N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
Referendum Australië stemt over de erkenning van en een rol voor de Aboriginal- en Straat Torres-bevolking in het parlement. Het is een bepalend moment voor het land, dat worstelt met een gitzwarte koloniale geschiedenis.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/10/data106199731-da4b03.jpg)
Op een zonnige zaterdagochtend heeft een groep van zo’n dertig mensen zich bij het strand Curl Curl in het noorden van Sydney verzameld. Niet voor een duik in de Stille Oceaan, maar om onaangekondigd aan te bellen bij mensen die in de welvarende wijk grenzend aan het strand wonen. „We willen mensen aansporen om ‘ja’ te stemmen bij het aanstaande referendum over een inheemse stem in het parlement”, zegt vrijwilliger Rajesh Palaniswamy, die een stapel flyers vasthoudt.
Alle vrijwilligers dragen T-shirts in alle kleuren waar in grote letters ‘Yes’ op staat. De 42-jarige Palaniswamy heeft een shirt aan in de blauwgroene kleuren van de vlag van de inheemse bevolking van de Straat Torres, de groep eilanden tussen het noorden van Australië en Papoea-Nieuw-Guinea. „Ik ben niet het type dat zomaar bij mensen aanklopt”, zegt hij. Toch maakt hij voor deze campagne een uitzondering. „Het helpt niet om boos langs de zijlijn te blijven staan. Daarom besloot ik actief betrokken te zijn. Ik wil proberen de aarzelende kiezers te overtuigen.”
Australië is diep verdeeld over het eerste referendum in meer dan twee decennia. De dag van de stemming, 14 oktober, is een bepalend moment voor het land. De vraag waar Australiërs zich over moeten uitspreken is of ze de Aboriginals en de bewoners van eilandengroep Straat Torres willen erkennen in de grondwet, en deze groep een speciale ‘stem’ willen geven in het parlement – zo vaag is het nog omschreven. Stemmen is verplicht.
Al jaren wordt gesproken over het veranderen van de grondwet, zodat de inheemse bevolking wordt erkend als de oorspronkelijke bewoners van het land. Het voorstel om een speciale adviescommissie aan te stellen in het parlement komt van de inheemse bevolking zelf. In 2017 vroegen vertegenwoordigers van de Aboriginal- en Straat Torres-bevolking om een stem in de politiek, zodat er niet alleen over, maar juist mét hen wordt gesproken als er beleid wordt gemaakt dat hen aangaat. Ze presenteerden het zogeheten ‘Uluru Statement from the Heart’, een verklaring die werd opgesteld na gesprekken met inheemse mensen in heel het land. Het was een historisch moment aan de voet van Uluru, de grote rode rots in het centrum van het land.
De toenmalige conservatieve regering wees het voorstel af. Het document bleef vervolgens jarenlang in een la liggen. Daar kwam verandering in toen de progressieve Labor-partij van premier Anthony Albanese de verkiezingen won in mei 2022. Tijdens zijn overwinningstoespraak zei hij „de Uluru-verklaring volledig te steunen”. En later voegde hij eraan toe: „Dit is een historische kans om Australiërs te verenigen.” De grootste oppositiepartijen zijn tegen het voorstel en hebben vooral moeite met wat in de volksmond de ‘Stem’ in het parlement is gaan heten.
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/10/data106303832-caff52.png%7C//images.nrc.nl/G06fCFyYh_C63QeRLmMDjvLCe20=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/10/data106303832-caff52.png%7C//images.nrc.nl/eU0MXD-KM36DdyCK7y9eQQZcsao=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/10/data106303832-caff52.png)
Het land kent twee inheemse groepen, die verdeeld zijn in honderden stammen waar meer dan 250 verschillende talen worden gesproken. Het grootste deel van hen is Aboriginal, een kleinere groep bestaat uit de inheemse bevolking van de Straat Torres-eilanden die tussen het noorden van Australië en Papoea-Nieuw-Guinea liggen. In totaal is een kleine miljoen mensen van inheemse afkomst, 3,8 procent van de Australische bevolking.
