Oorlog maakt wreed einde aan opbloeien filmsector Soedan

Posted on September 25, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Soedan Drie gevluchte Soedanese filmmakers vertonen hun werk in buurland Kenia. „We zijn een ruïne”, zegt regisseur Yasir Fai’z.

Koert Lindijer

25 september 2023 om 15:24

Leestijd 2 minuten

Soldaten in een militair konvooi in de Soedanese regio Darfur, eind augustus. Door de oorlog zijn al vijf miljoen mensen ontheemd geraakt. Foto AFP

Pijn vult een zaaltje in de Keniaanse hoofdstad Nairobi, eerder deze maand, waar drie Soedanese regisseurs in ballingschap hun films vertonen. Er rollen tranen, iedereen is in de greep van het leed veroorzaakt door de oorlog in Soedan, die sinds dit voorjaar woedt. „We verliezen ons land”, zegt regisseur Yasir Fai’z (39). „Wij kunstenaars moeten nu een creatieve getuigenis achterlaten van hoe het was vóór de vernietiging. Daarna zullen we onszelf en Soedan opnieuw moeten uitvinden.”

De verwachtingen van culturele makers in Soedan waren te hoog gespannen toen in 2019 het fundamentalistisch islamitische bestuur van Omar al-Bashir na dertig jaar ten einde kwam. Vreedzame demonstraties, muurschilderingen, progressieve radiostations, nieuwe kunstateliers en op straat dichtende poëten gaven een gevoel van culturele wederopstanding.

Maar conservatieve moslims en hebzuchtige generaals sloegen terug met staatsgrepen. Tijdens de oorlog die nu woedt, raakten al vijf miljoen mensen ontheemd. Filmmaker Yasir Fai’z is een van de velen die dit jaar naar buurland Kenia vluchtten.

Het inherente conservatisme van de Soedanezen is het grootste probleem

Desillusie

Illusie en desillusie vormen de hoofdthema’s in het werk van Yasir. „Na de volksopstand van 2019 tegen Omar al-Bashir waren we euforisch, want we dachten het eindelijk te hebben gewonnen van de islamitische fundamentalisten”, vertelt Yasir. „Het liep uit op een desillusie, omdat we de werkelijke problemen van Soedan niet onder ogen hadden gezien. Niet de politiek van op macht beluste generaals vormt het hoofdprobleem maar het inherente conservatisme van de Soedanezen.”

Yasir is als regisseur autodidact. Hij groeide op in Irak, waar zijn vader naartoe was gevlucht tijdens de eerste jaren van het bewind van Bashir. Zijn vader gaf hem een camera en hij begon films te maken. Na de Amerikaanse inval in Irak keerde Yasir terug naar Soedan, tot dit jaar de oorlog uitbrak.

Over conservatisme gaat zijn in het jaar van de volksopstand uitgekomen korte film The Dogs’ Shitter – een film die in Nederland speelt, hoewel Yasir er zelf geen banden heeft. Een naar Nederland uitgeweken Soedanees schikt zich in zijn nieuwe culturele omgeving, hij accepteert werk als een hondenuitlater en drinkt een glas wijn met zijn liberale Nederlandse vrouw.

Maar op de achttiende verjaardag van hun dochter ontploft toch de onderhuidse culturele spanning, want hij weigert haar het huis uit te laten gaan alvorens ze is getrouwd. Een strijd tussen het mistige verleden in Soedan en het turbulente heden, die eindigt in moord.

Gehersenspoeld

De film zou onder het bewind van de in 2019 afgezette Bashir niet vertoond kunnen worden. „Alleen al het refereren aan seks was slecht, zoals in de film het romantische laten ronddwalen van twee jonge geliefden in een graanveld.” In Bashirs tijd hakten de autoriteiten de bomen bij de universiteit om want ze dachten dat jongeren daar seks zouden kunnen hebben. Meisjes en jongens ging ieder door een aparte ingang het universiteitsterrein op. „We zijn dertig jaar lang gehersenspoeld onder Bashir. We zijn een ruïne, net als de Soedanees in de film die onder de culturele spanning instort.”

