Wie zijn de leiders van Hamas, dat met bruut geweld de ‘zionistische bezetter’ wil verdrijven?

Met de ongekende aanvallen van zaterdag op Israël heeft Hamas zichzelf weer in het centrum van de internationale aandacht geplaatst. De afgelopen jaren leek het juist wat stiller geworden rond de militante islamitische groepering, maar dat was schijn. In alle stilte bereidde Hamas zich voor op een bloedbad dat in Israëlische media ‘de ergste dag voor Joden sinds de Holocaust’ genoemd werd.

Hamas werd in 1987 opgericht met als doel om ‘de Israëlische bezetting te beëindigen’. Let wel: de groepering hanteert hierbij andere definities dan gebruikelijk. Volgens internationaal recht is Israël een soevereine staat en houdt het de Palestijnse gebieden bezet; Hamas ziet daarentegen héél Israël als bezet Palestijns gebied.

Die overtuiging komt voort uit de gebeurtenissen van 1948, toen de oprichting van Israël gepaard ging met het verdrijven van 700.000 Arabische inwoners van het grondgebied van de nieuwe staat. Die vluchtelingen kwamen voor een deel in het gebied terecht dat sindsdien aangeduid wordt en bekend staat als de Gazastrook. Zo’n zeven op de tien Palestijnen in Gaza zijn (nakomelingen van) vluchtelingen. Formeel hebben die vluchtelingen en hun afstammelingen het recht op terugkeer naar hun oude huis, maar Israël weigert hun dat recht te verlenen.

Toch gaat het Hamas niet alleen over land. Ook de religieuze context is van belang, waarbij Israël geregeld niet alleen gehaat wordt om zijn bezetting, maar ook om zijn Joodse identiteit. Zo zei medeoprichter Mahmoud al-Zahar vorig jaar dat „de gehele 510 miljoen vierkante kilometer van de planeet aarde onder [een systeem] zal vallen waar geen onrechtvaardigheid, geen onderdrukking, geen verraad, geen zionisme, geen verraderlijk christendom is”.

Behalve de militaire tak – de Izz al-Din al-Qassam-brigades, verantwoordelijk voor de aanvallen op Israël – beschikt Hamas ook over een politieke en een sociale tak. Zeker in de eerste decennia van zijn bestaan bouwde de groepering een dicht netwerk op van liefdadigheids- en welzijnsinstellingen. De Europese Unie en de Verenigde Staten beschouwen Hamas als terroristische groep, evenals de kopstukken van de beweging.

Wie zijn de kopstukken van Hamas?

Ismail Haniyeh

Politiek leider

Ismail Haniyeh werd in 1962 geboren in het Al-Shati-vluchtelingenkamp, ook wel ‘strandkamp’ genoemd, in de buurt van Gaza-Stad. Zijn Palestijnse ouders sloegen tijdens de Arabisch-Israëlische Oorlog, in 1948, vanuit hun toenmalige woonplaats Ashkelon, nu in Zuidwest-Israël, op de vlucht voor de oprukkende Joodse troepen. In het vluchtelingenkamp krijgt hij zijn opleiding op een school van de Verenigde Naties. In 1981 gaat hij Arabische literatuur studeren aan de Islamitische Universiteit van Gaza. Tijdens zijn studietijd sluit hij zich aan bij een islamitische organisatie met banden met de Moslimbroederschap.

In 1988 is Haniyeh, op zijn 26ste, een van de jongste oprichters van Hamas. In datzelfde jaar wordt hij gearresteerd door Israël en zit hij zes maanden vast voor zijn rol tijdens de Eerste Intifada, de eerste grote opstand in de Palestijnse gebieden tegen de Israëlische bezetting. Een jaar later wordt hij opnieuw opgepakt, hij komt in 1992 vrij wanneer Israël hem samen met vierhonderd andere Hamas-leden deporteert naar Zuid-Libanon. Hij keert in 1993 terug naar Gaza.

