De slechte naam van Molenbeek blijft op zijn jongeren plakken

Posted on September 20, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Molenbeek Sinds de aanslagen in Brussel, waarvoor enkele terroristen uit Molenbeek zijn veroordeeld, is er veel veranderd in de wijk. „Maar er is nog veel werk te doen.”

Dennis Boxhoorn

20 september 2023 om 22:43

Leestijd 7 minuten

Kinderen en jongeren op een speelplaats in de Brusselse wijk Molenbeek, deze maand. — Kinderen en jongeren op **een speelplaats** in de Brusselse wijk Molenbeek, deze maand. Foto Aurelien Goubau

Hem is het wél gelukt om te slagen in de Brusselse ‘probleemwijk’ Molenbeek. En dat ging heus niet vanzelf. Het was soms ronduit lastig opgroeien op een plek waar de kansen niet voor het oprapen lagen. Waar de werkloosheid hoog was en de criminaliteitscijfers eveneens. Waar men sinds de aanslagen van Parijs in 2015 en die op luchthaven Zaventem en metrostation Maalbeek een paar maanden later – waarvoor acht terroristen deels afkomstig uit de wijk vorige week tot lange gevangenisstraffen werden veroordeeld – denkt dat elke jongeman met een getint uiterlijk, een baard en een djellaba in potentie een terrorist is.

Een wijk die in internationale media als een hellhole werd bestempeld, een plek waar de wereld de handen van af moest trekken. Die moest worden „opgekuisd”, schoongeveegd – zoals de toenmalige Vlaamse minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon in 2015 zei. Maar hij, Hassan Al Hilou, zwom tegen de stroom in. Ondanks, en misschien wel dankzij, het stigma waaronder veel van zijn leeftijdsgenoten gebukt gingen, wilde hij dat het beter zou gaan met Molenbeek. Hij had één belangrijke troef in handen: zijn ouders.

Zij waren gevlucht uit de Irakese stad Basra, vanwege hun activisme, toen hij nog geboren moest worden. Ze hebben regelmatig huilend voor de televisie gezeten bij het zien van beelden uit Irak, eerst in hun portiekflat in Vlaardingen, later, toen Al Hilou acht jaar oud was, in Molenbeek. En het is dankzij hen dat hij hier nu zit, op een bankstel in zijn eigen kantoor, als oprichter en baas van Capital, een organisatie even buiten Molenbeek die al vijftienduizend Brusselse jongeren aan een baan heeft geholpen.

Amerikaanse invasie

Zij hebben hem altijd gestimuleerd om zijn stem te gebruiken. Thuis aan de keukentafel werd ook aan hem, nauwelijks tien jaar, gevraagd wat hij van de Amerikaanse invasie in zijn thuisland Irak vond. „We hadden nauwelijks geld in die tijd”, vertelt Al Hilou. „Maar we hadden een basis. En dat is kennis.”

Op zijn twaalfde schreef Al Hilou een politiek manifest waar zijn leraren op de middelbare school van schrokken, maar zijn ouders niet. „Ik ben toen eigenlijk geradicaliseerd”, zegt hij. „In mijn manifest was ik fel tegen het systeem in België, tegen de hele structuur van de politiek, hoe men in Molenbeek jongeren aan hun lot overliet. Maar ik had het geluk dat ik de juiste mensen om me heen had, die ervoor zorgden dat mijn radicale ideeën bij woorden bleven, en niet in daden werden omgezet.”

Ik probeerde altijd naar de kansen te kijken die ik nog wél had

Hassan Al Hilou ondernemer

Lees ook deze reportage uit 2015: Molenbeek – kroniek van een aangekondigde ramp

Al Hilou groeide op aan de Gentsesteenweg, nu een van de drukste winkelstraten van Brussel. Het zit er vol met theehuizen, bakkers, slagers en kledingwinkels. „Maar drie jaar geleden werd er nog volop drugs gedeald”, zegt Al Hilou. „Veel van mijn leeftijdgenoten zijn voor de verleidingen uit die wereld gevallen. Ja, een aantal van hen raakte ook in de ban van de radicale islam en vertrok naar Syrië om zich bij Islamitische Staat aan te sluiten. Omdat ze, zonder een vangnet thuis, geen kant op konden. Voorzieningen in Molenbeek waren zo versnipperd dat niemand wist waar ze heen moesten. Het ontbrak aan perspectief. Molenbeek was een introverte, in zichzelf gekeerde plek, waar jongeren niet meer konden doen dan overleven.”

