook een duidelijke inzet op investeren in de economie van de toekomst, zonder bedrijven kapot te belasten. Als ze zich daaraan committeren dan kunnen we met GroenLinks-PvdA in zee – én met het CDA.”
Hoe leg je dat uit aan de anti-Timmermansflank van de VVD?
„Ik denk dat die groep zich uiteindelijk ook realiseert dat er echt iets aan de hand is in de wereld. Met middenpartijen kunnen we de grote problemen aanpakken, en lossen we óók het dossier op waar die rechterflank zich zorgen over maakt: asiel. Gemakzuchtig roepen dat ‘we het leger erop af sturen, grenzen dicht’ werkt niet, want we hebben defensie zó uitgekleed dat die capaciteit er simpelweg niet meer is.”
Waarom zou de VVD nú al naar het midden bewegen, terwijl er nog een Kamermeerderheid is om asielwetgeving erdoor te krijgen?
„De VVD moet de asielportefeuille claimen en zorgen dat een kundige VVD’er de asielwetten van Faber door de Kamer loodst vóór de verkiezingen. Gebruik die meerderheid die er nog is. Als Wilders dan niet meestemt, weet iedereen wie blokkeert.”
Yesilgöz liet de afgelopen dagen blijken dat ze zo veel mogelijk wil bereiken met dit rechtse kabinet. Is zij nog wel de juiste leider om de VVD een middenkoers te laten varen?
„Wat we hebben geleerd van de afgelopen jaren is dat eindeloos leiders wisselen geen zin heeft. Dilan was wat ons betreft de juiste kandidaat om een liberaal verhaal te vertellen, en dat is ze nog steeds. Maar eerlijk gezegd vind ik de lading daarachter — de mensen, hoe de partij aan de slag gaat — interessanter.”
Lees ook
‘Ze beloofden een extraparlementair kabinet, maar we kregen extra racistisch’
De SGP in Vlissingen heeft Lilian Janse voorgedragen als kandidaat voor de lijst van de reformatorische partij bij de komende Tweede Kamerverkiezingen. Dat heeft de lokale tak van de partij donderdag bekendgemaakt. De SGP in Vlissingen gaat met de voordracht van Janse in tegen het landelijke partijbeleid.
Vrouwen wordt volgens de partijprincipes van de SGP ontraden om zich verkiesbaar te stellen voor politieke functies. Een voorstel van de afdeling Vlissingen en Janse om dat standpunt te veranderen – het zou niet meer in lijn zijn met de juridische en politieke praktijk – werd afgelopen maand op een congres door SGP-leden afgewezen. Slechts 53 leden stemden voor, 299 tegen.
In 2010 oordeelde de Hoge Raad dat de SGP vrouwen niet langer mocht uitsluiten van de kieslijsten. Drie jaar later werd het reglement zo aangepast dat vrouwen weliswaar politiek actief mochten worden voor de partij, maar in het beginselreglement bleef staan dat deze vrouwen in strijd met hun „roeping” handelen.
Voorkeurstemmen
Janse is sinds 2014 als eerste vrouw actief voor de SGP in Vlissingen. Door de jaren heen ontpopte ze zich tot een populair politica in de Zeeuwse stad. De Vlissingse tak van de partij zegt donderdag ervan dat Janse „ook op landelijk niveau van waarde kan zijn” voor de SGP.
De SGP in Vlissingen zegt te verwachten dat het hoofdbestuur de voordracht „zal respecteren en Lilian Janse-van der Weele zal opnemen op de kandidatenlijst”. Janse hoopt vervolgens met voorkeurstemmen te worden gekozen.
„Ik ben degene die durft te zeggen: zet mij maar op de lijst voor de Tweede Kamer”, zei Janse recent tegen NRC. „Ik weet dat de SGP-fractie in Den Haag het risico, of nee, de kans groot acht dat er bij nieuwe verkiezingen een vrouw in de Kamer wordt gekozen.” Janse stelde dat ze door de Haagse SGP-fractie zou zijn benaderd of ze „daarover wilde nadenken”.
De SGP bemachtigt al decennia lang twee of drie zetels bij de Tweede Kamerverkiezingen.
Lees ook
Lilian Janse: ‘In de beginselen van de SGP staat, plat gezegd: we willen jou niet’
Secretaris-generaal Mark Rutte heeft veel steun voor zijn voorstel de defensie-uitgaven in de NAVO meer dan te verdubbelen. De nieuwe norm van 5 procent moet het belangrijkste besluit worden van de NAVO-top in Den Haag over drie weken. Alle 32 landen moeten met de nieuwe norm akkoord gaan.
Op een vergadering van NAVO-ministers van defensie werden „geen blokkades” opgeworpen tegen Ruttes voorstel de uitgaven te verhogen van 2 naar 5 procent van het bruto binnenlands product, zei demissionair minister Ruben Brekelmans na afloop. Zelf sprak Rutte over „brede steun”. De NAVO is „echt dichtbij”.
