In de werkkamer van Oleksii Danilov, secretaris van de Nationale Veiligheids- en Defensieraad van Oekraïne, geeft een reusachtig scherm het verloop van de oorlog in Oekraïne weer. Dagelijks kijkt Danilov naar de bewegende pijlen van Russische raketaanvallen, de frontlinies door het land en, in het rood, de door Rusland bezette gebieden met Oost-Oekraïne en het schiereiland de Krim.
Het Oekraïense tegenoffensief moet leiden tot de bevrijding van deze rood aangemerkte gebieden. Maar niet iedereen zal daar blij mee zijn. Mocht Oekraïne slagen, dan krijgt Kyiv te maken met een deels pro-Russische bevolking die niet zit te wachten op de komst van de Oekraïense krijgsmacht. En daar niet alleen. Ook in het vrije Oekraïne wonen burgers wier sympathie ligt bij Rusland. Het roept de vraag op hoe de Oekraïense regering na de oorlog met deze groepen om moet gaan.
Danilov zetelt in Kyiv in een vesting met zandzakken, controleposten, wegversperringen, beveiligers en detectiepoortjes als obstakels om bij zijn kantoor te komen. President Volodymyr Zelensky zit de veiligheidsraad voor. Anderen die er deel van uitmaken zijn onder meer premier Denys Sjmyhal, legerleider Valeri Zaloezjny en Vasyl Maljoek, hoofd van de Oekraïense geheime dienst.
Danilov (61) kent Oost-Oekraïne. Hij werd geboren in de regio Loehansk en groeide op in de Sovjet-Unie met de Russische taal in het onderwijs en literatuur. „Er was geen andere optie. Alles in de Oekraïense taal werd verstikt. Moskou legde het Russisch aan ons op. Net als ze hebben gedaan bij andere volkeren. Het was een totale taalgenocide.” Later, in de jaren negentig, werd hij burgemeester van de stad Loehansk. „Een gekozen niet-pro-Russische politicus in Oost-Oekraïne”, benadrukt hij een tikkeltje venijnig, zittend naast het scherm.
Oekraïense geschiedenis
Gedurende het interview laat Danilov duidelijk zijn ongenoegen blijken over het gespreksonderwerp. Vrijwel meteen gaat hij in tegen het Russische narratief over de Oekraïense en Russische broedervolkeren die bij elkaar horen te leven. Alsof Oost-Oekraïne deel uitmaakt van Rusland. „Het probleem is dat niemand in het Westen de Oekraïense geschiedenis kent. Onze geschiedenis, die wordt onderwezen op universiteiten als Oxford, Stanford en Yale, is geschreven door Russen. De Russen zeiden dat we bij hen hoorden. Dat we een soort broers, familieleden zijn. Dit is een grote tragedie. We hebben nooit de kans gekregen om ons verhaal te vertellen.”
Na drie kwartier zucht hij nog eens diep en geeft aan dat hij liever iets anders had besproken. „Rusland rakelt deze verhalen constant op. Daardoor gaan journalisten ernaar vragen. Wij moeten daar weer commentaar op geven en zo blijft dit verhaal rondgaan.”
Hij geeft ermee aan dat het Kremlin het narratief over steun in Oekraïne voor Rusland kunstmatig fabriceert. Danilov herinnert aan de Oekraïense onafhankelijkheid in 1991. 92,3 procent van de bevolking keurde deze stap in een referendum goed. In Danilovs eigen provincie Loehansk lag dat op bijna 84 procent. Eenzelfde percentage gold voor Donetsk. De twee Oost-Oekraïense provincies vormen samen de Donbas, deels bezet door Rusland sinds 2014 onder het valse argument de pro-Russische bevolking daar te moeten beschermen. Hieruit ontstonden de zogenaamde Volksrepublieken Loehansk en Donetsk.
Lees ook
Hoe de achtergebleven bewoners van frontstad Nikopol onder constante dreiging leven
Steun voor Rusland
Dat wil niet zeggen dat er geen steun is voor Rusland onder de Oekraïense bevolking, weet Danilov, ook uit eigen ervaring. In 2019 wees een onderzoek in de provincies Donetsk en Loehansk, in samenwerking de Verenigde Naties, uit dat 53 procent van de bewoners van de door Rusland bezette gebieden deel wilde uitmaken van Rusland. Daarnaast zag 13 procent van de bewoners van de door Oekraïne gecontroleerde gebieden dat ook zitten.
Weer een ander onderzoek, van juni dit jaar, laat zien dat in het zuiden 12 procent van de bewoners verlangt naar hereniging van Oekraïne en Rusland tot één staat. In het oosten van Oekraïne zou 15 procent dat zien zitten.
