N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2022/08/daemen-josette-20220604-700.png)
Voornamelijk vrouwen hier, merk ik gelijk op als ik binnenkom bij literatuurfestival ILFU vorige week zaterdag in Utrecht. Voornamelijk vrouwen blijkt ook de titel te zijn van het nieuwe boek van Connie Palmen, die op het podium wordt geïnterviewd. Het is een verzameling essays over schrijvers die Palmen bijzonder bewondert.
Dat zijn voornamelijk vrouwen dus, elf stuks om precies te zijn, onder wie Virginia Woolf, Sylvia Plath, en Joan Didion. Philip Roth is de enige man in het rijtje. Het is niet dat Palmen de schrijvers op hun vrouw-zijn heeft uitgezocht, suggereert ze in een interview in deze krant. Ze kent simpelweg „geen mannelijk equivalent van het onvoorstelbare talent van deze vrouwen. Echt niet.”
Net als Palmen denken we vermoedelijk allemaal dat we ons in onze bewondering voor anderen primair laten leiden door hun talenten. Toch is het interessant om eens te onderzoeken aan wat voor mensen onze bewondering eigenlijk ten deel valt. Als u een boek zou schrijven over de mensen die u het meest bewondert, wie zou u dan op uw lijstje zetten?
Ik vermoed dat voor veel mannen het antwoord neerkomt op: voornamelijk mannen. Toegegeven, ook op mijn lijstje zou er een heel aantal mannen te tellen zijn. Toch verbaas ik me er vaak over hoeveel mannen ik tegenkom wiens bewondering – en dan bedoel ik de echte, diepe bewondering die je kunt voelen voor iemand met bijzonder artistiek of intellectueel talent – vrijwel uitsluitend naar mannen lijkt uit te gaan.
De fervente mannenbewonderaars die ik ken zijn bijna zonder uitzondering leuke mannen, moderne mannen, mannen die vrouwen netjes behandelen en zichzelf niet geheel ten onrechte beschouwen als ruimdenkend en vooruitstrevend. En toch lezen ze bijna alleen maar boeken die zijn geschreven door mannen, kijken ze bijna alleen maar films geregisseerd door mannen, luisteren ze bijna alleen maar muziek gemaakt door mannen, volgen ze alleen podcasts en YouTube-kanalen van mannen, en voeren ze vooral met hun mannelijke vrienden lange gesprekken over het leven en de wereld, waarbij ze buitengewoon veel waarde hechten aan elkaars inzichten, opvattingen en waardering. Er lijkt soms wel een soort verliefdheid in het spel te zijn, zij het een van niet-seksuele aard – de verliefdheid van de bro culture, zoals die onlangs fantastisch werd geparodieerd in de vorm van het ‘Kendom’ in de film Barbie.
In 1983 stelde de Amerikaanse filosoof Marilyn Frye dat heteromannen eigenlijk alleen heteroseksueel zijn in de zin dat ze seks hebben met vrouwen. Maar „alles of bijna alles wat te maken heeft met liefde, reserveren [ze] uitsluitend voor andere mannen. De mensen die ze bewonderen, respecteren, adoreren, hoogachten, vereren, die ze imiteren en tot idool maken, en met wie ze diepe verbintenissen aangaan… wiens respect, bewondering, erkenning, eerbied, achting en liefde ze verlangen – dat zijn, in overweldigende mate, andere mannen.” De cultuur van heteromannen, zo constateerde Frye, is in feite „homo-erotisch: it is man-loving”.
Haar theorie biedt een boeiend perspectief op de emancipatiezaak. In plaats van de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in negatieve termen te duiden – als een kwestie van mannen die vrouwen onderdrukken – zoomt Frye in op het positieve: mannen kennen vooral buitengewoon veel liefde voor elkaar.
Dat werpt ook een nieuw licht op mogelijke oplossingen voor ongelijkheidsproblematiek: misschien moeten we mannen niet alleen vertellen om op te houden met gedragingen die vrouwen kleinhouden – seksuele intimidatie, onbetamelijke grappen, enzovoort – maar moeten we ze vooral ook aansporen om de reikwijdte te verbreden van de liefde die ze al in zich hebben, zodat vrouwen niet langer alleen voor een basale vorm van respect in aanmerking komen, maar ook voor oprechte bewondering. Zo wordt niet alleen de vrouwen meer recht gedaan, het levert ook de mannen alleen maar moois op: al die geweldige boeken, essays en kunst van vrouwen die ze nog te ontdekken hebben.
En ja, ook nadat u de kring van kandidaten die in aanmerking komen voor uw bewondering heeft opengesteld voor iedereen, kan het uiteraard nog steeds zo zijn dat uw lijstje met lievelingen nou net toevallig bestaat uit voornamelijk mannen, net zoals Palmen uitkomt bij voornamelijk vrouwen. Maar leest u eerst haar boek.