Last van het stigma

Maar volgens Al Hilou is er veel veranderd sinds de aanslagen in Brussel van 2016. Ook hij had natuurlijk last van het stigma van ‘hell hole’. Het was nu eenmaal zo dat Molenbeek wereldwijd bekend stond als de plek waar tientallen terroristen waren opgegroeid. Al Hilou: „Ik probeerde altijd naar de kansen te kijken die ik nog wél had. Als mensen zeiden: ‘O, daar heb je weer zo’n Arabier’, antwoordde ik met: ‘Maar heb jij niet toevallig iemand nodig die de Arabische markt goed kent?’ Je kunt natuurlijk niet een heel stadsdeel als verrot wegzetten door die paar criminelen die er vandaan kwamen.”

Woning in Molenbeek waar enkele van de daders van de aanslagen in Parijs van november 2015 bijeenkwamen.

Foto Aurelien Goubau

Dat dat beeld nog altijd niet verdwenen is, werd vorig jaar duidelijk toen Connor Rousseau, voorzitter van de sociaal-democratische partij Vooruit, in gesprek met weekblad Humo zei dat hij zich niet in België waant als hij door Molenbeek rijdt. Die uitspraak kwam hem op veel kritiek te staan, maar hij bleef bij zijn punt. Rousseau zou een Nederlandstalige school hebben bezocht waar hij van een leerkracht te horen had gekregen dat ze vrijwilligers zochten om te tolken bij het contact met ouders.

Het aanhoudende negatieve sentiment over Molenbeek heeft tot gevolg dat veel betrokkenen niet langer met de media willen praten. Korpschef Johan Berckmans van de politiezone Brussel-West, waar Molenbeek onder valt, schrijft in een mail: „Het probleem van radicalisme kan moeilijk herleid worden tot een probleem van Molenbeek alleen.” Winkeliers in de Gentsesteenweg laten stuk voor stuk weten aan de toekomst te willen denken, in plaats van te spreken over het besmeurde verleden. Aboubakr Bensaihi, de acteur die naam maakte met zijn hoofdrol in de film Rebel, over de aanslagen, reageerde niet op herhaaldelijke telefoontjes.

Lees ook: Lange celstraffen helen niet alle wonden van de aanslagen op luchthaven Zaventem

In Sint-Jans-Molenbeek, zoals de wijk in het westen van Brussel voluit heet, wonen inmiddels bijna honderdduizend mensen. Het stadsdeel geldt als een ‘stad van aankomst’; migranten beginnen hier al sinds de jaren na de Tweede Wereldoorlog hun zoektocht naar een beter leven. Huizen zijn er relatief betaalbaar en de kosten voor voeding, kleding en meubels zijn er laag.

Molenbeek is een overlevingseconomie, schreef oud-wethouder van de gemeente Jef Van Damme in april dit jaar in een blogpost. Dat betekent ook dat mensen er weer vertrekken zodra ze geld beginnen te verdienen. Per jaar gaat het om zo’n vijftienduizend inwoners. Dat betekent volgens Van Damme ook dat er veel kennis en geld verloren gaat. En dat heeft weer tot gevolg dat de openbare diensten, waaronder de politie, met chronische tekorten kampen.

Meer ondernemingen

Uit cijfers van het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse blijkt dat het wel enigszins de goede kant op gaat met Molenbeek. De werkloosheid was in 2019 ten opzichte van 2014 weliswaar gedaald, maar de wijk doet het met 21,5 procent werklozen nog altijd slecht in België. Er werden meer ondernemingen opgericht in die periode en er kwamen tussen 2017 en 2022 bijna tweeduizend woningen meer beschikbaar. De gemiddelde huizenprijs in Molenbeek steeg van 155.000 naar 210.000 euro, maar dat is nog altijd ver onder het gemiddelde in het Brusselse gewest.

Direct na de aanslagen van Parijs werd het even veiliger in Molenbeek. Het zogenaamde Kanaalplan werd gelanceerd, waarbij zeven Brusselse gemeenten gingen samenwerken in de strijd tegen radicalisering en terrorisme. Duizenden huizen werden gecontroleerd en verdachte organisaties doorgelicht. Het ging onder andere om ‘keldermoskeeën’, een ondergronds netwerk van plekken in Molenbeek waar mensen werden geronseld om aanslagen te plegen in Europa, staat te lezen in een onderzoeksrapport naar radicalisering in Molenbeek van de Belgische criminologen Elke Devroe en Paul Ponsaers uit 2017. Zij wijzen de warrige bestuursstructuur in Brussel, met negentien verschillende burgemeesters en zes politiezones, aan als een van de redenen waarom de preventie van radicalisering in de stad aanvankelijk moeizaam verliep. Vandaag de dag worden er nog altijd zo’n vijftig Molenbekenaars die dreigen te radicaliseren op de voet gevolgd.

