De orang-oetan wil eten, dus komt hij steeds vaker buurten

Posted on September 29, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Orang-oetans De habitat van orang-oetans in Atjeh, Sumatra is sterk gekrompen, de mens eigende zich de grond toe. Op zoek naar eten struinen de dieren in bewoond gebied rond. En dat zorgt voor conflict.

Saskia Konniger

29 september 2023 om 21:00

Leestijd 8 minuten

Al weken dwaalde de orang-oetan over de maïs- en fruitboomakkers in het dorp Ujung Mangki in Atjeh, Sumatra. Hij keek eerst alleen rond, vertelt Dedy, een boer uit het dorp. Maar toen ging hij de vruchten eten van de fruitbomen en kokospalmen. Dat ging snel: één nacht later was alles op. „Toen belden we de BKSDA [de Atjese natuurbeschermingsautoriteit].” Dedy, die zoals veel Indonesiërs één naam heeft, ontkent dat de mensaap door dorpelingen werd verwond, zoals lokale media meldden. „De wonden aan zijn handen en voeten waren al aan het rotten. Hij moet een keer eerder hebben vastgezeten in een valstrik. We weten dat de orang-oetan een beschermd dier is. We willen hem geen pijn doen.”

Het leefgebied van de orang-oetan is de afgelopen jaren drastisch afgenomen. De dieren struinen daardoor steeds vaker rond in gebieden waar nu mensen wonen. En dat leidt tot conflicten, zeker als ze in één nacht een hele oogst vernietigen. Wie in Indonesië een orang-oetan doodt of verwondt, kan worden veroordeeld tot vijf jaar celstraf of een boete van omgerekend zo’n 6.500 euro. Een samenwerkingsprogramma van de overheid met natuurorganisaties moet geweld tegen orang-oetans voorkomen.

Boeren in dorp Ujung Mangki, waar de palmolieplantage direct naast een nationaal park ligt.

De relatie tussen mensen en orang-oetans blijkt een gevoelig onderwerp. Activisten en overheidsfunctionarissen in dorpen in de regio Zuid-Atjeh, op het eiland Sumatra, willen op uitdrukkelijk verzoek van het ministerie van Milieu en Bosbouw niet met journalisten praten, en ook bewoners houden zich op de vlakte. De meeste boeren in het gebied ontkennen dat begin juni een orang-oetan over hun velden trok.

Dedy is de enige boer die, na enig aandringen, wél over het incident wil vertellen. Hij heeft niets verkeerd gedaan, vertelt hij aan de telefoon. Hij en zijn buren hebben gedaan wat er van ze verwacht wordt: de overheid bellen. „De man van de BKSDA heeft de orang-oetan met een verdovingsmiddel uit de boom geschoten en meegenomen.”

Bronnen die anoniem willen blijven bevestigen zijn relaas. Het dier is overgedragen aan een natuurorganisatie. Het dier zal na medische verzorging worden uitgezet in een natuurgebied in Noord-Atjeh.

De afgelopen decennia zijn miljoenen hectares tropisch oerbos gekapt voor palmplantages, dorpen, landbouw en mijnbouw. Onder de Indonesische president Joko Widodo is het tempo van deze grootschalige ontbossing aanzienlijk afgenomen. De orang-oetans die rondzwerven in de gebieden die door mensen zijn ingenomen, worden gevangen en naar beschermde natuurparken gebracht. Volgens de minister van Milieu en Bosbouw is het dier- en bosbeschermingsbeleid zo’n groot succes, dat het aantal orang-oetans niet langer afneemt maar zelfs toeneemt.

Wetenschappers zetten daar grote vraagtekens bij. De Nederlandse bioloog Erik Meijaard en enkele van zijn collega’s vroegen in een ingezonden stuk in The Jakarta Post om bewijs. Want volgens hen stevent de orang-oetan, mede vanwege zijn trage voortplanting, nog altijd af op uitsterven. De minister reageerde fel. Via een uitgelekte interne brief werd bekend dat ze Indonesische partners nadrukkelijk afraadt om samen te werken met Meijaard en zijn collega’s.

Oogcontact met een oerang-oetan

Veel natuurorganisaties zijn door de situatie op hun hoede. Ook palm- en fruitbomenboer Bahagia (65) wil niet ingaan op het incident met de orang-oetan in zijn dorp, maar hij leidt wel rond op zijn akker. Net als boer Dedy heeft hij één naam en woont hij al zijn hele leven in Ujung Mangki.

‘Bahagia’ betekent letterlijk geluk. Hoe past die naam hem? Op zijn gelooide gezicht verschijnt een grijns. Hij houdt van het buitenleven. In Bahagia’s kinderjaren was het dorp omringd door jungle. Met weemoed vertelt de boer over de vogels, tijgers en mensapen die vroeger overal konden opduiken.

Het dorp ligt ten zuiden van de stad Tapaktuan, in een brede bebouwde strook tussen de Indische Oceaan en de heuvels van het Leuser Nationaal Park. Door dorpsuitbreiding, aanbouw van wegen en ontginning van landbouwgronden hebben de meeste wilde dieren zich teruggetrokken in het natuurgebied. Maar een deel leeft aan de randen van het park en probeert te overleven op de industriële palmolieplantages en de akkers van lokale boeren.