De ideologie van de fundamentalisten bereikte onder Bashir alle vezels van de samenleving, het onderwijs, hoe je je moest kleden, in het curriculum op school. Ideologie verving wetenschap; lessen en lezingen over geschiedenis en evolutie bevatten louter leugens. Goed opgeleide en artistieke burgers emigreerden in drommen. Het Nationaal Theater in Omdurman ging dicht, evenals de filmacademie. De creatieve sector bloedde dood; de paar achtergebleven makers waren door de internationale sancties afgesloten van internationale muziek, cultuur, films en sport. „We werden een verweesde samenleving”, zegt Yasir.

„De visie van een generaal reikt helaas niet verder dan zijn tank”, schimpt Yasir over de Soedanese president Burhan en de kans op vrede. Ook verwacht hij een opleving van conservatisme door de crisis. „Zeker nu kun je je familie en de conservatieve waarden die daarbij horen, niet loslaten. Want alleen familieleden zorgen nog voor elkaar.” Yasir moest zijn apparatuur bij het begin van de gevechten in april in de Soedanese hoofdstad Khartoem achterlaten. „Ik kijk nu uit naar wat de nieuwe IPhone te bieden heeft”, zegt hij, „dan kan ik tenminste blijven filmen.”

Lees ook over beschadiging van erfgoed in Soedan: In de oorlog in Soedan zijn ook kisten met mummies het slachtoffer.

In ‘Hulde!’ vliegt een liefdesverhaal van zeventig jaar binnen anderhalf uur voorbij

admin
November 18, 2024
0

„Het is net of ik jou al heel lang kende”, zegt Geesje (Carine Crutzen) bij de eerste ontmoeting. Ze is jong en brutaal, met een witte rok die ze soms langzaam heen en weer laat wiegen. „Ik zag jou en ik dacht: bóém.” Adam (Bert Luppes) lijkt zich niet direct raad te weten met al haar aandacht. Ook hij is jong, ook hij heeft nog veel eerste keren te gaan. Heeft hij weleens een Limburgs meisje gekust, wil Geesje weten. Wanneer het antwoord „nee” is, besluit ze dat gebrek aan ervaring meteen te verhelpen: ze neemt zijn hoofd in haar handen en drukt haar lippen tegen de zijne, een beetje te hard, een beetje onwennig. Adam blijft even stil als ze hem weer loslaat. „Doe nog eens”, zegt hij dan. „Ik zat niet op te letten.”

Veel tijd om bij die ontgroening stil te staan is er niet. Geesje en Adam denderen samen voort naar de rest van al hun gedeelde eerste keren: seks, kinderen, huwelijksproblemen. Hulde! is een trip langs de hoogte- en dieptepunten van twee met elkaar verstrengelde levens; van de eerste onhandige zoen tot de nadagen in een verzorgingstehuis. Een liefdesverhaal van zeventig jaar vliegt in anderhalf uur voorbij.

Al is die liefde bij tijd en wijle ver te zoeken. De tekst van Peer Wittenbols zet Geesje en Adam neer als twee heel gewone mensen, inclusief alle imperfecties die daarbij komen kijken. Met het verstrijken van de jaren steken gevoelens als jaloezie en teleurstelling de kop op. Sommige verwijten neem je nooit meer weg: de verhuizing die de één liever wilde dan de ander, het buitenechtelijke avontuur met vergaande gevolgen. Er zijn genoeg momenten dat die ongenoegens de overhand krijgen. En dan volgt weer het moment dat mama en papa hun ruzies bijleggen in een sinterklaasgedicht, waarin ze al rijmend de kinderen beloven komend jaar wat liever te zijn voor elkaar.

Droogkomisch

Verbaal doet het echtpaar niet voor elkaar onder. Wittenbols schreef voor beiden scherpe reacties en venijnige grapjes, droogkomisch gespeeld door Crutzen en Luppes. Zij beelden veel uit met weinig, alsof ze hun eigen verhaal naspelen. Als Crutzen op het toneel een kussentje onder haar shirt schuift is ze zwanger, als Wittenbols een wollige opatrui aantrekt, is hij in één keer jaren ouder. De kostuums en soundtrack (van Grace Slick tot Stromae) voeren de kijker ook mee op een reis door de verschillende decennia.

