De aftocht van McCarthy toont de macht van radicaal-rechtse Republikeinen

Positie vacant in Washington. Op papier mooie post. Tweede in lijn voor het presidentschap. Kandidaat moet Republikeins lid (m/v) van het Huis van Afgevaardigden zijn. Loyaliteit aan Donald Trump essentieel. Masochisme vereist. Nederigheid een pre. Verwacht niet veel voor elkaar te krijgen. Pas op voor dolkstoten van rechts.

Na de unieke motie van wantrouwen waarmee Kevin McCarthy dinsdag door acht partijgenoten werd afgezet als Huisvoorzitter is de chaos compleet in de Republikeinse fractie. De 221 leden hebben geen voorzitter, geen zicht op een opvolger en geen consensus over de belangrijke thema’s die spelen: van een nieuwe naderende shutdown tot hulp aan Oekraïne.

McCarthy’s einde als voorzitter zat al ingebakken in het begin. In ruil voor voldoende stemmen dwongen hard rechtse partijgenoten in januari in vijftien stemrondes steeds meer concessies bij hem af. Hij veranderde hoe er over begrotingen gestemd wordt. Gaf critici mooie baantjes in commissies waar ze zich op de onderzoeken naar de familie Biden konden storten. En hij paste de Huisregels aan zodat ieder lid op elk moment een motie van wantrouwen tegen hem mocht indienen. McCarthy had er alles voor over om speaker te mogen worden. Zijn ambitie en flexibiliteit wonnen het van het strategische talent waar hij om geroemd werd.

Matt Gaetz, de afgevaardigde uit Florida die de motiejoker destijds in het spel bracht – zonder overigens ooit op McCarthy te stemmen –, zette ‘m dinsdag in. Gaetz was woedend dat McCarthy afgelopen weekend te elfder ure een akkoord sloot met de Democraten om een complete shutdown van de federale overheid te voorkomen. Maar de wijze waarop hij McCarthy aanviel leek meer persoonlijk dan politiek.

Lees ook dit profiel van Gaetz: Een trumpiaanse opportunist die in Huis VS zijn eigen voorzitter wil onttronen

Zeven Republikeinse medestanders had Gaetz slechts. Omdat de Democraten collectief besloten McCarthy niet tegen zijn eigen partij te beschermen, bleek dat voldoende. Met 216 stemmen voor en 210 stemmen tegen werd de motie van wantrouwen aangenomen. McCarthy, die van zichzelf heeft gezegd dat hij nooit opgeeft, maakte kort na de stemming bekend dat hij zich niet opnieuw kandidaat zal stellen. Ook zijn zelfkastijding kent een grens.

Unicum

De manier waarop McCarthy naar de slacht geleid werd is uniek en spectaculair. Nooit eerder in de Amerikaanse geschiedenis werd een dergelijke motie met succes ingediend. Maar zijn Republikeinse voorgangers werden ook door hun eigen leden verslonden. Paul Ryan (2015-2019) brandde op in de Trump-jaren en vertrok voor hij zijn zetel kon verliezen. John Boehner (2011-2015) stapte op toen muiterij dreigde vanuit de rechtse Tea Party beweging die hem in het zadel had geholpen.

McCarthy, uit het rode deel van Californië, had braaf president Trump gediend toen de Republikeinen in het Huis in de minderheid waren. Bij de verkiezingen in november 2022 voorspelde hij dat Republikeinen in ‘een rode golf’ Washington zouden overnemen. Maar de nieuwe meerderheid werd zo bescheiden (221 van de 435 zetels) dat het de meest radicale rebellen in de fractie uitzonderlijk veel macht gaf.

Dit zal de Republikeinse partij onder elke volgende voorzitter beheersen. Enkele leden uit dieprode districten, die altijd Republikeins zullen stemmen, gijzelen een fractie waarin anderen volgend jaar ook zwevende kiezers voor zich moeten winnen. De aanloop naar de presidentiële voorverkiezingen bewijst dat Trump nog altijd ongekend populair is onder Republikeinen. Maar de laatste tussentijdse verkiezingen lieten zien dat kandidaten die hij steunt vaak kansloos ten onder gingen.

McCarthy poogde ze allemaal te plezieren. Vorige maand gaf hij de rebellen hun impeachment-onderzoek naar Biden. Zijn shutdown-deal was een overwinning voor gematigde Republikeinen. Daar hebben ze twee dagen van kunnen genieten. Het succes van Gaetz’ motie maakt hen in verkiezingen weer kwetsbaarder.

Wat dat betreft is ook de strategie van de Democraten interessant. Sinds zaterdag hing boven de markt hoe die partij zou stemmen bij een motie van wantrouwen. McCarthy heeft er geen fans, maar hij sloot wel twee keer een deal met ze: over het schuldenplafond en de shutdown. Daardoor konden belangrijke plannen van de regering doorgaan die anders geblokkeerd waren. Zouden ze dat ook van een nieuwe speaker gedaan krijgen?

Tijdens een vergadering op dinsdagochtend spuiden zoveel Democraten hun frustraties over McCarthy dat het onmogelijk bleek om hem collectief te steunen. Waarop de beslissing volgde om hem collectief te laten vallen. Eenheid binnen de partij – dat wat de Republikeinen maar niet lukt – gold als belangrijker dan het risico op een nog chaotischer Huis onder rabiater Republikeins leiderschap. Zo bewijst het afzetten van McCarthy ook hoe doet bipartisanship, de structurele samenwerking tussen de twee partijen, morsdood is.