Desinformatie over Israël en Gaza blijft staan door beleid Elon Musk

Bij grote gebeurtenissen in het nieuws, zoals zaterdag de massale verrassingsaanval van Hamas op Israël, botsen op internet steevast twee impulsen op elkaar. Wie het allerlaatste nieuws zoekt, wendt zich tot sociale media. Maar wie nepnieuws wil verspreiden, doet dat ook – want die weet dat dit bij uitstek momenten zijn om er een groot publiek mee te misleiden.

Afgelopen dagen speelde die botsing zich in volle hevigheid af. En het effect ervan werd nog versterkt door de omstreden veranderingen die Elon Musk doorvoert bij X, het platform dat in dit soort situaties een belangrijke nieuwsbron was toen het nog Twitter heette.

Traditionele media hadden er hun handen vol aan, om ‘nieuws’ uit Israël en Gaza dezer dagen te checken en te ontzenuwen als het misinformatie (onjuist) of desinformatie (opzettelijk onjuist) bleek te zijn. Bij de BBC doet de dit voorjaar opgerichte afdeling BBC Verify dat. Een filmpje op X dat toont hoe Hamas in het donker een salvo ‘raketten afschiet’ op Israël? Nee, dat waren beelden uit 2020 uit Syrië, meldt redacteur Shayan Sardarizadeh (@shayan86) , met een rood etiket FALSE over het beeld, eveneens op X.

Nep, nep, nep

En zo gaat hij door. Een video van ‘ontvoerde Israëlische peuters in dierenkooien’? Nep. Beelden van Hamas-strijders die Israël binnenstormen? Nep, opgenomen in Egypte en vorige maand geplaatst op TikTok. Video van een Israëlisch bombardement van een huis in Gaza? Echte beelden, maar van mei dit jaar.

Een video van een geboeide ‘hoge Israëlische generaal’ die door Hamasstrijders wordt opgepakt? Meer dan een miljoen keer gezien, maar ook nep. Het zijn troepen uit Azerbeidzjan die een man oppakken. Het bericht was meer dan 24 uur later nog niet van X verwijderd. Wel was er inmiddels door een gebruiker van het platform een correctie aan toegevoegd, een zogenoemde Community-opmerking.

Sinds Musk het toenmalige Twitter vorig jaar heeft overgenomen, zijn de afdelingen die toezien op naleving van de regels (moderatie) vrijwel opgedoekt. Zij zouden de vrije meningsuiting maar in de weg staan, vond Musk. In plaats daarvan kunnen gebruikers nu context geven bij tweets, en opmerkingen toevoegen die, zoals in dit geval, neerkomen op een correctie. De desinformatie blijft zo beschikbaar, maar wie wil kan eronder lezen dat het niet klopt.

Hamas, in de Verenigde Staten en de Europese Unie als terroristische organisatie aangemerkt, is overigens verbannen van veel sociale media (ook van X). Hamas verspreidt zijn propaganda, nieuws en nepnieuws daarom bij voorkeur via Telegram.

Het verspreiden van nepnieuws kan een politieke achtergrond hebben, maar ook een financiële. Zaterdag begon een officieel ogend ‘document van het Witte Huis’ op sociale media te circuleren, dat de indruk wekte dat president Biden net had besloten om Israël 8 miljard dollar aan noodhulp toe te kennen. Dat klopte niet, het was een goede bewerking van een Witte-Huis-document waarmee in juli een hulppakket van 400 miljoen dollar voor Oekraïne was bekendgemaakt.

Blauw vinkje

Het stuk leek zo echt, dat het aanvankelijk bij Google boven aan de lijst terecht kwam voor wie in het zoekvenster had ingetikt ‘Biden, aid, Israel’ (inmiddels vind je dan stukken die uitleggen dat het nepnieuws was). Het vervalste document werd op TikTok, maar vooral op X, veel gedeeld. Ook door accounts die een blauw vinkje hebben. Ooit gold dat als teken van betrouwbaarheid, dat Twitter onder meer toekende aan serieuze media. Inmiddels is het tegen betaling verkrijgbaar – en X belooft accounts met zo’n vinkje extra onder de aandacht van gebruikers te brengen.

Dat maakt het verleidelijk sensationele berichten in omloop te brengen, ook als ze niet kloppen. Want het kan extra volgers en extra lezers en kijkers opleveren. Voor wie geen scrupules heeft is dat extra aantrekkelijk, omdat X is begonnen gebruikers van wie de tweets veel geliked en gedeeld worden, te laten delen in de inkomsten uit advertenties daarbij.

Voor gebruikers is het sinds kort bovendien lastiger om in te schatten hoe betrouwbaar een bericht is, omdat X bij artikelen die gedeeld worden in veel gevallen in de tijdlijn van gebruikers alleen nog de illustratie weergeeft, en niet meer de kop van het stuk, de link naar bron waar het uit komt en een introducerend regeltje. Musk zegt op X minder ruimte te willen geven aan gevestigde media, en meer aan wat hij ‘burgerjournalistiek’ noemt. Daarvan zou je beter op aan kunnen dan op gevestigde media.

Zelf geeft Musk zijn bijna 160 miljoen volgers ook tips, over welke account ze zouden moeten volgen om goed van de oorlog op de hoogte te zijn. De betrouwbaarheid van die accounts speelt daarbij blijkbaar geen grote rol. Zondag raadde hij twee accounts aan die berucht zijn voor het verspreiden van misinformatie, en in een geval antisemitisme. Toen Musk zijn aanbeveling na drie uur en veel kritiek introk, hadden 11 miljoen mensen zijn bericht al gezien.