Hulde! begint en eindigt met het zeventigjarige jubileum van het huwelijk van Geesje en Adam. Dat de twee het zo lang met elkaar uithouden mag een wonder heten, hoewel een gezamenlijk einde na al die gedeelde eerste keren ook steeds vanzelfsprekender begint te lijken. En aan het eind van de rit kijk je zelfs op de dieptepunten wat ontroerd terug. „Het is mooi als je ernaar verlangt en het is mooi als het voorbij is”, zegt Adam als hij en Geesje zich klaarmaken om voor de eerste keer het bed te delen. „En daartussen door rommelt iedereen maar wat.”

Een goede slagwerker heeft gevoel voor theater, blijkt op het TROMP Concours

admin
November 18, 2024
0

Bij percussie komt veel meer kijken dan alleen muzikaal talent. Op de Eindhovense slagwerkcompetitie TROMP scoor je vooral punten met performances die ook visueel interessant zijn, zo blijkt zondagmiddag.

Het tweejaarlijkse TROMP Percussion is een internationaal festival en concours waar slagwerk een ruime week in de spotlights staat, dit jaar voor het eerst onder artistieke leiding van Dominique Vleeshouwers. De Eindhovense binnenstad is het decor voor creatieve performances – zo is er een optreden voor haarkam en snaredrum in een kapsalon – en van een belangrijke percussiewedstrijd.

Achtentwintig jonge kandidaten komen vanuit Texas tot Taiwan naar het Muziekgebouw Eindhoven om daaraan deel te nemen; drie van hen plaatsen zich voor de finale op zondagmiddag. Op hun programma: een verplichte compositie met begeleiding, plus een solostuk naar eigen keuze.

Het verplichte werk is Box Office, speciaal voor deze editie gecomponeerd door Martin Fondse en David Dramm. Een wereldpremière dus, al kun je misschien beter zeggen: drie wereldpremières. De finalisten krijgen zoveel vrijheid in de partituur, dat het werk geen twee keer hetzelfde klinkt. Voor het publiek een leuk puzzeltje om de gedeelde motiefjes te herkennen in drie compleet verschillende uitvoeringen. Wel zo verfrissend, want met een finaleprogramma van in totaal zo’n vier uur is het best een lange zit.

Kartonnen dozen

De bezetting van Box Office bestaat uit percussie-instrumenten en kartonnen dozen. Hoe die eruitzien mag iedere kandidaat zelf bedenken, net als de volgorde van de verschillende onderdelen van het stuk. De finalisten worden begeleid op toetsen en elektrische gitaar door het duo Avenue Azure.

De Portugese finalist Miguel Traquina (derde prijs) gebruikt een functionele opstelling: een paar identieke, rechthoekige dozen staan als een soort aanrecht rond hem opgesteld. Dat je daarop kunt trommelen spreekt voor zich – in het midden, op de rand, aan de zijkanten – maar Traquina gebruikt ze bijvoorbeeld ook als klankkast voor een duimpiano, of om interessante geluidseffecten te produceren. Geluiden die je nog nooit uit een kartonnen doos hebt gehoord, zoals kikkerachtige kwaakjes, of een soort snaarachtig geploink zodra hij in zigzagbeweging over het oppervlak wrijft.

Tweede-prijswinnaar SeongYeon Kong (Zuid-Korea) neemt de titel van Box Office het letterlijkst en het meest beeldend. Als een zakenvrouw met werktas en koffie-to-go komt ze al bellend het podium op, en neemt plaats achter een kartonnen bureautje. De poten, het ladekastje, zelfs het pennenbakje – alles is van karton, en overal wordt op getrommeld. Heel vermakelijk hoe ze opgaat in haar rol als verveelde kantoorklerk. Ze krast ritmisch op een clipboard en zit verwoed te typen.

Theatraliteit valt bij zowel publiek als vakjury in de smaak: winnaar van de competitie is de in China geboren Yuan Xia, die met de beheersing van een vechtkunstenaar door zijn instrumentarium van bananendozen beweegt. Xia krijgt de lachers op zijn hand als hij, volledig ritmisch, een kartonnen plaat aan gort slaat, in de vorm van een smiley.

Zo zie je maar: een goed percussionist verstaat de kunst van het theater. Zuiver muzikaal gezien is de performance van Traquina het boeiendst: hij tovert het rijkste kleurpalet uit zijn karton – slechts goed voor een derde prijs.

