In het Britse Hemsby gaat jaarlijks twintig meter kust verloren

Posted on October 3, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Klimaatverandering De Britse premier Rishi Sunak zwakt zijn klimaatbeleid af. Ondertussen verdwijnen dorpen aan de Britse oostkust in zee, door de stijgende zeespiegel en extreem weer.

Annemarie Kas

3 oktober 2023 om 14:26

Leestijd 4 minuten

Een inwoner van Hemsby (Norfolk) in haar huis, vlak voordat het vernietigd wordt in maart 2023. Foto Foto Joe Giddons / ANP

Dáár zijn in maart weer vijf huizen verloren gegaan. Simon Measures wijst naar een heuvel waar nu alleen nog wat hoog duingras en boompjes te zien zijn. „Dat waren vroeger voortuinen.” Direct achter deze duintop ligt het strand en begint de Noordzee.

Het weer in maart was niet eens buitensporig stormachtig, vertelt Measures. „Maar het water stond hoog en door aanhoudende harde wind stroomde het bij laag tij niet goed terug de zee in. Zo vraten de golven in rap tempo het zand weg.” Op een ochtend kwam de gemeente met vijf ontruimingsbevelen, de huizen stonden te dicht bij de rand en waren niet langer veilig. De bewoners kregen twee uur om hun belangrijkste spullen te pakken, toen kwamen de bulldozers.

Hemsby, een dorp aan de oostkust van Engeland, verdwijnt langzaam in zee. De woningen die in maart zijn afgebroken, stonden op de vierde rij duinen die in de loop der jaren door erosie zijn verdwenen. Door klimaatverandering is het vaker extreem weer, zijn de stormen onstuimiger en versnelt de kusterosie. „Toen wij hier vijf jaar geleden kwamen wonen, verloren we ongeveer een meter kust per jaar. Nu is dat twintig tot dertig meter”, zegt Measures. Hij is lid van het burgerinitiatief Save Hemsby Coastline en woont zelf ook in Hemsby. Tussen zijn huis en de zee ligt nog één rij woningen.

Intussen zwakt de Britse overheid haar klimaatbeleid juist af. Officieel is een klimaatneutrale samenleving – net zero – in 2050 nog steeds het doel van de Conservatieve regering. Toch kondigde premier Rishi Sunak onlangs allerlei vertragingen van maatregelen aan, om Britse huishoudens financieel te ontzien. Het verbod op benzine- en dieselauto’s gaat pas in vanaf 2035 in plaats van in 2030, huishoudens krijgen langer de tijd hun gasverwarming te vervangen en huiseigenaren en verhuurders hoeven hun huizen niet langer verplicht te isoleren. Daar bovenop gaf de regering vorige week de grootste vergunning sinds jaren af voor nieuwe olieboringen in de Noordzee.

Afstand van Labour

Dit soort terugtrekkende bewegingen zijn verschijnselen van een politieke partij op zoek naar kiezers, denkt Kevin Jordan, een buurman van Simon Measures. Vroeger keek zijn keukenraam uit op een hoge duin, nu heeft hij vrij uitzicht over zee en op het windmolenpark een paar kilometer uit de kust. Jordan: „Die aankondigingen passen in hetzelfde populistische straatje als de Brexit en de hang naar onafhankelijkheid van de Europese Unie.” Ergens volgend jaar zijn er landelijke verkiezingen in het VK en dat is volgens Jordan de enige reden dat de Conservatieve Partij nu met deze versoepelingen komt.

Inderdaad probeert premier Sunak afstand te nemen van de grootste oppositiepartij Labour in het klimaatdossier. De Conservatieven en Labour waren het in grote lijnen eens over de klimaatdoelen en het Verenigd Koninkrijk liep wat om zon- en windenergie betreft voor op andere westerse landen. In het VK, anders dan in bijvoorbeeld de Verenigde Staten, bestaat ook grote consensus onder de bevolking over de feiten rond klimaatverandering. „Iedereen vindt dat er iets moet gebeuren en steunt ‘in principe’ de maatregelen daarvoor. Tot blijkt dat die hun eigen portemonnee raken”, zegt Jordan.