De mensen die sympathiseren met Rusland worden de wachtenden genoemd: iemand die wacht op de komst van het Russische leger. Danilov kent ze van zijn eigen regio. De jongeren in Oost-Oekraïne, zegt hij, zijn vertrokken. Met name de achtergebleven ouderen, gepensioneerden, in de bezette gebieden steunen Rusland. „Ze hebben heimwee naar de Sovjet-Unie. Ze hebben daar hun jeugd doorgebracht. Ze hebben toen de fabrieken gebouwd. Het is nostalgie.”
Het is een klein deel van de bevolking, benadrukt hij, waarin Oekraïne niet anders is dan andere landen. „Ik denk dat er in elk land ontevredenen zijn over bepaalde zaken en dat ze heel graag willen dat iemand ze komt bevrijden.” En hun aantal neemt af sinds de Russische invasie van 24 februari 2022, gelooft hij. „Elke dag doet Poetin er alles aan om die steun te verminderen met zijn aanvallen, zoals op de kerk in Odesa afgelopen zomer. Mensen zien zijn terrorisme.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data107197312-ac7671.jpg|https://images.nrc.nl/uvIRRAwWx5DtPQAPNvC2jc5WEwY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data107197312-ac7671.jpg|https://images.nrc.nl/ORzQdQ2Ulh_JCWaQ1FTBbPHEwPc=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data107197312-ac7671.jpg)
Schikken naar de wet
Wat te doen met deze pro-Russische groepen in het na-oorlogse Oekraïne en als Kyiv de door Rusland bezette gebieden heeft bevrijd? „Zij zullen zich moeten schikken naar de Oekraïense wetten. Zo niet, dan zullen ze worden gestraft volgens de wet. En bevalt het je niet in Oekraïne dan ga je maar naar een ander land. Als je leeft volgens onze wetten, leef je vrij rustig.”
Voor de Krim, het door Rusland geannexeerde schiereiland, kwam Danilov eerder dit jaar met een twaalfpuntenplan. Daarin is bijvoorbeeld de ontgifting van de Russische propaganda opgenomen, maar ook strafrechtelijke vervolging wegens collaboratie en verraad, en onderzoek naar propagandisten. Zonder op details in te gaan zegt Danilov dat ook wordt gewerkt aan een puntenplan voor Oost-Oekraïne.
Lees ook
deze fotoreportage over de oorlog in Oekraïne
Danilov wijst op het belang van decentralisatie, het in 2014 ingezette beleid om meer macht te geven aan de regio’s en gemeenten in plaats van Kyiv dat aan de touwtjes trekt. Belastinggeld blijft in de regio en gaat niet naar de centrale overheid, ook om te voorkomen dat het geld in de hoofdstad verdwijnt door corruptie. Burgers kunnen zo zelf zien wat er met hun belastinggeld in de gemeenten gebeurt. Rond de Majdanrevolutie van 2014 voelden veel burgers in de regio’s zich gefrustreerd doordat ze zich gepasseerd voelden door de centrale overheid in de hoofdstad.
Decentralisatie stimuleert de lokale economie, verwacht Danilov, en levert werk op dat rust creëert in de regio. Werk is het beste medicijn, denkt hij. „Alle slechte gedachten komen voort uit nietsdoen. Als iemand werkt, heeft hij geen tijd om na te denken over een onbegrijpelijk, oppervlakkig Russisch propagandaverhaal over de komst van de Russische wereld dat belooft dat je dan in de hemel zal zijn.”
Decentralisatie als sleutel
Danilov ziet decentralisatie als de sleutel voor het voortbestaan van Oekraïne. Het had al vanaf 1991 moeten gebeuren, vindt hij. Iedereen moet bijdragen aan de samenleving. „Decentralisatie bevordert de betrokkenheid en verantwoordelijkheid onder de burgers. Ze maken deel uit van de gemeenten, mensen doen actief mee. Het leven gebeurt daar, niet in Kyiv. Burgerparticipatie. Zo werkt dat in een democratisch land.”
Hebben de pro-Russische groeperingen geen stem nodig in het parlement? Zodat ze gehoord worden? „We kunnen geen fascistische partijen toestaan”, is het korte antwoord daarop. „En ook niet het toestaan van Russische mediazenders. Die zullen hier het moderne fascisme verspreiden.”
Uiteindelijk verwacht hij dat in het na-oorlogse Oekraïne geen partizanenoorlog uitbreekt. Dat zit niet in de aard van de bewoners. Voor de Majdanrevolutie was het immers ook rustig in Oost-Oekraïne, benadrukt hij. „Het Oekraïense leger zal er zijn. We zullen de mensen respecteren. Oekraïners, Joden, Russen, Tataren en Kazachen. Behalve de mensen die het fascistische regime van Poetin steunen en het bloed van onze burgers aan hun handen hebben, die zullen we verantwoordelijk houden.”
Het gespreksonderwerp blijft Danilov tot het einde dwarszitten. Hij wijst naar vier dikke boeken over de Oekraïense geschiedenis in zijn kast. „Ga die maar eens lezen”, raadt hij tot slot aan. „Dan zul je begrijpen dat we niets met Rusland te maken hebben.”
