Autoriteit Persoonsgegevens richt na gemeenten nu ook pijlen op ministerie van Sociale Zaken vanwege privacyschendingen moslimgemeenschap

De overheid moet burgers die in het geheim en onrechtmatig onderzocht zijn onderzocht zelf actief informeren over het schenden van hun grondrechten. Dat zegt Aleid Wolfsen, voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), woensdag in een reactie tegen NRC. Eerder deze week bleek dat mensen uit de moslimgemeenschap doelwit waren van geheime onderzoeken vanuit het ministerie van Sociale Zaken. Daarnaast kondigt de AP aan het bestaande onderzoek naar soortgelijke misstanden – met name door gemeenten – te zullen „verbreden”. Wolfsen wil daarmee ook bij Sociale Zaken uitzoeken wat precies misging.

Het was al bekend dat Nederlandse gemeenten opdracht hadden gegeven voor geheime onderzoeken naar moskeeën. Maandag erkende minister Karien van Gennip (Sociale Zaken, CDA) in een brief aan de Tweede Kamer dat ook het ministerie van Sociale Zaken zich hier schuldig aan maakte. Wolfsen omschrijft het ontvouwen van deze praktijken woensdag als een „zorgelijke ontwikkeling”.

De Autoriteit Persoonsgegevens wees het ministerie woensdag na berichtgeving van NRC op zijn verplichting om alle burgers over wie onrechtmatig informatie is verzameld, persoonlijk en actief te informeren. Ondanks aandringen van het controleorgaan, is het ministerie van Sociale Zaken niet van plan daar gehoor aan te geven.

Lees ook: Ministerie van Sociale Zaken deed ook geheim onderzoek naar moskeeën

Grondrechten

Een woordvoerder van het ministerie claimt woensdag dat het initiatief voor het opvragen van persoonlijke gegevens bij de getroffen burgers ligt. Wie vermoedt door het ministerie heimelijk te zijn onderzocht, zo is de lezing van Sociale Zaken, moet zich zelf bij het ministerie melden. Doordat het ministerie niet altijd over de bewuste adressen beschikt, is het „moeilijk te achterhalen wie precies getroffen is” en heeft het „geen zin om te gaan graven”. Bovendien wil het ministerie naar eigen zeggen niet nog meer rechten schenden door gedupeerden op te sporen.

Volgens een woordvoerder van de Autoriteit Persoonsgegevens houdt dat argument geen stand. „Dat het te veel werk is, ontslaat hen niet van de verantwoordelijkheid om de wet toe te passen. Als je naar een moskee kunt om daar undercover onderzoek te doen, kan je ook naar diezelfde moskee gaan om het adres te achterhalen en je fout recht te zetten.” De instantie ziet het als een verplichting voor het ministerie om burgers te informeren over inbreuken op hun grondrechten. De toezichthouder gaat er naar eigen zeggen vooralsnog niet vanuit dat „formele actie” nodig zal zijn om Sociale Zaken tot verandering te dwingen. Voorzitter Wolfsen verwacht dat de minister, mede na aandringen de toezichthouder, „de wet zal respecteren”.

Verantwoordelijkheidszin ontbreekt

De bewuste onderzoeksmethoden waren onderdeel van onderzoeken vanuit het ministerie om Nederlandse salafisten te controleren. Zonder details over de werkwijze vrij te geven stelde Van Gennip in de Kamerbrief dat de manier waarop deze burgers onderzocht werden niet „transparant” was. Het ministerie zou daarbij „personen, organisaties en netwerken binnen de moslimgemeenschappen” in het geheim hebben onderzocht en illegaal privacygevoelige gegevens hebben vastgelegd, zoals over hun „religieuze overtuiging, gedragingen of uitingen”.

Uit vrijgegeven ambtelijke nota’s vanuit het ministerie kwam al een vrees naar voren voor onrust vanuit onderzochte burgers. Die zouden tot schadeclaims kunnen leiden. Volgens de AP bestaat geen discussie over dat de getroffen mensen een schadevergoeding horen te krijgen. „Dat is een vanzelfsprekendheid”, aldus Wolfsen.

In haar Kamerbrief zei Van Gennip het vertrouwen tussen de moslimgemeenschap en de overheid te willen herstellen. Volgens Wolfsen past het nalaten om deze schendingen actief recht te zetten niet bij deze belofte. „Het is de omgekeerde wereld. Door de last bij de burger te leggen, ontloopt het ministerie elke verantwoordelijkheid. Het informeren van burgers over schendingen van grondrechten behoort tot de basiskennis van het burgerrecht. Het ontbreekt het ministerie iedere vorm van verantwoordelijkheidszin.”

Lees ook: Undercover naar de moskee: geheim onderzoek naar islamitische organisaties