Toch komen ook de liefhebbers van melodisch slagwerk zondag weinig te kort: bij de gastoptredens van oud-finalisten bewijst Gabriel Michaud waarom hij in 2022 terecht concourswinnaar werd. Een chaconne voor luit van Sylvius Leopold Weiss, maar dan gespeeld op marimba met een waanzinnig gevoel voor balans en dynamiek. Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn, zei artistiek leider Vleeshouwers ooit in deze krant – en zo is het maar net.

Vrouwelijke 17de-eeuwse kolonialist Maria van Aelst krijgt in toneelbewerking weinig verdieping

admin
November 18, 2024
0

Er is een meme die vaak opduikt in de context van Amerikaans imperialisme en oorlogszucht. Op de tekening zien we een man en een vrouw met een Arabische achtergrond, in een bergachtig gebied. In de lucht hangen drie vliegtuigen met de Amerikaanse vlag erop, die bommen boven het landschap loslaten. De man kijkt met een blik van verwondering naar boven en zegt: „They say the next ones will be sent by a woman!” De vrouw slaat haar ogen neer en antwoordt: „Really makes you feel like you’re part of history.”

Ik moest aan de satirische cartoon denken bij het zien van De mannen van Maria, de theaterbewerking van de gelijknamige roman van Anneloes Timmerije. De voorstelling is een initiatief van actrice Anna Drijver, die tevens de hoofdrol speelt, en werd aangekondigd met dezelfde heldhaftige publiciteitstekst als het boek: „Het waargebeurde verhaal van een vrouw die in een bikkelharde tijd zag wat haar mogelijkheden waren, haar eigen weg koos en deed wat geen enkele vrouw voor haar had gedaan.” Expres of per ongeluk word je als kijker zo op het verkeerde been gezet. Wat hoofdpersonage Maria van Aelst namelijk heeft ‘gedaan’ is, zo blijkt uit de voorstelling: in het begin van de zeventiende eeuw net zo’n gruwelijke kolonisator van het latere Indonesië worden als de mannen om haar heen.

**Anna Drijver** in de voorstelling ‘De mannen van Maria’.

Eenzijdig perspectief

Toneelschrijver Maxine Palit de Jongh traceert in haar bewerking hoe Van Aelst van slachtoffer van het patriarchale systeem zélf tot dader werd. Als meisje wordt ze naar ‘de Oost’ verscheept als ‘volksplanter’: ze wordt op een ‘meisjesmarkt’ geveild aan de hoogste bieder om Batavia met witte kinderen te kunnen bevolken. Als haar eerste echtgenoot overlijdt, zet ze via een zaakwaarnemer een eigen handel in sieraden op, en laat zich in haar huishouden ondersteunen door enkele tot slaaf gemaakte vrouwen. Haar gruwelijkste daden komen voort uit haar seksistische indoctrinatie: omdat haar is ingepeperd dat haar enige bestaansrecht als vrouw voortkomt uit haar rol als moeder, drijft haar kinderloosheid haar tot het ontvoeren van de dochter van een van haar dienstmeisjes.

Hoewel Palit de Jongh twee passages heeft toegevoegd waarin dieren aan het woord zijn, als metaforen voor het land dat de Nederlanders exploiteren, blijft het eenzijdige perspectief van Van Aelst dominant in de voorstelling. Haar gebrek aan introspectie levert voor een hedendaagse theatervoorstelling onoverkomelijke problemen op: ze is in haar slaafse hunkering naar weelde, huwelijk en moederschap een voorspelbaar product van haar opvoeding en omgeving en wordt nooit een interessant individu. De conventionele spelregie van Olivier Diepenhorst biedt ook geen verdieping: het spel van Drijver toont weinig tegenkleur ten opzichte van de emoties die al in de tekst besloten liggen en neigt in haar portrettering van de personages die Van Aelst tegenkomt naar karikatuur.

Vanwege het gebrek aan opvallende regiekeuzes blijft onduidelijk wat Drijver nu precies zo interessant vond aan dit verhaal, en waarom ze het naar het toneel wilde brengen. De spanning tussen proto-feminisme en kolonialisme is te zwak uitgewerkt om te beklijven, waardoor je als kijker lang voor het einde je aandacht verliest.

Luister naar