In 2022 wachtte de Duitse Bondskanselier Olaf Scholz (SPD) vier maanden voordat hij een eerste bezoek bracht aan het door oorlog getroffen Oekraïne. Dinsdag was Scholz de eerste regeringsleider die zijn opwachting maakte in Israël, slechts tien dagen na de overval van Hamas. Voorafgaand aan het bezoek noemde de Israëlische president Isaac Herzog Scholz’ komst een „enorme blijk van solidariteit”. De steun die uitgaat van de hele Duitse regering vindt Herzog „ongelofelijk”.
Het flukse verschijnen van Scholz in Tel Aviv staat symbool voor de overgave waarmee Duitsland zich in de afgelopen week aan Israëls zijde schaarde. Duitsland staat „onwrikbaar” aan Israëls kant, aldus Scholz dinsdag voor zijn vertrek. Die steun voor Israël bestaat niet alleen bij de sociaal-democraten van Olaf Scholz, maar is consensus in het gehele politieke spectrum. Een motie die Israël solidariteit en ondersteuning „van iedere aard” belooft, werd vorige week donderdag unaniem in de Bondsdag aangenomen – dus ook door de fracties van Die Linke en de extreem-rechtse AfD .
Voor Duitsers is de geschiedenis deze dagen leidend. Kevin Kühnert, secretaris-generaal van de SPD, vatte het Duitse standpunt vorige week als volgt samen: „Duitsland is verantwoordelijk voor wat Joden wereldwijd in het kader van de Shoah is aangedaan. […] De staat Israël is vandaag de dag de enige plek die bescherming biedt aan Joods leven. En als het Duitsland ernst is met zijn belofte van ‘nie wieder’, dat we dus nooit meer toelaten dat Joods leven wordt uitgewist, dan geldt dat niet alleen voor ons territorium, maar ook voor Israël”, aldus Kühnert. Kühnert, die binnen de SPD tot de linkervleugel behoort, vervolgde dat Duitsland solidair moet zijn „ook als er steeds meer [verschrikkelijke] beelden uit Gaza komen in de komende weken”.
Lees ook
Bidens dilemma: hoe steun je een havik en geef je ook aan dat er grenzen zijn?
Geen tijd voor relativering
Kühnert kreeg voor zijn stellingname veel bijval, en politici van links tot rechts redeneren hetzelfde als hij. Minister van Economie Robert Habeck (Groenen) herinnerde vrijdag in een veelgeprezen voordracht aan Babyn Jar in Oekraïne, waar in 1941 33.000 Joodse mannen, vrouwen en kinderen door de SS werden vermoord. „Het is nu niet de tijd voor relativerende woorden, zoals ‘ja maar Israël’”, aldus Habeck.
Kanselier Angela Merkel (CDU) noemde in 2008, op bezoek in de Knesset, de veiligheid van Israël „Duitse staatraison”. Donderdag in de Bondsdag herhaalde Scholz die woorden van Merkel. De Holocaust verplicht Duitsland ertoe, meende Scholz, „voor het bestaan en de veiligheid van Israël garant te staan”.
Concreet betekenen die woorden bijvoorbeeld dat Duitsland op verzoek van Israël zonder omhaal bereid zou zijn wapens te leveren. De Duitse coalitie van SPD, Groenen en FDP had enige tijd nodig om over te gaan op wapenleveranties voor Oekraïne, maar die aarzeling schijnt bij de fracties niet te bestaan bij Israël. Vorige week zegde de Duitse minister van Defensie Boris Pistorius (SPD) al toe om twee drones van het type Heron, die de Duitsers leasen van het Israëlische leger, aan Israël terug te geven. Verder schijnt Israël te hebben gevraagd om bloedconserven, en om munitie voor hun oorlogsschepen, een aanvraag die Pistorius welwillend in ontvangst heeft genomen.
Ook voor een generatie relatief jonge politici – SPD’er Kühnert is bijvoorbeeld 34 – is de Duitse Israël-politiek een mogelijkheid voor verzoening voor de misdaden uit het verleden. Geen echte verzoening natuurlijk, maar toch een noodzakelijk gebaar.
Dinsdag, na afloop van het gesprek met Scholz, noemde de Israëlische president Benjamin Netanyahu Hamas „nazi’s”. Ook in Duitsland klinken deze dagen veel van dergelijke vergelijkingen. De Frans-Duitse publicist Nils Minkmar varieerde kort na de overval van Hamas op Israël op het beroemde gedicht ‘Todesfuge’ van Paul Celan. „De dood is een meester uit Gaza”, schreef Minkmar op X, voorheen Twitter. In Celans origineel is de dood een meester uit Duitsland, Celan schreef het in 1944 over de Shoah. Critici, onder wie een auteur in de linkse Berlijnse krant Die Tageszeitung, wezen erop dat in Duitsland wel erg gretig vergelijkingen van SS’ers met Hamas worden gemaakt: de eigen schuld wordt grif op een andere dader geprojecteerd. Minkmar heeft zijn bericht inmiddels gewist.
De Duitse solidariteit met Israël behelst behalve wapens en bezoeken ook dat hard wordt opgetreden tegen pro-Palestijnse betogingen. In veel steden waren dergelijke demonstraties de afgelopen week verboden. In Berlijn werd het demonstratieverbod maandag met een week verlengd, met het argument dat de politie antisemitische leuzen niet kan voorkomen. Dinsdag werden scholen in Berlijn geïnstrueerd geen badges met ‘Free Palestine’ of Palestijnse sjaals toe te laten in de klas.
Prijsuitreiking uitgesteld
Op de grootste boekenbeurs van het land, de Frankfurter Buchmesse, zou vrijdag de ‘LiBeraturpreis’ overhandigd worden aan de Palestijnse auteur Adania Shibli voor haar boek Nebensache, in het Nederlands vertaald als Een klein detail. De prijsuitreiking is tot nader order uitgesteld. De organisatie noemt heel in het algemeen „de door Hamas begonnen oorlog” als reden, maar critici menen dat Shibli gecanceld is nadat haar boek door een paar Duitse lezers als antisemitisch is bestempeld. Een reeks prominente auteurs, waaronder Colm Tóibín en Annie Ernaux, ondertekenden een open brief in de Los Angeles Times waarin de organisatie van Frankfurter Buchmesse wordt opgeroepen ook ruimte voor Palestijnse stemmen te creëren.
