Opinie | Door verlammend toezichtsregime verliezen geheime diensten het zicht op razendsnel bewegende dreigingen

Inlichtingendiensten Strenge controles voorafgaand aan operaties hinderen de AIVD en MIVD, schrijft Zo krijgen Rusland en China vrij spel.
Foto Jeffrey Groeneweg/ANP

Het was een stap in de goede richting. Onlangs besloot de Tweede Kamer tijdelijke wetgeving die de inlichtingendiensten meer armslag moet geven, niet controversieel te verklaren. Belangrijk, omdat die wetswijziging zo snel mogelijk moet worden voltooid. Wat is namelijk het geval: de externe rechtmatigheidstoets die de AIVD en MIVD moeten laten uitvoeren als ze bijvoorbeeld een hack willen inzetten, is in de praktijk uitgegroeid tot een verlammend parallel toezichtsregime – náást dat van de reeds bestaande toezichthouder CTIVD. Hierdoor raken de diensten het zicht op de razendsnel bewegende dreigingen in het digitale domein kwijt.

De voorgestelde wetswijzigingen moeten de diensten weer back in the game brengen door het toezicht te verplaatsen naar de operatie zelf. Met andere woorden: geen onmogelijke eisen voorafgaand aan de inzet van een hack, maar streng en bindend toezicht tijdens het uitvoeren ervan.

Want terwijl de AIVD en MIVD nog steeds te maken hebben met een beklemmend toezichtstelsel, draaien Russische en Chinese inlichtingendiensten overuren in Europa. In welke samenstelling dan ook zal de nieuwe coalitie na de verkiezingen te maken krijgen met ontwikkelingen op het gebied van internationale veiligheid die het belang van effectieve inlichtingendiensten alleen maar vergroten. Een versimpeld wettelijk kader, dat strikt toezicht combineert met uitvoerbaarheid, kan niet langer op zich laten wachten.

Geen terughoudendheid

De Nederlandse inlichtingendiensten moeten het opnemen tegen hun veel grotere Russische en Chinese tegenstanders, die – niet geremd door enige wettelijke of ethische terughoudendheid – hun spionageactiviteiten in Europa de komende jaren sterk zullen intensiveren.

Om te beginnen de Russische inlichtingendiensten. Defensie- en hightech-bedrijven, overheden en kennisinstellingen in Nederland en andere Europese landen hebben nu al dagelijks te maken met Russische hackpogingen. Maar ook de ‘klassieke’ politieke spionage rond Europese regeringscentra zal de komende jaren intensiveren. Russische inlichtingendiensten zijn met man en macht uit op informatie over NAVO- en EU-besluitvorming over (militaire) steun aan Oekraïne en mogelijke nieuwe sancties tegen Rusland. Ook speuren zij naar scheurtjes in de bondgenootschappelijke eenheid waar Rusland misbruik van kan maken.

Rusland en China zullen hun spionage-activiteiten sterk intensiveren

Daarnaast heeft de oorlog tegen Oekraïne gevaarlijke uitstralingseffecten naar NAVO-landen dicht bij de frontlinie. Mocht het tot een openlijk conflict komen met het Westen, zijn Russische inlichtingendiensten alvast de Europese kritieke infrastructuur digitaal en fysiek in kaart aan het brengen om, als het zover is, hier het licht uit te kunnen doen.

Dat dit geen loze onheilstijdingen zijn, bewees de MIVD, die in februari naar buiten bracht dat een Russisch marineschip was betrapt dat gasleidingen, internetkabels en windmolenparken in de Noordzee in kaart aan het brengen was. In het digitale domein proberen Russische hackers heimelijk posities in te nemen in de besturingssystemen van kritieke infrastructuur, zoals energiecentrales, telecomnetwerken en waterkeringen.

Lees ook dit stuk over sabotage: Hoe wordt de Europese energie-infrastructuur beschermd?

De Chinese inlichtingendiensten zitten evenmin stil. Uit angst voor een al te machtig en assertief China, verhogen de Verenigde Staten met steeds meer succes de druk op bondgenoten om export van hoogwaardige kennis en technologie naar China aan banden te leggen. Kennis en technologie die China cruciaal acht voor economische groei en de ontwikkeling tot militaire supermacht. Zo zag het Nederlandse ASML de uitvoer van de meest geavanceerde chipmachines naar China sterk beknot. Wat China niet kan krijgen door eigen ontwikkeling of langs reguliere handelskanalen, zal het door de toenemende restricties meer dan ooit proberen te bemachtigen door diefstal en spionage.

Inval Taiwan

En ook in het geval van China staan westerse politieke besluitvormingsprocessen onder een vergrootglas van de inlichtingendiensten. Wat wordt de reactie van de EU op een eventuele inval van Taiwan of op claims in de Zuid-Chinese Zee? Welke landen zullen Taiwan steunen, in woord of daad? Waar liggen mogelijkheden om westerse landen tegen elkaar uit te spelen? Welke sancties kan China tegemoet zien? Strategische vragen uit Beijing waarmee een leger van Chinese inlichtingenofficieren op pad is gestuurd.

In een wereld die niet wacht, bestaat het risico dat door het huidige, complexe toezichtstelsel de informatiepositie van de AIVD en MIVD langzaam zal opdrogen. Daardoor zal Nederland internationaal achter de feiten aan lopen en nationaal voor grote veiligheidsrisico’s komen te staan. De AIVD en de MIVD zullen alles in het werk moeten stellen om de heimelijke activiteiten en intenties van China en Rusland op tijd aan het licht te brengen. Iets wat onder een ongewijzigd wettelijk kader een onmogelijke opgave zal blijken.

Praat mee over dit onderwerp en stuur een brief!

Wilt u reageren op een artikel? Stuur via dit formulier een brief (maximaal 250 woorden) naar de opinieredactie van NRC.

Als uw brief gepubliceerd wordt, dan nemen we per e-mail contact met u op. Anonieme brieven en brieven die aan verschillende media zijn gestuurd, plaatsen wij niet. De opinieredactie kan uit uw brief citeren in de zaterdagrubriek ‘Inbox van de redactie’.