De criminaliteitscijfers in Molenbeek daalden een tijdje. Hippe winkels openden er vestigingen en diverse ondernemers die in de wijk opgroeiden, startten een stichting om jongeren te helpen. Zo richtte Oussama Ouassari (44) in 2015 MolenGeek op, een plek waar jongeren kennis kunnen maken met de technologiesector en kunnen worden opgeleid in de IT. Het bedrijf van Ouassari haalde Google als geldschieter binnen en werd in 2017 tijdens een conferentie over digitale innovatie op het kantoor van de Verenigde Naties in New York in het zonnetje gezet.

Links: Bij MolenGeek worden jongeren opgeleid in de IT

Rechts: Inwoners van Molenbeek Stony (22) en Djenaba (18) zitten in de wijk.

Foto’s Aurelien Goubau

Het succesverhaal van Ouassari is vergelijkbaar met dat van Hassan Al Hilou en zijn Capital. Beide mannen krijgen geregeld vragen van Molenbeekse jongeren over hoe ze zo ver zijn gekomen. „Ik zeg dan tegen ze: laten we stoppen met boos zijn, en roepen en tieren, maar bouwen aan een maatschappij. En daarvoor moet je eerst bouwen aan jezelf.” Al Hilou spreekt geregeld met Belgische bestuursvoorzitters en politici. Hij probeert de culturele diversiteit in Molenbeek en Brussel als een kans te verkopen . „Een Mohammed heeft ook in België nog altijd vijf keer minder kans om uitgenodigd te worden voor een sollicitatie”, zegt hij. „Dat betekent dat de structuren inclusiever moeten worden. Daarover geef ik geregeld speeches. Brussel heeft een enorm potentieel. Het is een laboratorium van talent. Maar dat talent wordt nog niet altijd benut.”

Migranten

Veel jongeren uit Molenbeek wisten tot een paar jaar geleden volgens Al Hilou niet waar ze terecht konden om aan hun toekomst te bouwen. „Dat is voor mij de kern”, zegt hij. Dat is sinds de oprichting van zijn stichting Capital in 2020 wel anders. Tijdens een rondleiding door zijn grote pand aan de Antwerpse-laan in Brussel zitten overal groepjes jongeren te werken. Ze worden aan de hand van onder andere virtual reality geïntroduceerd bij verschillende beroepsgroepen en vinden via Al Hilou een baan. „Wij vragen jongeren: doe nou niet aan fatalisme. Werk aan jezelf. Zodat je een identiteit vormt. Dan word je minder gevoelig voor radicalisme.”

Op de kelderverdieping van Capital heeft Mohammed El Marcouchi sinds 2020 een boksschool. Hij groeide op in Molenbeek en heeft er de laatste jaren iets fundamenteels zien verbeteren. „Vroeger was het altijd wijk tegen wijk”, vertelt hij. „Iemand uit Elsene [een rijke gemeente in Brussel, red.] bleef daar boksen. In Molenbeek waren we voor de aanslagen gesloten. We moesten niets van andere wijken weten. Maar na de aanslagen zijn we elkaar gaan opzoeken. Molenbekers sporten in Elsene en andersom. We leren van elkaars mentaliteit. Er is een uitwisseling van kennis, van normen en waarden. Dat is een belangrijke verandering. Maar is er nog veel werk te doen.”

Drugscriminaliteit

El Marcouchi ziet ondanks de vele goede initiatieven in Molenbeek nog altijd veel jongeren in de drugscriminaliteit belanden. „Zij willen makkelijk geld verdienen”, zegt hij. „Maar wat ook niet helpt is dat iedereen altijd denkt dat wij in Molenbeek slecht zijn. Beleidsmakers deelden op een gegeven moment gratis voetballen uit. Om de tijd te doden. Maar dat hadden we niet nodig. We hadden mensen nodig die ons lieten zien waar we met onze andere talenten heen konden.”

Vorig jaar vonden er weer tientallen schietincidenten in Molenbeek plaats, die aan rivaliserende drugsclans worden toegeschreven. „We zien een periode voor en na Covid”, zei burgemeester Catherine Moureaux tegen de website bruzz.be. „Sindsdien zijn er veel hardere conflicten, circuleren er meer wapens en geld. We voeren echt een oorlog tegen de drugsbendes.”

De problemen zullen waarschijnlijk niet helemaal weggaan in Molenbeek”, concludeert El Marcouchi triest. „Molenbeek heeft nu eenmaal een slechte naam. En die gaat blijven plakken.”

Winkelstraat in Molenbeek. Foto Aurelien Goubau

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 21 september 2023.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Luister naar