Anne-Fay Kops: ‘Mijn verhaal mag verteld worden, ook al is het een mijnenveld’

Posted on January 5, 2023 by admin

Anne-Fay Kops: „Ik had onderschat hoe gevoelig mijn zoektocht naar mijn familie zou worden.”

Foto Andreas Terlaak

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Interview

Anne-Fay Kops Performer Anne-Fay Kops heeft een zwarte moeder maar een witte huid. Dat ze een voorstelling maakte over de geschiedenis van zwarte mensen, kwam haar op veel kritiek te staan.

Sander Janssens

5 januari 2023 om 12:08

Leestijd 3 minuten

Toen performer Anne-Fay Kops in de zomer van 2020, vlak na de eerste grote Black Lives Matter-demonstratie op de Dam in Amsterdam, een video-teaser van haar nieuwe theatervoorstelling Anne-Fay’s Reaspora op Instagram postte, stroomden de haatberichten binnen. Welke recht had zij, als wit persoon, om een voorstelling te maken over de geschiedenis van zwarte mensen? Waarom centreert ze zich in een debat dat niet van haar is?

De kritiek raakte haar. „Het kwam vooral van zwarte mensen, zelfs van bekenden. Sommigen willen me nog steeds niet zien.” Een interview geven vindt ze om diezelfde redenen spannend. „Het onderwerp ligt gevoelig en heeft baat bij nuance. Onderweg hiernaartoe ben ik al bang dat er een kop boven het artikel komt die mensen voor het hoofd stoot.”

Anne-Fay Kops (34) is ‘white passing’: ze heeft een zwarte moeder, maar een witte huid. In Anne-Fay’s Reaspora onderzoekt ze welke reis haar voorouders hebben afgelegd voordat ze in Nederland belandden. Samen met haar broer (filmmaker Felix Kops) reisde ze naar Suriname, Aruba, Curaçao en Ghana. Ze goot haar bevindingen in een multidisciplinair theaterconcert, waarin ze met liedjes, verhalen en filmbeelden op haar afkomst reflecteert. De voorstelling ging in 2020 in première tijdens de pandemie, en gaat vanaf half januari op tournee door het land.

Lees ook de recensie van Reaspora: Zangeres Anne-Fay volgt haar eigen spoor terug

Kritiek

‘I got thighs the size of Africa’, was een van de zinnen uit de teaser die haar op veel kritiek kwam te staan, vertelt ze in een Amsterdams café. „Ik heb het geschreven omdat ik op de dansacademie altijd bekritiseerd werd om mijn dijen. Toen ik in Ghana allemaal vrouwen met dezelfde bouw zag, gaf me dat een boost zelfvertrouwen. Ik zing die zin dus vol trots, met een groot uitroepteken. Maar iemand die mij niet kent, ziet óf een witte vrouw zich iets toe-eigenen dat niet van haar is, óf interpreteert het alsof ik het negatief bedoel.”

Weerstand had ze bij aanvang van dit project wel verwacht, maar ze wist niet precies wanneer of waarop. „Naïef achteraf, maar ik wilde gewoon onze familiegeschiedenis terug volgen. Ik had onderschat hoe persoonlijk en gevoelig het zou worden. Ik wist wel wat van de slavernij, maar had me nog niet gerealiseerd in hoeverre het in relatie tot mijn familie staat en hoe de naweeën ervan vandaag nog steeds merkbaar zijn.”

Thuis werd er niet veel gesproken over het koloniale verleden. Het racisme waar haar moeder dagelijks mee geconfronteerd werd, hield ze veelal stil. „Mijn moeder wilde haar kinderen daar niet mee belasten, omdat we vanwege onze witte huid niet hetzelfde als zij mee gingen maken. Maar ik herinner me bijvoorbeeld wel dat we naar Engeland vlogen en mijn moeder er door de douane als enige werd uitgehaald om haar koffer te openen. Of dat een beveiliger in de Hema haar zonder reden vroeg haar tas te openen. Dus langs de zijlijn ervaar je toch allerlei ongemak, dat je als kind niet kan plaatsen.”