Uit archeologisch onderzoek blijkt dat zij al meer dan 65.000 jaar op het continent wonen, wat hen de oudste ononderbroken cultuur ter wereld maakt. Na tienduizenden jaren afgezonderd te zijn geweest van de rest van de wereld, kwam daar ruim 230 jaar geleden een abrupt einde aan. In 1788 werd het continent ingelijfd voor de Britse kroon. Sindsdien wordt de oorspronkelijke bevolking achtergesteld en onderdrukt. De kolonisten noemden Australië ‘terra nullius’: een leeg land, dat aan niemand toebehoorde. Dat betekende dat er geen verdrag werd getekend met de oorspronkelijke bevolking, die niet als volwaardig werden gezien. De inheemse bevolking werd vervolgens tijdens de ‘Frontier Oorlog’ van 1788 tot 1928 massaal vermoord.
Het ‘White Australia’-beleid, dat tot begin jaren zeventig gold, was erop gericht het land een zo wit en westers mogelijke identiteit te geven. Onderdeel van het racistische beleid was het weghalen van inheemse kinderen bij hun ouders. Ze werden in tehuizen of bij witte gezinnen geplaatst voor gedwongen assimilatie. Het betrof zeker honderdduizend kinderen tussen 1910 en 1970. In 2008 bood de Australische regering haar excuses aan voor deze ‘gestolen generaties’.
Erkenning en luisteren
Thomas Mayo (46) is een van de meest prominente campagneleiders voor de Stem. Hij heeft zowel Aboriginal- als Straat Torres-wortels. „De kolonisten hebben ons land afgepakt, pleegden genocide en we werden gedwongen te assimileren in een westerse cultuur. Hele generaties kinderen zijn gestolen van hun ouders, van hun moeders borst weggerukt. De bloedbaden waarbij we werden afgeslacht kwamen tot eind jaren twintig van de vorige eeuw voor. Er is nog steeds een apartheidsbeleid”, zegt hij.
Tot 1967 werd de inheemse bevolking niet meegeteld in nationale volkstellingen, alsof ze niet bestonden. Het principe van ‘terra nullius’ werd pas in 1992 door het Hooggerechtshof afgeschaft. De oorspronkelijke bevolking wordt nog steeds niet officieel erkend. In de Australische grondwet wordt met geen woord over deze groep gerept.
De inheemse bevolking is zeer kwetsbaar. Op alle vlakken zoals onderwijs, gezondheid en werk doet deze groep het slechter dan gemiddeld. „De inheemse bevolking leeft gemiddeld bijna negen jaar korter dan andere Australiërs. Zelfmoord komt meer dan twee keer zo vaak voor, en we zijn het meest gedetineerde volk ter wereld”, somt Mayo op. Omdat ze slechts een klein deel uitmaken van de bevolking, is het moeilijk om tijdens verkiezingen electoraal een vuist te maken. „We willen dat er naar ons geluisterd wordt als beleid wordt gemaakt dat ons direct aangaat. Erkenning, en naar ons luisteren, dat is al wat we vragen. Ik zie niet in waarom iemand daar tegen zou zijn”, aldus Mayo.
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/10/data106199875-d52355.jpg%7C//images.nrc.nl/wmgh-1HDDByBiI9dqmJrbmAwIMU=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/10/data106199875-d52355.jpg%7C//images.nrc.nl/fLyLvBWUdD8SXXNJA_Q5UkL_t7k=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/10/data106199875-d52355.jpg)
Foto William West / AFP
Vrees voor te veel macht
Maar zo eenvoudig is de keuze voor veel Australiërs niet. Op Martin Place, een plein in het zakencentrum van Sydney, ontmoet Mayo vrijwilligers die flyers uitdelen aan mensen die tijdens hun lunchpauze in de zon zitten. Niet iedereen is daarvan gediend. „Ik heb al besloten om tegen te stemmen”, zegt bouwvakker Teddy van 24, die op een brede trap op het plein zit. „We weten niet hoe het eruit gaat zien. Deze groep zomaar veel macht geven in het parlement, lijkt me geen goed idee.”
