Papegaaien Caraïben al duizenden jaren bedreigd

Ooit waren de Cuba-amazones op de Bahama’s zo talrijk dat deze papegaaiachtigen volgens Columbus ‘de zon verduisterden’. Nu, meer dan 500 jaar later, wordt de soort bijna met uitsterven bedreigd. Ook een andere Caribische papegaaiachtige, de Hispaniola-amazone, gaat sterk in aantal achteruit als gevolg van onder andere ontbossing en huisdierenhandel. Toch is die achteruitgang geenszins een recente trend, schrijven Amerikaanse biologen in PNAS. Sterker nog: al sinds de mens zijn intrede deed in het Caribisch gebied, zo’n 6.000 jaar geleden, zijn tal van papegaaien, ara’s en parkieten uitgestorven, mede doordat de vogels werden opgegeten en hun veren werden gebruikt als versiering.

Vandaag de dag leven er twaalf inheemse en twaalf door mensen geïntroduceerde papegaaien in het Caribisch gebied, evenals drie soorten parkieten. Maar die diversiteit was de afgelopen millennia veel groter, weten onderzoekers onder meer op basis van vogelbotten die bij archeologische opgravingen zijn bovengekomen. Alleen al op de Antillen stierven binnen enkele duizenden jaren zeker veertien soorten papegaaiachtigen uit – sommige daarvan nog vrij recent, in de negentiende eeuw.

Gedecimeerd

Vóór de mens in het Caribisch gebied kwam, legden er nu en dan ook papegaaiachtigen het loodje, benadrukken de onderzoekers in het PNAS-artikel. Maar daarbij ging het om lokaal uitsterven: een soort verdween op het ene eiland, maar overleefde op het andere, bijvoorbeeld omdat de klimatologische omstandigheden gunstig waren. Pas toen de eilanden eenmaal door de mens bevolkt werden verdwenen soms hele soorten. Andere soorten raakten gedecimeerd.

Op basis van onder andere dna-onderzoek en C14-datering hebben de Amerikaanse biologen nu ook voor de Cuba-amazone (Amazona leucocephala) en de Hispaniola-amazone (Amazona ventralis) kunnen vaststellen dat beide soorten in het verleden veel wijdverspreider waren en gekenmerkt werden door een grotere genetische diversiteit dan nu. Vanaf het moment dat de mens het Caribisch gebied begon te bevolken, tussen de 6.000 en 1.000 jaar geleden, raakten de amazonepapegaaien in het nauw. De vogels waren geliefd vanwege hun vlees én vanwege hun veren, die een rol speelden bij rituele offers en begrafenissen maar ook ter persoonlijke verfraaiing werden gebruikt.

Tegelijkertijd breidde het verspreidingsgebied van sommige soorten zich juist uit, doordat er veelvuldig papegaaienhandel plaatsvond tussen diverse eilanden. Zo werd de Hispaniola-amazone onder andere geïntroduceerd op de Turks en Caicoseilanden, zo’n 1.000 jaar geleden, en op het eiland Montserrat zo’n 2.500 jaar geleden. Niet dat de soort daar op de lange termijn van profiteerde – ook op die locaties is de soort alweer uitgestorven.

Veerkrachtig

Nog altijd gaat het door menselijk toedoen slecht met papegaaien: tegenwoordig wordt wereldwijd eenderde van de nog levende papegaaiensoorten met uitsterven bedreigd. Om de vogels adequaat te beschermen kan het leerzaam zijn om naar het verleden te kijken, schrijven de onderzoekers. Zo zijn archeologische en paleontologische gegevens over het oorspronkelijke verspreidingsgebied essentieel om herintroductiedoelen te bepalen, en is dna-onderzoek noodzakelijk om te bepalen hoe genetisch divers – en dus veerkrachtig – een populatie nog is.

Daarvoor is het in de ogen van de Amerikaanse biologen nodig dat wetenschappers vanuit verschillende vakgebieden de handen ineenslaan. „Want hoewel wij mensen al duizenden jaren het uitsterven van soorten hebben veroorzaakt, zullen we ook essentieel zijn om díe soorten te redden die nog zijn blijven voortbestaan in het tijdperk van menselijke dominantie.”