Wit privilege

Door alle kritiek heeft ze zelf ook getwijfeld of ze haar project moest doorzetten. „Een zwarte vriendin zei: jammer dat een witte vrouw nu weer het verhaal gaat vertellen van zwarte mensen, heb je dat recht wel? Dat heb ik mezelf ook afgevraagd. Maar uiteindelijk vond ik dat een persoon met wit privilege die kar juist ook moet trekken.”

Kops besloot het dilemma te thematiseren in de voorstelling: het bevragen van haar positie als gemixt persoon met witte huid in het identiteitsdebat, werd een belangrijk uitgangspunt van de voorstelling. Mag je als wit persoon staan voor het recht van een zwarte vrouw? Hoe gebruik je je witte privileges op een juiste manier? „Ik weet dat ik niet schuldig ben aan het racisme in de wereld, maar ik voel wel een grote verantwoordelijkheid om er iets mee te doen. Iemand noemde me eens een genuanceerd activist. Misschien klopt dat wel. Je hebt activisten nodig die met hun vuist op tafel slaan en precies zeggen wat er moet veranderen. En daarna heb je de nuance nodig.”

Gaandeweg ontdekte ze dat ze het nooit voor iedereen goed kan doen. „Aan de ene kant moet ik mijn bek houden omdat ik een witte huid heb, aan de andere kant moet ik mijn bek juist opentrekken omdat ik een witte huid heb. Die tweestrijd zal ik altijd blijven voelen.”

Daarover maakte ze het nummer ‘Minefield’, dat ook in de voorstelling zit. „‘I dance in a minefield’, zing ik daarin en zo voelt het vaak. Alles wat ik hierover zeg kan verkeerd vallen, maar toch voel ik dat ik het moet doen: voor mijn voorouders die zo veel hebben moeten doorstaan, voor mijn moeder die inmiddels wel haar mond opentrekt als ze racisme ervaart en omdat ikzelf net moeder ben geworden van een gemixte dochter. Mijn verhaal mag verteld worden, ook al stap ik daarbij af en toe op een mijn.”

Anne-Fay’s Reaspora is te zien van 20/1 t/m 29/4. Info: wijzijndox.nl De muziek is te beluisteren op Spotify.

In ‘Hulde!’ vliegt een liefdesverhaal van zeventig jaar binnen anderhalf uur voorbij

admin
November 18, 2024
0

„Het is net of ik jou al heel lang kende”, zegt Geesje (Carine Crutzen) bij de eerste ontmoeting. Ze is jong en brutaal, met een witte rok die ze soms langzaam heen en weer laat wiegen. „Ik zag jou en ik dacht: bóém.” Adam (Bert Luppes) lijkt zich niet direct raad te weten met al haar aandacht. Ook hij is jong, ook hij heeft nog veel eerste keren te gaan. Heeft hij weleens een Limburgs meisje gekust, wil Geesje weten. Wanneer het antwoord „nee” is, besluit ze dat gebrek aan ervaring meteen te verhelpen: ze neemt zijn hoofd in haar handen en drukt haar lippen tegen de zijne, een beetje te hard, een beetje onwennig. Adam blijft even stil als ze hem weer loslaat. „Doe nog eens”, zegt hij dan. „Ik zat niet op te letten.”

Veel tijd om bij die ontgroening stil te staan is er niet. Geesje en Adam denderen samen voort naar de rest van al hun gedeelde eerste keren: seks, kinderen, huwelijksproblemen. Hulde! is een trip langs de hoogte- en dieptepunten van twee met elkaar verstrengelde levens; van de eerste onhandige zoen tot de nadagen in een verzorgingstehuis. Een liefdesverhaal van zeventig jaar vliegt in anderhalf uur voorbij.

