Een laag belastingtarief voor familiebedrijven, daar was Omtzigt fel tegen. Die toon is veranderd in zijn verkiezingsprogramma

Eén zin uit het verkiezingsprogramma van Pieter Omtzigt valt dinsdag erg op. Het gaat om een belastingvoordeel voor familiebedrijven waar Omtzigt al jaren vraagtekens bij plaatst. Toch staat er: “De fiscale Bedrijfsopvolgingsregeling (BOR) voor familiebedrijven wordt behouden als waarborg voor de continuïteit van werkgelegenheid en bedrijvigheid.’’

Het herinnert aan een kleine maar rumoerige kwestie die vanaf 2021 speelt. Ingrediënten: fiscale steun aan vaak vermogende Nederlanders, een effectieve lobby, giften aan politieke partijen, en wantrouwen tegen deze giften bij, jawel, Pieter Omtzigt.

De regeling in kwestie, de zogenoemde BOR, beoogt de continuïteit van familiebedrijven te waarborgen. Als bedrijfsvermogen via een erfenis of schenking binnen een familie in andere handen overgaat, bijvoorbeeld van ouders naar kinderen, geldt daarvoor een laag belastingtarief.

De regeling kost jaarlijks zo’n 400 miljoen euro. Kleingeld op het geheel van de rijksbegroting. Maar de Raad van State is al in 2016 kritisch. En ambtenaren van Financiën schrijven in 2020 dat vooral grote vermogens profiteren: in de periode 2010-2016 hadden 300 mensen een fiscaal voordeel van 1,1 miljard euro.

Progressieve partijen willen daarom versobering of afschaffing van de BOR. En vlak voor zijn afscheid van het CDA, zomer 2021, slaat ook Omtzigt alarm. Geldschieters die een miljoen euro in de verkiezingskas van de partij hebben gestort, zorgen ervoor dat het CDA van behoud van de BOR een speerpunt in de campagne van 2021 maakt. “Daar heb ik grote moeite mee’’, schrijft Omtzigt. Centraal staat een ondernemer die in de CDA-campagne (‘Nu doorpakken’ met Wopke Hoekstra) vier rollen tegelijk vervult: donateur, adviseur, fondsenwerver en lobbyist (voor de BOR). De eigen integriteitsregels van het CDA staan het niet toe – maar dat valt de partij pas op als het te laat is.

Groot alarm

Als onafhankelijk Kamerlid dient Omtzigt later, november 2021 en maart 2022, moties in om een fiscale constructie, waarbij ondernemers twéémaal profiteren van de BOR, “ten spoedigste op te heffen’’. Ze halen het niet. Hij zegt maart 2022 in de Kamer: “Er zijn ernstige incidenten geweest over de financiering van politieke partijen de afgelopen jaren.’’

PVV’er Martin Bosma: “Beschuldigt de heer Omtzigt bepaalde politieke partijen van corruptie? Het klinkt redelijk alarmerend.’’

Omtzigt: “Ik zou het goed vinden dat de donaties gemaximeerd worden, omdat ik bij meerdere partijen lobby’s voor de BOR gezien heb.’’

Twee maanden later, mei 2022, komt het voortbestaan van de BOR verder onder druk te staan. Het CPB concludeert dat de regeling ondoelmatig is: het voordeel dat ondernemers ervan hebben is „in veel gevallen niet nodig”. GroenLinks en PvdA lanceren een initiatief waarin de meeste voordelen van de BOR worden geschrapt. In het debat, maart dit jaar, is er geen meerderheid. Omtzigt debatteert niet mee. Een belangrijke tegenstander van het plan is fiscalist Folkert Idsinga, een VVD’er die in september zal overstappen naar NSC. In het debat in maart noemt hij familiebedrijven „de ruggengraat van onze economie”, goed voor „duurzame banen voor 3 miljoen” mensen. Het plan van GL-PvdA is daarom „kwalijk”. Tom van der Lee (GroenLinks) zegt dat hij overdrijft. „U doet alsof massa’s familiebedrijven omvallen door een bezuiniging van enkele honderden miljoenen. Dat is niet proportioneel.”