Zoals de meeste dorpelingen heeft Bahagia een bescheiden plotje van zo’n twee hectare. Hij verbouwt wat groente, enkele kokosnootbomen en een paar palmoliebomen. Bahagia heeft begrip voor het gedrag van de orang-oetan. „Vroeger trokken wij het bos in om voedsel te zoeken. Nu bezoeken ze onze wereld om hun maag te vullen.” Een ontmoeting met orang-oetans is voor veel mensen een bijzondere ervaring. Misschien is het de herkenning. Het zijn net mensen, stelt Bahagia. „Als hij je ziet, dan gooit hij een takje naar je toe. Zo van: hallo, hier ben ik. En dan maakt hij oogcontact.”

„Het zijn net stoute kinderen”, zegt boer Bahagia (65) (midden) uit Ujung Mangki, Atjeh over de overlast van orang-oetans. Links Sulaiman(38), rechts: Ahmadi Jafar (45).

Maar het dier kan ook een enorme lastpak zijn. „Ik heb twaalf kokospalmen. Op een dag at een orang-oetan alle bloesems van de bomen. Als de bloesems eruit zijn gerukt, gaan de bomen dood.” En dat is voor een kleine boer een strop. „De dieren maken me dan enorm boos, maar hoe kun je ze kwaad doen? Het zijn net stoute kinderen.”

Nee, dan het wilde zwijn. „Die richt pas echt verwoestingen aan. Met zijn snuit raast hij als een ploeg door onze akkers. Hij eet alle komkommers op. De maïs, de bonen. Als hij is langs geweest, zijn we de hele oogst kwijt.”

In de periode dat het fruit rijpt, houden de dorpelingen om de beurt wacht. Ook om de orang-oetan in de gaten te houden, geeft Bahagia toe. Ze willen hem geen kwaad doen, benadrukt hij: de ijzeren valstrikken zijn bedoeld voor het varken. „Tegen dat dier is geen medicijn opgewassen.”

Bahagia’s akker ligt aan de voet van het Leuserpark. De zon brandt er op de huid. Een tropische akker bewerken is zwaar werk. De grond is drassig, het wemelt er van de muggen en stekelige klimplanten. De meeste boeren hebben geen groot materieel. Hun voornaamste werktuig is een hakmes.

„Als hij je ziet, dan gooit hij een takje naar je toe”

Verderop hakken enkele mannen de bodem open om een jonge palm te planten. Omdat ze geen eigendomsbewijs hebben van het land dat ze bewerken, willen ze niet met hun naam in de krant. Twee hectare grond is te weinig om van rond te komen, stellen ze. Met een bescheiden palmolieoogst en wat andere gewassen verdienen ze zo’n honderd euro per maand. Als de oogst mislukt, is het inkomen lager.

Achter een groene, onfris geurende sloot zijn mannen, die evenmin met hun naam in de krant willen, met een graafmachine een afgebrand terrein aan het ophogen. De mannen zeggen dat niemand weet waar de grens van het natuurpark exact is. Ze doen het voorwerk voor een asfaltweg, zodat ze beter bij de akkers kunnen komen. En die liggen steeds dichter bij het natuurpark.

Monocultuur

Ten noorden van Ujung Mangki ligt in het district Naga Raya, tussen de steden Meulaboh en Tapaktuan, het veenbosgebied Tripa. De heuvelige weg ernaartoe geeft uitzicht op eindeloze rijen geribbelde boomtoppen, de keurig geordende monocultuur van palmolieplantages. Een groot deel van het oorspronkelijke veenbos, dat belangrijk leefgebied van de Sumatraanse orang-oetan was, is sinds de komst van de palmindustrie gekapt. Volgens wetenschappers was in 2011 nog maar 20 procent van het oorspronkelijke veenbos over. Bestaande dorpen moesten plaatsmaken voor industriële plantages en nederzettingen voor arbeidsmigranten.

Sulaiman (38) en zijn vrienden hangen voor het huis van Syahril (20), een houten hut. Het is zondag. De mannen sleutelen aan hun motoren. Sulaiman veegt het smeer van zijn handen. De mannen werken voor palmplantage Agra Para Citra, een van de grote palmoliebedrijven die de afgelopen tien jaar in dit district zijn neergestreken. De mannen, die in dit gebied zijn geboren, zijn dankbaar voor het werk op de plantage. „We hebben nu een vast inkomen.”

Maar het gebied is onherkenbaar veranderd. Langs een geasfalteerde weg zijn voor arbeiders uit Java honderden stenen woningen verschenen. De afwatering is vervuild, en pompen van de palmplantages zuigen water uit het veen, zodat het grondwaterniveau te laag is voor veel oorspronkelijke begroeiing.

De mannen vinden het naar dat de orang-oetans minder leefruimte hebben. Als de dieren zich op de plantage laten zien worden ze weggejaagd, weten ze. Maar wat kunnen ze ertegen doen? Iedereen vecht voor zijn bestaan. „Er zijn regelmatig knokpartijen tussen verschillende groepen bewoners, omdat niet duidelijk is welke grond van wie is. De overheid zegt dat we geen papieren hebben voor ons land. En dan wordt het toegewezen aan de palmoliebedrijven.”