Al is die liefde bij tijd en wijle ver te zoeken. De tekst van Peer Wittenbols zet Geesje en Adam neer als twee heel gewone mensen, inclusief alle imperfecties die daarbij komen kijken. Met het verstrijken van de jaren steken gevoelens als jaloezie en teleurstelling de kop op. Sommige verwijten neem je nooit meer weg: de verhuizing die de één liever wilde dan de ander, het buitenechtelijke avontuur met vergaande gevolgen. Er zijn genoeg momenten dat die ongenoegens de overhand krijgen. En dan volgt weer het moment dat mama en papa hun ruzies bijleggen in een sinterklaasgedicht, waarin ze al rijmend de kinderen beloven komend jaar wat liever te zijn voor elkaar.

Droogkomisch

Verbaal doet het echtpaar niet voor elkaar onder. Wittenbols schreef voor beiden scherpe reacties en venijnige grapjes, droogkomisch gespeeld door Crutzen en Luppes. Zij beelden veel uit met weinig, alsof ze hun eigen verhaal naspelen. Als Crutzen op het toneel een kussentje onder haar shirt schuift is ze zwanger, als Wittenbols een wollige opatrui aantrekt, is hij in één keer jaren ouder. De kostuums en soundtrack (van Grace Slick tot Stromae) voeren de kijker ook mee op een reis door de verschillende decennia.

Hulde! begint en eindigt met het zeventigjarige jubileum van het huwelijk van Geesje en Adam. Dat de twee het zo lang met elkaar uithouden mag een wonder heten, hoewel een gezamenlijk einde na al die gedeelde eerste keren ook steeds vanzelfsprekender begint te lijken. En aan het eind van de rit kijk je zelfs op de dieptepunten wat ontroerd terug. „Het is mooi als je ernaar verlangt en het is mooi als het voorbij is”, zegt Adam als hij en Geesje zich klaarmaken om voor de eerste keer het bed te delen. „En daartussen door rommelt iedereen maar wat.”

Een goede slagwerker heeft gevoel voor theater, blijkt op het TROMP Concours

admin
November 18, 2024
0

Bij percussie komt veel meer kijken dan alleen muzikaal talent. Op de Eindhovense slagwerkcompetitie TROMP scoor je vooral punten met performances die ook visueel interessant zijn, zo blijkt zondagmiddag.

Het tweejaarlijkse TROMP Percussion is een internationaal festival en concours waar slagwerk een ruime week in de spotlights staat, dit jaar voor het eerst onder artistieke leiding van Dominique Vleeshouwers. De Eindhovense binnenstad is het decor voor creatieve performances – zo is er een optreden voor haarkam en snaredrum in een kapsalon – en van een belangrijke percussiewedstrijd.

Achtentwintig jonge kandidaten komen vanuit Texas tot Taiwan naar het Muziekgebouw Eindhoven om daaraan deel te nemen; drie van hen plaatsen zich voor de finale op zondagmiddag. Op hun programma: een verplichte compositie met begeleiding, plus een solostuk naar eigen keuze.

Het verplichte werk is Box Office, speciaal voor deze editie gecomponeerd door Martin Fondse en David Dramm. Een wereldpremière dus, al kun je misschien beter zeggen: drie wereldpremières. De finalisten krijgen zoveel vrijheid in de partituur, dat het werk geen twee keer hetzelfde klinkt. Voor het publiek een leuk puzzeltje om de gedeelde motiefjes te herkennen in drie compleet verschillende uitvoeringen. Wel zo verfrissend, want met een finaleprogramma van in totaal zo’n vier uur is het best een lange zit.

Kartonnen dozen

De bezetting van Box Office bestaat uit percussie-instrumenten en kartonnen dozen. Hoe die eruitzien mag iedere kandidaat zelf bedenken, net als de volgorde van de verschillende onderdelen van het stuk. De finalisten worden begeleid op toetsen en elektrische gitaar door het duo Avenue Azure.

De Portugese finalist Miguel Traquina (derde prijs) gebruikt een functionele opstelling: een paar identieke, rechthoekige dozen staan als een soort aanrecht rond hem opgesteld. Dat je daarop kunt trommelen spreekt voor zich – in het midden, op de rand, aan de zijkanten – maar Traquina gebruikt ze bijvoorbeeld ook als klankkast voor een duimpiano, of om interessante geluidseffecten te produceren. Geluiden die je nog nooit uit een kartonnen doos hebt gehoord, zoals kikkerachtige kwaakjes, of een soort snaarachtig geploink zodra hij in zigzagbeweging over het oppervlak wrijft.

