Links bekvecht over steun Israël

Een hypergevoelige kwestie uit het buitenland die middenin de verkiezingscampagne de linkse eensgezindheid onder druk zet. Het overkwam GroenLinks-PvdA afgelopen zaterdag, toen lijsttrekker Frans Timmermans op X de massale aanval van Hamas op Israël veroordeelde als „afschuwelijk” en „willekeurig” geweld tegen Israëlische burgers, maar niet repte over het lot van de Palestijnen en de context van decennia van bezetting. Met name actieve GroenLinks-leden kritiseerden Timmermans en hekelden zijn tweet als „selectieve verontwaardiging” of „een gure rotopmerking”.

De reacties laten zien dat het nieuwe geweld tussen Israël en Hamas voor GroenLinks-PvdA op twee manieren ingewikkeld is. GroenLinks is de laatste jaren vaak net iets kritischer geweest over Israël dan de PvdA, en ook binnen de twee partijen zijn er verschillende kampen. Als er nu een langdurige oorlog volgt, en het Israëlisch-Palestijns conflict een verkiezingsthema wordt, zullen linkse partijen op eieren moeten lopen.

De moordpartij door Hamas laat momenteel weinig politieke ruimte voor kritiek op Israël, bleek dinsdag nog bij het vragenuur in de Tweede Kamer. Alle aanwezige linkse partijen konden niet anders dan de aanval op Israël scherp veroordelen. Toen Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren demissionair premier Mark Rutte vroeg te reflecteren op de langjarige spanningen die aan de aanval vooraf gingen, zei Rutte dat het nu even geen tijd is voor de ‘ja maar’-reflex, waarmee hij bedoelde: niets kan deze Hamas-aanval rechtvaardigen. Fractievoorzitter Jesse Klaver (GroenLinks-PvdA) noemde het ook „volstrekt logisch” dat Israël zichzelf nu wil verdedigen, maar vroeg ook aandacht voor de humanitaire nood in Gaza en sprak „grote zorgen uit dat Hamas nu wordt gelijkgeschakeld met de Palestijnse bevolking”.

Keren Hirsch, in Israël geboren en actief voor de PvdA in Amsterdam, waardeerde de reactie van Timmermans zaterdag zeer. „De ‘ja, maar’-reflex doet op zo’n moment heel veel pijn, voor mij persoonlijk was er zaterdag even geen ‘maar’. Het is ook heel goed mogelijk de aanslagen scherp af te keuren en óók te vinden dat de Palestijnen in betere omstandigheden moeten kunnen leven.” Hirsch zegt binnen GroenLinks-PvdA nog alle ruimte voelen het voor Israël op te nemen. „Ik heb heel veel lieve berichten gehad van partijgenoten die mij sterkte hebben gewenst.”

Socialistische heilstaat

Van oudsher was de PvdA veel meer dan GroenLinks een partij waar grote sympathie voor Israël bestond, zegt hoogleraar joodse studies Bart Wallet (Universiteit van Amsterdam). „In de beginjaren gold Israël als een socialistische heilstaat en waren de banden nauw.” Later werd de PvdA aanzienlijk kritischer, volgens Wallet vooral omdat Israël een rechtser, kapitalistisch land werd en zich met de nederzettingenpolitiek steeds meer Palestijnse grond toe-eigende.

GroenLinks staat meer in de pacifistische traditie – de PSP is een van de rechtsvoorgangers – en was vanaf het begin meer gericht op het lot van de Palestijnse bevolking in het al decennia durende conflict. In het verkiezingsprogramma van GroenLinks van 2021 neemt de partij bijvoorbeeld nadrukkelijk afstand van het „disproportionale geweld en de intimidatie door Israël”. In het huidige gezamenlijke verkiezingsprogramma, dat komende zaterdag op het congres in Rotterdam door de leden moet worden vastgesteld, staat dat GroenLinks-PvdA „alle vormen van geweld” veroordeelt.

Het viel om die reden voor Juliette Mattijsen uit Rotterdam totaal verkeerd dat Timmermans en ook Klaver in hun eerste reactie op X „zo’n eenzijdige blik op het geweld” hadden en „geen woord over de onderdrukking door Israël in de Palestijnse gebieden”. Mattijsen, van oorsprong GroenLinkser, nu lid van beide partijen, mobiliseerde een paar gelijkgestemden in een appgroep en schreef dinsdagmiddag een boze brief aan de partijleiding. „Ik hoop dat we hier een grondige discussie over krijgen op ons congres zaterdag.”

Jens Bosman, voormalig bestuurslid van jongerenorganisatie Dwars, distantieerde zich op X ook van de reacties van Frans Timmermans en Jesse Klaver en noemde het „een zwaktebod” dat er „met geen woord is gerept over de dreiging tot genocide vanuit Netanyahu”. Twee dagen later denkt Bosman wel te weten waar die opstelling bij de partijtop vandaan komt. „Nu we regeringspartij in wording zijn of willen zijn, zie ik bij beiden meer voorzichtigheid over het conflict in Israël. Ze willen niet tegen de consensus in gaan van wat er kennelijk bij de meeste kiezers leeft. Ik hoop dat we ons ook als potentiële coalitiepartij principieel op durven te stellen.”

PvdA’er Edwin van ’t Pad, werkzaam bij The Rights Forum, een organisatie die opkomt voor de rechten van Palestijnen, begrijpt de veroordeling van Timmermans, maar vindt het ook selectief. „Over Palestijns leed stuurt niemand ooit een tweet. Dat gebeurt alleen als er geweld tegen Israël wordt gebruikt.”

Toch zal het Israëlisch-Palestijns conflict op het eerste gezamenlijke congres de nodige discussie teweeg brengen. Vanuit de zogenoemde Werkgroep 48 – een lokale Palestina-beweging vanuit GroenLinks Wageningen – is een motie ingediend met een stevige oproep aan de beide partijbesturen en de politieke fracties in Den Haag en Brussel. Israël wordt daarin als „agressor” neergezet. De Israëlische regering moet onder druk worden gezet om „de geweldspiraal tot een halt te brengen en te komen tot een rechtvaardige oplossing van dit 75-jarige conflict”.