Hoe komt Hamas aan zijn wapens? De tunnels hebben een mythische status

Mythisch waren ze, en gigantisch. Door de tunnels die van de Gazastrook onder de landsgrens door naar Egypte liepen werden tot tien jaar geleden koeien vervoerd. En vrachtwagens. Ook alle dieren van de inmiddels weer gesloten Gaza-dierentuin, waaronder adelaars, apen en leeuwen, kwamen ondergronds de landstrook binnen.

Ze moesten wat: de volledige landsgrens met Israël en Egypte is al jaren hermetisch afgesloten. De twee buurlanden van het Palestijnse gebied controleren nauwgezet wat er in- en uitgevoerd wordt. De smokkeleconomie tierde welig; door belastingheffing op sigaretten en andere goederen zijn Hamas-leiders zelfs steenrijk geworden.

Die legendarische megatunnels zijn inmiddels allang gesloten. Egypte wilde ervan af, in verband met de verslechterende veiligheidssituatie in de Sinaï, de woestijn aan de Egyptische kant van de grens. Moslimextremisten pleegden er aanslagen, een terrorist blies zichzelf op in een toeristisch gebied. En ook Israël was er niet blij mee, omdat Hamas via de tunnels ook materialen voor raketten binnensmokkelde.

In 2013 en 2014 heeft Egypte tunnels gesloopt, een bufferzone ingericht en grensbarrières gebouwd. Israël vernietigde tijdens de Gaza-oorlog van datzelfde jaar op zijn beurt veertien tunnels die onder de Israëlische grens door liepen, en die vooral bedoeld waren om aanvallen uit te voeren of mensen te kidnappen.

Ondanks die sluitingen is het Hamas gelukt om veel wapentuig te verzamelen, bleek bij de aanval van afgelopen weekend op Israël. Zijn er dan toch weer tunnels gegraven? Of maakt de militante groepering slim gebruik van de materialen, bijvoorbeeld voor de bouw van huizen, die nog wel de Gazastrook binnen mogen?

Logistieke pijpleidingen

Tegen The Washington Post kwamen (oud-)leden van inlichtingendiensten uit verschillende westerse en Midden-Oosterse landen maandag met een andere verklaring. Na de Egyptische tunnelsluiting zou Iran tot de conclusie gekomen zijn dat Hamas beter zelf raketten kon leren ontwikkelen dan dat het zich „zorgen moest maken over logistieke pijpleidingen die kunnen worden afgesloten”, zo citeerde de krant Michael Eisenstadt van denktank The Washington Institute.

Lees meer over het moeilijke leven in Gaza: ‘Er staat ons nog iets gruwelijks te wachten’

Volgens de experts is het hoogstwaarschijnlijk dat Iran technische hulp geboden heeft aan Hamas voor de productie van raketten en drones met geavanceerde geleidingssystemen. De betrokkenheid van Iran blijkt ook uit de termen in het Farsi die op raketten van Hamas en de Palestijnse Islamitische Jihad gesignaleerd zijn. Ook zijn volgens Eisenstadt de drones van Hamas identiek aan die van de Houthi’s in Jemen – een andere door Iran gesteunde groep.

Dit neemt niet weg dat er nog steeds ergens ruwe materialen vandaan moeten komen. Het is waarschijnlijk dat Hamas sinds de sluitingen toch weer nieuwe smokkeltunnels onder de grens met Egypte gegraven heeft. Ook onder de Gazastrook zelf ligt een kilometerslang tunnelnetwerk, bijgenaamd ‘De Metro’. Dit wordt onder meer gebruikt om wapens, raketten, munitie en militanten te verbergen, of als commandocentrum.

Ook valt niet uit te sluiten dat Hamas materialen aanwendt die legitiem de Gazastrook binnenkomen. Israël controleert die binnenkomende goederen op ‘dubbel gebruik’: gaat dat beton echt naar huizenbouw, in plaats van naar de constructie van tunnels? Omdat er niet zomaar rioolbuizen geïmporteerd mogen worden, liggen er bijvoorbeeld op verschillende plekken in Gaza stinkende poelen met rioolwater. Toch heeft Hamas in het verleden bewezen dat het deze controles soms effectief weet te omzeilen.

Kidnappen

Zeker is dat Israël in de jaren na 2014 telkens weer nieuwe onderaardse gangen ontdekte. Zo liet commandant Shay A. – die zijn achternaam niet mocht geven – van de Israëlische Kfar-infanteriebrigade in 2016 nabij kibboets Ein HaShlosha een zware, rode deur zien. Erachter bevond zich een betonnen gang die schuin naar beneden liep. Het was een ingang die Israël zelf had gegraven nadat het op dertig meter diepte een onafgemaakte Hamas-tunnel had ontdekt.

Deze inmiddels onklaar gemaakte tunnel was ongeveer 1,70 meter hoog en mansbreed. Langs het plafond liepen elektriciteitskabels. Hier en daar was er een spaarlamp ingedraaid. Hamas-strijders, zei commandant A., vertoefden soms dagenlang in de klamme, onderaardse hitte voordat ze een opdracht kregen. Helemaal ongerieflijk was dit niet: zo konden ze er wel gewoon hun telefoons opladen.

Israël maakte in datzelfde jaar bekend dat het een ‘ondergrondse Iron Dome’ zou hebben ontwikkeld om tunnels op te sporen. Iron Dome is het afweersysteem dat raketten uit de lucht knalt. Maar hoe deze techniek werkt, daarover kon A. geen mededelingen doen. „We kijken in de grond”, zei hij alleen maar.

Er bestaan verscheidene technieken om ‘in de grond te kijken’. Eén mogelijkheid is de ground penetrating radar, die in de woestijn werkt tot op wel honderd meter diepte. Een andere mogelijkheid is seismiek, waarbij geluidsgolven de aarde in worden gestuurd. Vooral passieve seismiek lijkt geschikt. Deze techniek wordt ook gebruikt om aardbevingen te voorspellen. In het geval van tunnelopsporing zou het op veel kleinere schaal worden ingezet.

Lees ook over Israëliërs in Nederland die snel naar eigen land willen: Terug naar Israël: eerst de familie omhelzen en je daarna melden als reservist

In 2021 werd de antitunnelbarrière op de grens van Israël en de Gazastrook opgezet. Deze ondergrondse fortificatie hielp alleen niet tegen de bulldozers waarmee Hamas-strijders zaterdag het erboven gelegen grenshek op tientallen plaatsen doorbraken. En ook bij deze aanval was er weer sprake van tunnels waardoor Hamas-militanten zouden zijn gekomen om Israëlische dorpen aan te vallen. Welke maatregelen de buurlanden ook nemen, Hamas blijft graven.