En ook de Amerikaanse minister Pete Hegseth was vol vertrouwen: „De landen […] overschrijden de 2 procent en zijn, denken wij, heel dicht bij, bijna bij consensus, over een toezegging van 5 procent.” Hegseth erkende dat een paar landen nog aarzelen, maar zei ook: „We denken dat iedereen zo ver zal komen.”
Afschrikking
De immense stijging van de defensie-uitgaven is een eis van de Amerikaanse president Donald Trump. Veel Europese bondgenoten gaan ervan uit dat buigen voor Trumps eis de enige manier is om de VS op termijn volledig gecommitteerd te houden aan de NAVO. Tegelijk dringt door dat een effectieve afschrikking van een steeds agressiever Rusland beduidend hogere investeringen vereist. Ook moeten hogere Europese uitgaven ertoe leiden dat de inbreng van de VS en Europa in de NAVO op het gebied van conventionele wapens gelijkwaardig wordt. Traditioneel namen de VS een veel groter aandeel voor hun rekening.
Europa neemt met de nieuwe norm een enorme last op de schouders. De Europese NAVO-landen hebben er tien jaar over gedaan om het huidige niveau van 2 procent van het bruto binnenlands product te halen. Acht landen haalden de norm begin dit jaar nog niet en moesten zich inspannen om op tijd voor Den Haag op 2 procent te zitten. De eis van 5 procent leek daarom in eerste aanleg een onrealistische slag in de lucht.
Lees ook
Lees ook: Nederland ‘staat voor schut’ maar bij de NAVO-top is er hoe dan ook een premier die de gasten ontvangt
Rutte heeft daar iets op gevonden. De militaire planners rekenden uit dat ze de komende jaren defensie-uitgaven van 3,7 procent nodig hebben om nieuwe plannen voor de verdediging van Europa uit te kunnen voeren. Rutte stelde daarom voor dat landen hun militaire uitgaven opschroeven tot 3,5 procent en daarnaast nog eens 1,5 procent uitgeven aan randvoorwaarden als infrastructuur, weerbaarheid en cyberbeveiliging. Zo krijgt Trump zijn 5 procent en de militaire planners wat ze nodig hebben.
Boterzachte toezegging
De NAVO heeft nauwgezet omschreven wat militaire uitgaven zijn en wat niet. Het hoofdkwartier controleert ook regelmatig of landen zich aan de afspraken houden. De extra uitgaven zijn nauwelijks omschreven en zullen ook niet zo strikt gecontroleerd worden. Het mag geen „grabbelton” worden zei de Amerikaanse NAVO-ambassadeur vorige maand, maar het lijkt een boterzachte toezegging te worden.
Het animo om defensie-uitgaven te verhogen verschilt per land, afhankelijk van hoe de dreiging door Rusland wordt ervaren. Baltische landen zijn als de dood voor Rusland, voor landen achter de Pyreneeën is de Russische dreiging ver weg. Rutte wil dat de nieuwe norm in 2032 van kracht wordt. Voor Litouwen is dat te laat: dan is de oorlog al voorbij, zei minister Dovile Sakaliene. Haar Spaanse collega zei daarentegen dat 2 procent voor Madrid eigenlijk genoeg is.
Als het lukt om 5 procent in de slotverklaring van Den Haag te schrijven geldt de top als een succes. Belangrijker is dat het Europese aandeel in de NAVO dan structureel groeit en het Amerikaanse aandeel afneemt – 80 jaar na WOII zou Europa dan minder afhankelijk worden van de VS.
Donderdag spraken de bondgenoten nog eens formeel af welke militaire doelstellingen ze de komende jaren moeten halen. Elke bondgenoot krijgt van de NAVO militaire doelstellingen opgelegd. Den Haag rekende onlangs uit dat de taak voor Nederland neerkomt op 3,5 procent bbp. Er wordt dus nu al een grote stap gezet in militaire planning.
Door deze nieuwe doelstellingen per land draagt de VS uiteindelijk nog 38 procent van de NAVO-last, dat was in 2017 nog 54 procent. Als de nieuwe uitgavennorm er komt, dan wordt het Amerikaanse aandeel nog kleiner. Europa gaat dan het overgrote deel van zijn eigen conventionele verdediging zelf dragen. Dan is het „Europe’s moment” zei een diplomaat.
Lees ook
Lees ook: Diplomatieke puzzel rond president Zelensky op NAVO-top in Den Haag
In de weken tot de top wordt nog onderhandeld over de details. Belangrijk is bijvoorbeeld hoe lang landen er over mogen doen om naar 3,5 procent toe te groeien. Ook heeft Rutte „een sluw plan” om te voorkomen dat landen pas op het laatst denkbare moment hun uitgaven verhogen en de eerste jaren niets doen. Zo deed Nederland het onder Rutte bijvoorbeeld met de afspraak om in tien jaar naar 2 procent te groeien. Waarschijnlijk moeten landen vanaf nu elk jaar een stapje zetten en daar ook over rapporteren.
De NAVO-norm is overigens een belofte die landen elkaar doen. Bondgenoten kunnen niet gedwongen worden om zich aan afspraken te houden.
