Het wordt een reis met een hoge inzet en een zekere mate van politiek afbreukrisico, die ook niet helemaal vrij van gevaar is. In elk geval wordt het een reis die in het hele Midden-Oosten en tot ver daarbuiten op de voet zal worden gevolgd. De Amerikaanse president Joe Biden brengt woensdag een bezoek aan Israël en Jordanië, te midden van een oorlog waarin een grondoffensief ophanden lijkt.
Het gevaar dat escalatie in Gaza leidt tot een nog groter conflict in het Midden-Oosten wordt in Europese hoofdsteden en in Washington heel serieus genomen. Bidens reis is uiteraard in de eerste plaats een steunbetuiging aan de bijzondere bondgenoot Israël; op de tweede plaats staat de penibele situatie van mensen die in Gaza verblijven. De vrees voor een groter conflict speelt op de achtergrond altijd mee.
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken arriveerde maandag al voor een tweede bezoek in Israël, na een dagenlange reis door de Arabische wereld. Nu zet de grootmacht ook haar kostbaarste stuk op het bord.
Het is niet de eerste keer dat Biden een bondgenoot in oorlog opzoekt. In februari reisde hij onaangekondigd naar Kyiv, aan de vooravond van de eerste jaardag van Poetins inval. Dát bezoek baarde opzien omdat het voor het eerst in eeuwen was dat een Amerikaanse president een oorlogsgebied aandeed dat niet onder controle was van het Amerikaanse leger. Die reis werd in het geheim voorbereid; het Pentagon en de Secret Service hadden de trip afgeraden, heette het. Nu wordt het veiligheidsrisico klaarblijkelijk lager ingeschat en is de reis vooraf aangekondigd.
Woensdag komt Biden aan in een gebied waar een zwaar geraakte bondgenoot de overhand heeft, een bondgenoot die heeft gezworen de militante Hamas uit te roeien na een ongekende terreuractie op veilig gewaand grondgebied. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu, met wie Biden een nogal koele verhouding heeft, deed de uitnodiging voor een bezoek in het weekend de deur uit. De regering-Biden lag met Netanyahu in het recente verleden overhoop over de aantasting van de rechtsstaat en de grote vrijheden voor kolonisten op de Westelijke Jordaanoever.
Biden neemt met zijn expliciete steun voor Netanyahu een ander standpunt in dan oud-president Donald Trump. Toen Trump in het Witte Huis zat was hij zeer op de hand van Netanyahu, maar na de aanval van Hamas had hij felle kritiek op de Israëlische premier.
De reis is om meerdere redenen een oefening in koorddansen. Gastheer Netanyahu verwacht een onvoorwaardelijke steunbetuiging. De reis zélf, schreef The New York Times, is een steunbetuiging aan het Israëlische voornemen Hamas uit te roeien.
Maar er is meer. Biden heeft van meet af aan duidelijk gemaakt dat oorlogsvoering gehouden is aan internationale regels. Democratische landen zoals Israël en de VS, zei Biden vorige week, zijn juist sterk omdat ze zich aan die regels houden. Hoe steun je een havik en maak je hem tegelijk duidelijk dat er grenzen zijn?
Humanitaire hulp
Naarmate de dagen verstrijken, wordt de situatie in Gaza bovendien steeds kritieker. Van de 2,2 miljoen inwoners zijn er 1 miljoen ontheemd. Mensen kunnen Gaza niet uit, humanitaire transporten kunnen er niet in. Israël heeft de bewoners uit het noorden aangeraden naar het zuiden te gaan – via een smalle strook land, die hermetisch is afgesloten en waar Israël bombardementen uitvoert.
Onderhandelingen over een gedeeltelijke opening van de grensovergang bij Rafah tussen de Gazastrook en Egypte liepen maandag vast. Wél kwamen Israël en de VS overeen een plan voor humanitaire hulp te ontwikkelen. Een doorbraak op humanitair gebied zou ook een positief resultaat van de reis kunnen zijn. Egypte en Jordanië hebben dinsdag nog eens onderstreept dat ze niet van plan zijn Palestijnse vluchtelingen op te vangen.
Hulp voor Gazanen zou het risico op escalatie verlagen. In een donker scenario opent Hezbollah vanuit het zuiden van Libanon een ‘tweede front’ en raakt ook Iran direct betrokken. In Jordanië heeft Biden gesprekken met koning Abdullah, de Egyptische president Sisi en de leider van de Palestijnse Autoriteit, Mahmoud Abbas. Veel Amerikaanse diplomatieke energie is erop gericht Iran en de aan Iran gelieerde strijdgroepen van een grootschalig offensief op Israël te weerhouden.
De Iraanse minister van buitenlandse zaken zei maandag op tv dat „de leiders van de verzetsgroepen niet zullen toestaan dat het zionistische regime in Gaza zomaar zijn gang gaat”. Hezbollah, Irans belangrijkste bondgenoot in verzet tegen Israël, zou alle opties open houden, aldus Hossein Amir-Abdollahian.