In 1997 wordt Haniyeh de persoonlijk secretaris van sjeik Ahmed Yassin, de geestelijk leider en oprichter van Hamas, die in 2003 geliquideerd wordt. In de schaduw van Yassin groeit Haniyeh binnen Hamas. Tijdens een Israëlische aanslag op de top van Hamas raakt hij gewond.

In 2006 doet Haniyeh als lijsttrekker voor Hamas mee aan de Palestijnse verkiezingen, die hij wint. Tijdens zijn eerste buitenlandse bezoek als minister-president, naar Iran, zegt Haniyeh over mogelijke vrede met Israël: „We zullen de usurpator-zionistische regering nooit erkennen en zullen onze jihadachtige beweging voortzetten tot de bevrijding van Jeruzalem.”

De internationale verontwaardiging over en represailles voor deze regering zijn zo groot dat de Palestijnse president Mahmoud Abbas zowel Haniyeh als diens regering ontslaat. Het komt tot een breuk tussen Hamas en de Palestijnse Autoriteit, die actief is op de Westelijke Jordaanoever.

Vanaf dat moment ontstaat er een autonoom door Hamas-geleide regering in de Gazastrook. Israël isoleert de Gazastrook met sancties, blokkades en andere invoer- en reisrestricties, Egypte volgt. Niettemin blijft Hamas het voor het zeggen houden op de Gazastrook. Wanneer de militante tak van Hamas de Israëlische soldaat Gilad Shalit ontvoert, dreigt Israël de Hamas-leiders, onder wie Haniyeh, te vermoorden. De Hamasleiders duiken onder.

In 2017 wordt Hanieyh gekozen tot leider van het politieke bureau van Hamas. Sinds 2019 leidt Haniyeh de organisatie vanuit Qatar. Hij is getrouwd en heeft dertien kinderen. Haniyeh is naar verluidt miljonair; zijn rijkdom zou hij vergaard hebben door de belastingheffing van 20 procent op alle goederen die via tunnels vanuit Egypte de Gazastrook bereiken.

Yahya Sinwar

Verantwoordelijk voor ‘dagelijkse zaken’ in de Gazastrook

Yahya Sinwar werd geboren in 1962 in het Khan Yunis-vluchtelingenkamp in de Gazastrook. Zijn familie kwam, net als die van Hamas-leider Haniyeh, uit de nu Israëlische stad Ashkelon, waar ze in 1948 vandaan verdreven werd. Hij studeerde Arabische studies aan de Islamitische Universiteit van Gaza.

In 1982 wordt hij gearresteerd voor ‘subversieve activiteiten’. Tijdens zijn gevangenschap van een paar maanden komt hij in contact met andere Palestijnse activisten: Sinwar besluit zichzelf blijvend in te spannen voor de Palestijnse zaak. Na een tweede arrestatie en vrijlating richt hij de Munazzamat al Jihad w’al-Dawa, ook wel Majd-groep, op. Het doel van de organisatie is om Israëlische spionnen binnen de Palestijnse beweging te identificeren. In 1987 wordt deze Majd de ‘politietak’ van Hamas.

Sinwar zat zeker 24 jaar in de cel in Israël, onder meer voor het uitdenken van de ontvoering van en de moord op twee Israëlische soldaten. Hij probeerde meermaals te ontsnappen, maar werd elke keer weer gevangengenomen.

Sinwar is een van de ruim duizend Palestijnse gevangenen die in 2011 door Israël worden vrijgelaten in de bekende ruil rond de ontvoerde Israëlische soldaat Gilad Shalit. Hij is de hoogste Palestijnse leider die door deze gevangenenruil vrijkwam.

Sinds 2017 is hij de belangrijkste Hamas-leider in Gaza, en wordt hij, als lid van het politieke bureau van Hamas, gezien als de tweede man, achter Haniyeh. Sinwar heeft er mede voor gezorgd dat de betrekkingen tussen Hamas en Egypte verbeterd zijn. Hij is voorstander van verzoening tussen Hamas en de Palestijnse autoriteit, die op de Westelijke Jordaanoever actief is.