Hij verwoordt de twijfel die bij veel Australiërs leeft. Tegenstanders stellen dat deze groep een speciale plek geven in het parlement juist raciale ongelijkheid vergroot, niet verkleint. Ook angst voor de macht die de adviescommissie zou krijgen speelt een rol. De oppositie waarschuwt dat de commissie grote juridische invloed kan hebben en bestaand beleid kan aanvechten bij het Hooggerechtshof, hoewel dat volgens juristen „zeer onwaarschijnlijk” is.
De felle campagne door tegenstanders heeft geleid tot een grote toename aan meldingen van racisme en discriminatie. Zestig procent van de Aboriginal- en Straat Torres-bevolking heeft in de laatste zes maanden met racisme te maken gehad, blijkt uit onderzoek. Bij de nationale crisislijn voor inheemse Australiërs is een toename van 108 procent gemeld.
Desinformatie
Al sinds het begin van de campagne wordt gewaarschuwd voor desinformatie en halve waarheden die vooral via sociale media worden verspreid. Politici zoals oppositieleider Peter Dutton worden ervan beschuldigd. „Deze onwaarheden worden opzettelijk verspreid en beïnvloeden de algoritmes die bepalen wat mensen te zien krijgen op sociale media”, zegt Ed Coper, directeur van communicatiebedrijf Populares tegen Reuters. „Dat kan de uitkomst van dit referendum bepalen.”
Een populaire slogan van de oppositie is ‘if you don’t know, vote no’. Oftewel: als je niet snapt wat de ‘Stem’ precies inhoudt, stem dan tegen. Maar dat is een gemakzuchtig argument, stelt Thomas Mayo. „Als je het niet begrijpt moet je je inlezen, niet tegen stemmen”, zegt hij. Samen met Australische journalist Kerry O’Brien schreef hij The Voice to Parliament handbook, een boekje waarin het idee van de speciale adviescommissie van de inheemse bevolking in het parlement wordt uitgelegd. „We vragen de Australische bevolking om te stemmen over het principe van een erkenning van, en een stem voor, de inheemse bevolking. Als dit voorstel het haalt worden de details door het parlement besloten, zoals het hoort in een democratie”, zegt hij.
We zijn een rijk land, met waarden als gelijkheid hoog in het vaandel. Maar sommige mede-Australiërs krijgen die kans niet
Rajesh Palaniswamy (42)vrijwilliger
Tot het laatste moment wordt campagne gevoerd. De ‘yes’-campagne heeft ruim 30.000 vrijwilligers opgetrommeld in het land. In Curl Curl wordt de groep opgedeeld in groepjes van twee, waarbij de minder ervaren ‘door knockers’ met een meer ervaren vrijwilliger op pad gaan. Rajesh Palaniswamy gaat met de 57-jarige Carey Francis de straat op. Zij is een maand geleden voor het eerst langs de deuren gegaan om te praten over het referendum. „Ik ben wel wat zenuwachtig, want je weet nooit hoe mensen reageren als iemand onverwacht voor de deur staat”, zegt Francis. Toch blijft ze eropuit gaan. „Het gaat om kleine overwinningen. Sommige mensen twijfelen en hebben meer informatie nodig. Als het lukt om een van hen te overtuigen, is het al de moeite waard geweest.”
Voor Palaniswamy gaat het om het Australische principe van een ‘fair go’, een eerlijke kans. „We zijn een rijk land, met waarden als gelijkheid hoog in het vaandel. Maar sommige mede-Australiërs krijgen die kans niet. Dat moet veranderen.”
Premier Anthony Albanese heeft een risico genomen door flink campagne te voeren voor het referendum. Met de afnemende steun voor het referendum neemt ook zijn populariteit af. Uit peilingen blijkt dat slechts 43 procent van de bevolking achter hem staat. Een recente peiling wijst erop dat zo’n 57 procent van de bevolking tegen zal stemmen.
Hoewel het erop lijkt dat het referendum het niet gaat halen, houdt Thomas Mayo hoop. „Ik denk niet eens aan verliezen”, zegt hij stellig. „Dit referendum is van levensbelang, niet alleen voor de inheemse bevolking, maar voor het hele land. Als we verliezen, zetten we tien stappen terug. De wereld kijkt naar ons, dit is het moment om te laten zien wat voor land we zijn.”
