Verdachte NCTV-medewerker was belangrijke jihadexpert bij politie en terreurbestrijder

Hij heeft „unieke kennis” en kan als geen ander terroristische dreigingen „duiden”. Dat zei Pieter-Jaap Aalbersberg toen hij in 2021 door NRC werd gevraagd naar de medewerker die afgelopen week is opgepakt op verdenking van het lekken van staatsgeheimen. Aalbersberg, Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), was toen nog vol lof over zijn senior analist. „Hij werkt voor de NCTV, maar wordt ook ingehuurd door de politie voor iets speciaals…” Het tekende zijn bijzondere positie. Aalbersberg, in 2021: „Hij is de enige NCTV’er in deze rol.”

Voor de buitenwereld is hij volledig onbekend, maar achter de schermen was de 64-jarige medewerker een van de belangrijkste jihad-experts van de Nederlandse overheid. Bij de NCTV was hij de hoofdanalist op het gebied van jihadisme en salafisme. Tegelijk werkte hij als tolk aan grote terrorismeonderzoeken van de politie, door uitingen van jihadverdachten te vertalen en duiden.

Na zijn aanhouding afgelopen donderdag is dinsdag zijn voorlopige hechtenis verlengd. Een 35-jarige vrouw die werkte voor de NCTV is eveneens aangehouden. Verschillende media schrijven dat het vermoeden zou zijn dat het tweetal informatie lekte aan Marokkaanse inlichtingendiensten. Het OM wil niet meer zeggen dan dat de (ex-)NCTV’ers worden verdacht van het ‘naar buiten brengen van staatsgeheime informatie’.

De analist, een Nederlander van Marokkaanse komaf, vervulde een dringende behoefte binnen de overheid aan kennis van de islam, een vraag die alleen maar toenam door de uitreis van honderden jongeren vanaf 2013 naar Syrië.

Lange tijd was hij een van de weinige veiligheidsambtenaren met gedegen kennis van de Arabische taal, islam en extremisme. Daardoor werd hij door allerlei overheidsinstanties om advies gevraagd. Als een moskee in het nieuws kwam vanwege een radicale preek, moest de analist de gemeente uitleggen wat er in de preek precies werd gezegd – en hoe problematisch dat was. Een oproep tot aanslagen vanuit Syrië? Ook dan werd de analist naar voren geschoven om de oproep te duiden voor beleidsmakers. Kwam er een omstreden buitenlandse imam naar Nederland, dan moest de analist zijn Arabischtalige preken screenen op radicale uitingen – zodat de minister een inreisverbod kon opleggen.

Het leidde tot werkweken van soms wel 80 uur en een ongekende productie, zeggen bronnen die met hem werkten. „Wat hij in zijn eentje deed, daar had de geheime dienst AIVD een heel team voor nodig.”

De analyses die hij schreef – NRC heeft er een aantal van in bezit – waren vaak alarmerend van toon. De analist vond dat Nederland de dreiging van de fundamentalistische islam onvoldoende onderkent. Hij beschouwde het volgens ingewijden als zijn taak om de overheid op dit gebied wakker te schudden.

Spanningen

Naarmate steeds meer personen met een islamitische achtergrond kwamen bij de overheid gingen werken, die zich ook met radicalisering gingen bemoeien, ontstonden spanningen. De analist wantrouwde sommige collega’s, omdat zij tot orthodoxe moslimgroeperingen zouden behoren. Zo vertelde hij collega’s over een Turks-Nederlandse ambtenaar waar hij mee in conflict was geraakt dat een broer van die ambtenaar naar Syrië was vertrokken. Daarvoor verwees hij naar politie-informatie. „Ik heb zijn familie onder de tap gehad, we kunnen hem niet vertrouwen”, zou de analist over deze collega gezegd hebben. Het leidde tot mediationtrajecten.

Op de werkvloer leven dan al vragen over hoe de analist aan zijn informatie komt. Hij werkte geïsoleerd, had als een van de weinigen op de afdeling een eigen kantoor. En een eigen harde schijf, waarop hij gevoelige informatie over salafisten en jihadisten zou bijhouden.

In 2021 publiceert NRC een onderzoek over de NCTV die de wet overtreedt bij het onderzoeken van burgers, waarin ook de rol van de analist wordt benoemd. Naar aanleiding van de publicatie stelt de politie een interne notitie op over de analist. Daarin staat dat de man door de NCTV in allerlei functies naar voren werd geschoven bij de politie: als deskundige, vertaler, arabist, strategisch analist, als ‘coach’ bij een verhoor. De man zou „vrijwel wekelijks” op bezoek komen bij de CTER-afdeling, de terrorisme-afdeling van de politie, aldus de opstellers van de notitie. Zij zien hem ook „vrijwel de hele dag” in een systeem met geheime informatie werken, waar maar een select groepje politiemedewerkers bij mag.

Waarom krijgt de man, die door de politie als tolk wordt ingeschakeld, niet gewoon een kopie van de benodigde informatie? Ook neemt de tolk informatie mee op een harde schijf, want hij ‘gaat tijdens zijn vakantie aan de slag met het vertalen en duiden’.

Het valt de opstellers van de notitie op dat met de NCTV geen afspraken zijn gemaakt over het scheiden van informatie. „Je zou toch verwachten dat bij NCTV hierover duidelijke afspraken gemaakt zijn, hoe medewerkers zich presenteren naar de politie toe, welke rol zij hierin innemen en dat elke schijn van belangenverstrengeling hierbij vermeden wordt”, schrijven ze.

Waarschuwingen

Er komen meer meldingen binnen van agenten, die zorgen uiten over hoe de tolk met vertrouwelijke informatie omgaat. Hij wordt „wel heel erg op het spek gebonden”, schrijft een melder in 2021. De signalen komen dat jaar bij de Inspectie Justitie en Veiligheid terecht, die dan bezig is met een onderzoek naar de CTER-afdeling. De inspectie zoekt de signalen niet uit. „Die vielen buiten de scope van het onderzoek”, zegt de inspectiewoordvoerder.

De inspecteur-generaal waarschuwt in oktober 2021 wel de NCTV over de medewerker. „We hebben een signaal doorgegeven over een tolk die informatie deelde”, aldus de woordvoerder.

Wat er daarna mee gebeurde? Volgens bronnen van NRC werd er niet ingegrepen: De analist bleef in dienst en toegang houden tot vertrouwelijke informatie. De NCTV wil er niet op ingaan. „We kunnen niet reageren in verband met het lopende onderzoek.”

Aalbersberg vond het in 2021 in elk geval niet echt een kwestie, toen NRC hem vroeg naar de verhalen over de analist die vertrouwelijke informatie op een eigen schijf mee naar huis zou nemen. „Hmm”, reageerde de NCTV-baas destijds, „Ik ga het checken.” Na het interview liet zijn woordvoerder per mail weten: „De NCTV herkent het geschetste beeld van een medewerker die een eigen harde schijf mee zou nemen niet.”