Ook op Sinwar zijn verscheidene moordaanslagen gepleegd. In 2021 daagde hij de Israëlische minister van Defensie nog uit tijdens een persconferentie door te zeggen dat hij te voet naar zijn huis zou lopen en dat de minister maar zijn ‘moordvliegtuig’ moest gaan sturen. Daarop liep Sinwar een uur door de straten van Gaza-Stad en poseerde hij voor selfies.

Lees ook: Prompt gaat weer het luchtalarm af in Ashkelon. ‘Israël is er zo slecht aan toe’

Mohammed Deif

Militaire leider Izz ad-Din al-Qassam-brigades

Mohammed Diab Ibrahim al-Masri, bekend geworden als Mohammed Deif, werd geboren in 1965 in het Khan Yunis-vluchtelingenkamp in Gaza. Als jong kind moet hij van school om zijn ouders te helpen. Hij raakt eind jaren tachtig betrokken bij Hamas. Op de Islamitische Universiteit van Gaza studeert hij natuurwetenschappen. Zijn liefde voor acteren kan hij kwijt bij de Islamitische theatergroep Al-Ayedun, die hij opricht.

In 1989 wordt hij door Israël gearresteerd en zit hij zestien maanden vast zonder proces. Na zijn vrijlating richt Deif een militaire tak op binnen Hamas. Hier is hij betrokken bij het plannen en uitvoeren van ontvoeringen en moordaanslagen op Israëlische soldaten. Sinds 2002 is hij de hoogste militaire leider van deze zogeheten Izz ad-Din al-Qassam-brigades.

Al-Masri wordt bekend als Mohammed Deif. Die naam betekent in het Arabisch ‘gast’, passend bij het nomadische en enigmatische bestaan dat hij leidt. Hij leeft al meer dan twee decennia ondergedoken; slechts een handvol getrouwen weet waar hij zich ophoudt. Bij de begrafenis van Deifs moeder zijn vele kopstukken van Hamas aanwezig. Deif zelf ontbreekt, maar er doen ook verhalen de ronde dat hij, vermomd als oude heer, wel aanwezig is.

Deif is Israëls meest gezochte man; Israël houdt hem verantwoordelijk voor de dood van tientallen burgers door (zelfmoord)aanslagen. Hij overleefde naar verluidt al zeven liquidatiepogingen door Israëlische troepen. Hij zou bij meerdere aanslagen zwaargewond en deels verlamd zijn geraakt. Bij de naar verluidt meest recente aanslag op zijn leven, in 2014, waarbij Deif een deel van zijn arm kwijtraakt, komen zijn vrouw, zoon en dochter om het leven.

In een opgenomen bericht kondigde Deif afgelopen zaterdag de aanval van Hamas op Israël aan, opdat de „vijand zal begrijpen dat de tijd van hun razernij zonder verantwoording ten einde is”. Hij riep Palestijnen en Arabieren op om „de bezetters te verdrijven en de muren af te breken”.

Marwan Issa

Tweede man bij de Izz ad-Din al-Qassam-brigades

Zo illuster als Deif is ook Marwan Issa, ook bekend als Marwan Abu Baraa. Er is weinig bekend over deze man, die net als Deif de scepter zwaait bij de militaire tak van Hamas, de Izz ad-Din al-Qassam-brigades. Issa werd geboren in 1965, in een van de vluchtelingenkampen op de Gazastrook. Over zijn leven vóór Hamas is weinig bekend.

Binnen Hamas was hij verantwoordelijke voor de tak voor ‘speciale operaties’, de militair-terroristische tak. Ook is hij nauw betrokken bij de onderhandelingen tussen Hamas en Israël over de door Hamas ontvoerde Israëlische soldaat Ghilad Shalit en de vrijlating van duizend Palestijnse gevangenen. Issa verschijnt zelden in het openbaar en spreekt vloeiend Hebreeuws. Vijf jaar zat hij vast in Israël voor zijn betrokkenheid bij terroristische aanslagen. Bij een gerichte aanslag door Israëlische troepen raakte hij zwaargewond.

Lees ook: Nieuw veiligheidstrauma zal beleid van Israël ten aanzien van Palestijnen sterk bepalen