Voor zijn huis, net als de meeste huizen hier een bungalow, brak in maart een stuk van de weg af. Het sloot hem af van de buitenwereld; Jordan heeft een goedaardig gezwel in zijn voet dus hij loopt moeilijk. Inmiddels is de weg omgeleid en ligt er een nieuw grindpad, met overal waarschuwingsbordjes: ‘Kliffen brokkelen af, niet betreden alstublieft!’ Hij maakt zich zorgen over komende winter. „Toen ik mijn huis veertien jaar geleden kocht, heb ik navraag gedaan en zou ik hier nog minstens honderd jaar kunnen wonen. Maar toen was klimaatverandering nog niet zo’n ding als nu.”

Lees ook: De Bretonse kust erodeert, maar de huizen blijven populair: ‘Aan zee is alles te verkopen’

Onzichtbaar Lagerhuislid

Voor veel inwoners van Hemsby heeft de Conservatieve Partij voorlopig afgedaan. Er zit een Tory namens hun kiesdistrict in het Lagerhuis, Brandon Lewis, maar „die wint de prijs voor onzichtbaarste parlementariër”, zegt Simon Measures. Al maakte Lewis het wel binnen de Conservatieve Partij: sinds hij werd verkozen in 2010 was hij onder meer partijvoorzitter, staatssecretaris voor Noord-Ierland en minister van Justitie. Voor Hemsby deed hij weinig. Zowel Measures als Jordan verwacht dat Labour hier de volgende verkiezingen wint.

Ook lokaal besturen de Conservatieven, maar bij de gemeente lopen de inwoners evengoed vast in hun pogingen om kustbescherming te regelen. De leden van Save Hemsby Coastline zochten zelf uit wat voor blokkade goed zou werken en hoe veel blokken nodig zijn voor een bescherming van ongeveer 1,3 kilometer kustlijn. Sinds kort hebben ze ook de bouwvergunning rond die volgens de gemeente nodig was, maar nu geeft de gemeente niet thuis en zou er geen budget zijn.

Toch rijden op deze nazomerse dag – er zit nog een handvol toeristen in klapstoelen in de zon – graafmachines over het strand. Eén van de buren neemt zelf het initiatief om het stuk kust voor zijn huis te beschermen en laat een muur bouwen van grote betonnen legoblokken. Tussen de blokken en de duinklif storten ze extra zand en grind. Toestemming heeft hij niet, denkt Simon Measures, maar „geef hem eens ongelijk”.

Probleem voor de ongeveer drieduizend inwoners van Hemsby is dat het volgens landelijk beleid helemaal niet de bedoeling is hun deel van de kust te behouden. Het ministerie van Milieu heeft de kustlijn van Engeland in verschillende categorieën ingedeeld en Hemsby valt onder Managed Realignment, wat praktisch inhoudt dat de kustlijn volgens het beleid mág veranderen. Had Hemsby meer inwoners gehad dan was het dorp mogelijk in de categorie Hold the Line gevallen en was kustbescherming wel vanuit de landelijke overheid geregeld. De tienduizenden toeristen die hier elk jaar naar het strand komen – er zijn meer vakantiewoningen dan permanente woningen in het dorp – tellen niet mee.

Lees ook deze analyse: Nu klimaatbeleid pijn begint te doen, krabbelen politici overal terug

Sunaks gok

Juiste categorie of niet, volgens onderzoek van de University of East Anglia zijn door een stijgende zeespiegel en heftiger weer overstromingen en gedwongen verhuizingen een reëel scenario voor ongeveer 30 procent van de Engelse kustlijn. Tegen 2050 lopen tussen de 120.000 en 160.000 woningen gevaar. Preciezere schattingen zijn lastig, schrijven de onderzoekers, omdat „beleid en financiering grote invloed kunnen hebben” op de problemen.