Om hun inkomen aan te vullen, hebben ze zelf ook grondjes waarop ze wat fruitbomen verbouwen. In de beken vissen ze. „En dan leg ik altijd een paar vissen onder een boom voor de orang-oetan en de tijger”, vertelt Sulaiman. „Zij moeten toch ook eten?” Zijn vrienden knikken. Dat doen zij ook.

Sulaiman pakt zijn telefoon en toont een foto van een dode jonge tijger. „Ik heb gehuild toen ik hem vond. Hij was aan zijn been gewond geraakt door een valstrik en was doodgebloed.” Hij is nog altijd aangeslagen. Dat zo’n majestueus dier zo moet eindigen. „We kenden hem. Ik weet dat hij in de buurt van ons huis is geboren. Mijn grootvader kende zijn moeder.”

We houden van de dieren, benadrukt Sulaiman. „Maar soms maken ze het ons wel moeilijk. De orang-oetan eet onze peperbomen leeg. Als we hem zien, dan zeggen we tegen hem: alsjeblieft, wij zijn arme mensen. Neem wat je nodig hebt en ga dan weg.”

De mannen benadrukken dat ze dieren niet doden. Zelfs slangen niet. „Voor je het weet, nemen ze wraak.” Doe je wilde dieren kwaad, zo is de overtuiging in deze regio, dan zullen ze je vroeger of later aanvallen.

‘Een koning, net als ik’

De kern van het Indonesische conserveringsbeleid is verplaatsing: de orang-oetans gaan van bewoond gebied naar beschermd natuurgebied. Dat is problematisch, zegt bioloog Meijaard, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, via Zoom. „Ik denk dat de meeste orang-oetans na de verplaatsing alsnog sterven. Vrouwtjes zijn erg gebonden aan de gebieden waar ze geboren zijn. Mannetjes moeten hun gebied afbakenen en kunnen bezwijken in territoriumgevechten.” Een relocatie wordt als redding gezien. „Maar we weten helemaal niet hoe het de dieren vergaat na uitzetting in een nieuw gebied. De organisaties houden dat niet structureel bij.”

Meijaard schat dat het totale aantal Indonesische orang-oetans in vijftien jaar is gehalveerd naar vijftig- tot tachtigduizend exemplaren. Bovendien planten de dieren zich langzaam voort: pas vanaf hun vijftiende jaar worden vrouwtjes zwanger. Bij een lang leven krijgen ze maximaal vijf baby’s.

De prognoses stemmen somber. De meeste boeren vinden het verdrietig dat wilde dieren minder ruimte hebben, maar staan machteloos. Zo ook de eigenzinnige buurman van Sulaiman, Achmad (45). De boer hecht aan zijn vrijheid. Hij wil niet op de industriële plantage werken en probeert te overleven met de teelt van enkele sinaasappelbomen. „Er woont hier in de buurt een orang-oetan met wie ik me verbonden voel”, zegt hij, gehurkt op de houten vloer van zijn woonhuis, een hete keet met beschimmelde wanden. „Hij is een solitair wezen. Een koning, net als ik.” Toen Achmad acht was, werd hij bedreigd door orang-oetans. Hij zegt dat het mannetje de vrouwtjes die hem wilden aanvallen, terugfloot, en dat ze sindsdien een band hebben. „We kennen elkaar al bijna dertig jaar. Elke keer dat ik ging zwemmen, kwam hij gedag zeggen.” Nog altijd gaat hij soms naar het bos om hem op te zoeken. Want ze zijn zielsverwanten.

Fotografie Riska Munawarah

Straks minder dan tienduizend Sumatraanse orang-oetans

Volgens de internationale Union for Conservation of Nature waren er in 2017 13.800 Sumatraanse orang-oetans. Tegen 2030 zal dit aantal zijn gedaald naar zo’n 9.000. Ook met de twee andere soorten orang-oetans van Indonesië, de Tapanuli en de Borneose oerang-oetan, gaat het niet goed. Zo zijn er van de Tapanuli-apen slechts zo’n achthonderd over. Hun voortbestaan wordt onder meer bedreigd door de bouw van een waterkrachtcentrale.

Onderzoekers zijn tevens bezorgd over het gebrek aan handhaving van natuurbeschermingswetten. Zo werden tussen 2007 en 2019 2.229 aangiftes gedaan van mishandeling of doden van Indonesische orang-oetans. Slechts 22 zaken leidden tot vervolging.

De reactie van het Indonesische ministerie van Bosbouw en Milieu op de ingezonden brief van Meijaard heeft bij verschillende partijen tot grote zorgen geleid. Een groep organisaties, waaronder de Indonesische mensenrechtenorganisatie Legal Aid, is dit jaar een rechtszaak tegen het ministerie begonnen, ter verdediging van de vrijheid van wetenschap. Maar de zaak is vastgelopen: een rechter bepaalde in juli dat de groep advocaten de procedure te laat was gestart.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 30 september 2023.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Luister naar