“U betaalt 20 procent belasting van uw erfenis maar mensen met een bedrijf 2 tot 3 procent”

Een maand na de mislukte linkse poging komt het kabinet in actie. Ook staatssecretaris Marnix van Rij (Financiën, CDA) wil de BOR versoberen, maar minder vergaand: er kan structureel 90 miljoen euro af. Prominente bestuurders van familiebedrijven, zoals Peer Swinkels (Bavaria) en Pieter van Oord (Van Oord baggeraars), bezoeken in juni de Kamer omdat dit plan „een ernstige bedreiging’’ zou vormen. Ze presenteren een alternatief waarvan Idsinga, dan nog VVD, een positieve indruk heeft, aldus het Financieele Dagblad.
Van Rij wijst dat alternatief eind juni af, en Idsinga krijgt kort daarna twee moties aangenomen in lijn zijn met de kritiek van de familiebedrijvenlobby. Het gaat onder meer om hun vrees dat familiebedrijven door de plannen van het kabinet straks ”onvoldoende liquiditeit’’ hebben om hun belastingaanslag te betalen.

Omtzigt kiest enkele dagen eerder, 29 juni, in een veelgeprezen toespraak op het Festival van de Journalistiek, een andere invalshoek: “Heeft iemand wel eens naar de regeringspartijen VVD, CDA en D66 gekeken, die tonnen kregen voor de verkiezingen?’’ Opnieuw haalt hij de BOR aan: “U betaalt 20 procent belasting van uw erfenis maar mensen met een bedrijf 2 tot 3 procent. Heeft u gezien dat die BOR-lobby vele tonnen geschonken heeft, en ook wilde dat de BOR niet aangepast zou worden?’’ Hij spreekt de journalistiek aan: “Ik heb het onderzoek hiernaar nog niet gezien in Nederland.’’

De lobby kijkt mee

In het najaar verandert ook de onderzoekende houding van Omtzigt in dit dossier. Als de Kamer begint aan de wetsbehandeling voor de versobering van de BOR, houdt Omtzigt zich vooral met andere belastingzaken bezig. Wel vraagt hij in oktober naar de uitvoering van de aangenomen moties van Folkert Idsinga uit juli. Zijn overstap van VVD naar NSC is in september officieel geworden.
De coalitiepartijen hebben eerder ingestemd met de versobering van de BOR, maar na de val van het kabinet proberen VVD, CDA en CU familiebedrijven alsnog tegemoet te komen. De lobby kijkt mee. En afgelopen donderdagnacht, op de valreep van het verkiezingsreces, slagen VVD en CDA erin de bezuiniging op de BOR toch nog voor bijna de helft ongedaan te maken.

Maar belangrijker: de aanval op de BOR, gevoed door de Raad van State (2016), Financiën (2020), het CPB (2022), GL-PvdA én Omtzigt (vanaf 2021), is dan allang afgeslagen. Het blijkt de afgelopen maanden uit de verkiezingsprogramma’s. GL-PvdA blijft bezwaren houden maar andere gouvernementele partijen – VVD, BBB, CDA en CU – schrijven dat ze de BOR willen behouden. En NSC sluit zich hierbij deze week dus aan. Maar waarom? In NSC leggen ze uit dat de partij een aanhanger is van het Rijnlandse denken. Familiebedrijven gaan uit van de lange termijn. Ze handelen verantwoordelijk. Ze zijn geworteld in de samenleving. Je kunt ze aanspreken. „Dat zit erachter.’’

Ook is het een feit dat Omtzigt deze week, anders dan VVD, CDA en CU, welbewust voor de volledige versobering van de BOR stemde – als antwoord op het misbruik dat hij eerder aansneed. Tegelijk kan lobbyist Stefan Tax van de familiebedrijven zijn tevredenheid niet onderdrukken. Op LinkedIn juicht hij deze week dat het programma van NSC familiebedrijven “de hoeksteen van onze economie’’ noemt, en het belang van de BOR voor “de continuïteit van werkgelegenheid en bedrijvigheid’’ erkent. „Mooi!’’, schrijft hij. Eronder staat een foto van hemzelf met een lachende Omtzigt.