Beleid is één ding – aan de macht zien te blijven komt eerst voor de Conservatieven. Een belangrijke reden voor Sunaks pragmatisme is de onverwachte verkiezingsoverwinning van een Conservatieve kandidaat in Uxbridge, in het westen van Londen. Die kandidaat won omdat hij ageerde tegen de milieuzones voor auto’s die Labour-burgemeester Sadiq Khan heeft uitgebreid in de hoofdstad.

Tot nu toe pakt de gok die Sunak nam om te laten zien dat hij rekening wil houden met de Britse portemonnees niet eenduidig uit. Volgens een peiling in opdracht van The Observer was het goed voor de Conservatieve Partij en maakte de partij in de week dat het nieuws bekend werd een inhaalslag op Labour. De achterstand kromp volgens die peiling tot 10 procent.

Tegelijk reageerden veel bedrijven en denktanks zeer kritisch. Economen waarschuwden dat het juist beter voor de Britse economie zou zijn om de vergroening te versnellen in plaats van te vertragen. In een open brief stelden meer dan honderd economen vast dat Sunaks U-bocht „precies een voorbeeld is van het kortetermijndenken dat het VK in de huidige economische malaise heeft gebracht”. De kosten van zo’n vertraging zijn uiteindelijk hoger dan de kosten van nu in actie komen, schrijven ze.

In Hemsby intussen heeft een buurman van Kevin Jordan zijn woning te koop gezet. Voor 160.000 pond (ongeveer 185.000 euro) heb je een bungalow met twee slaapkamers en uitzicht op zee. „Grote zandduinen vormen een natuurlijke barrière tussen het strand en het dorp erachter”, schrijft de makelaar. Kevin Jordan bromt dat hij het natuurlijk nooit verkocht krijgt – en dat het huis in elk geval niet te verzekeren valt. Zelf durft hij er niet goed bij stil te staan hoe lang hij hier nog kan wonen. „Als het slecht weer is, lig ik ’s nachts wakker. Ik check de weersvoorspellingen op mijn telefoon en luister naar de wind.”

Lastig partijcongres voor Sunak

Deze week is het jaarlijkse partijcongres van de Conservatieven in Manchester en het is een lastige sessie voor premier en partijleider Rishi Sunak. Na dertien jaar regeringsmacht is de Conservatieve Partij uitgeregeerd, is de teneur. Concurrenten die een toekomstig partijleiderschap wel zouden zien zitten, houden ook toespraken en inspraaksessies met leden. Ze zetten druk op Sunak, bijvoorbeeld over de vraag of het Verenigd Koninkrijk het Europees Hof voor de Rechten van de Mens nog wel moet erkennen.

Verder krijgt Sunak het al weken te verduren over de aanleg van de hogesnelheidslijn tussen Londen en Manchester, waarvan uitlekte dat de regering de aanleg van het deel tussen Manchester en Birmingham mogelijk wil laten zitten. De bouw is vertraagd en pakt veel duurder uit dan verwacht. Het noordelijke deel schrappen zou tientallen miljarden besparen, maar betekent ook dat de regionale ontsluiting die de lijn beloofde, uitblijft. Dinsdag weigerde Sunak uitsluitsel te geven, maar de verwachting is dat hij dat woensdag in zijn toespraak op het congres wel doet.

Intussen probeert Sunak de Britse kiezer aan te spreken met praktische plannen. Zo wil hij de groei tegengaan van zones in binnensteden waar auto’s maximaal 20 mijl per uur (32 kilometer per uur) mogen rijden, een tegemoetkoming aan automobilisten en een verandering van het huidige beleid om autogebruik te ontmoedigen. Het liefst zouden de Conservatieven ook belastingverlagingen aankondigen, maar dat zou onverantwoord zijn, zei minister van Financiën Jeremy Hunt maandag al.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 4 oktober 2023.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Luister naar