Tweede-prijswinnaar SeongYeon Kong (Zuid-Korea) neemt de titel van Box Office het letterlijkst en het meest beeldend. Als een zakenvrouw met werktas en koffie-to-go komt ze al bellend het podium op, en neemt plaats achter een kartonnen bureautje. De poten, het ladekastje, zelfs het pennenbakje – alles is van karton, en overal wordt op getrommeld. Heel vermakelijk hoe ze opgaat in haar rol als verveelde kantoorklerk. Ze krast ritmisch op een clipboard en zit verwoed te typen.

Theatraliteit valt bij zowel publiek als vakjury in de smaak: winnaar van de competitie is de in China geboren Yuan Xia, die met de beheersing van een vechtkunstenaar door zijn instrumentarium van bananendozen beweegt. Xia krijgt de lachers op zijn hand als hij, volledig ritmisch, een kartonnen plaat aan gort slaat, in de vorm van een smiley.

Zo zie je maar: een goed percussionist verstaat de kunst van het theater. Zuiver muzikaal gezien is de performance van Traquina het boeiendst: hij tovert het rijkste kleurpalet uit zijn karton – slechts goed voor een derde prijs.

Toch komen ook de liefhebbers van melodisch slagwerk zondag weinig te kort: bij de gastoptredens van oud-finalisten bewijst Gabriel Michaud waarom hij in 2022 terecht concourswinnaar werd. Een chaconne voor luit van Sylvius Leopold Weiss, maar dan gespeeld op marimba met een waanzinnig gevoel voor balans en dynamiek. Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn, zei artistiek leider Vleeshouwers ooit in deze krant – en zo is het maar net.

Vrouwelijke 17de-eeuwse kolonialist Maria van Aelst krijgt in toneelbewerking weinig verdieping

admin
November 18, 2024
0

Er is een meme die vaak opduikt in de context van Amerikaans imperialisme en oorlogszucht. Op de tekening zien we een man en een vrouw met een Arabische achtergrond, in een bergachtig gebied. In de lucht hangen drie vliegtuigen met de Amerikaanse vlag erop, die bommen boven het landschap loslaten. De man kijkt met een blik van verwondering naar boven en zegt: „They say the next ones will be sent by a woman!” De vrouw slaat haar ogen neer en antwoordt: „Really makes you feel like you’re part of history.”

Ik moest aan de satirische cartoon denken bij het zien van De mannen van Maria, de theaterbewerking van de gelijknamige roman van Anneloes Timmerije. De voorstelling is een initiatief van actrice Anna Drijver, die tevens de hoofdrol speelt, en werd aangekondigd met dezelfde heldhaftige publiciteitstekst als het boek: „Het waargebeurde verhaal van een vrouw die in een bikkelharde tijd zag wat haar mogelijkheden waren, haar eigen weg koos en deed wat geen enkele vrouw voor haar had gedaan.” Expres of per ongeluk word je als kijker zo op het verkeerde been gezet. Wat hoofdpersonage Maria van Aelst namelijk heeft ‘gedaan’ is, zo blijkt uit de voorstelling: in het begin van de zeventiende eeuw net zo’n gruwelijke kolonisator van het latere Indonesië worden als de mannen om haar heen.

**Anna Drijver** in de voorstelling ‘De mannen van Maria’.

Eenzijdig perspectief

Toneelschrijver Maxine Palit de Jongh traceert in haar bewerking hoe Van Aelst van slachtoffer van het patriarchale systeem zélf tot dader werd. Als meisje wordt ze naar ‘de Oost’ verscheept als ‘volksplanter’: ze wordt op een ‘meisjesmarkt’ geveild aan de hoogste bieder om Batavia met witte kinderen te kunnen bevolken. Als haar eerste echtgenoot overlijdt, zet ze via een zaakwaarnemer een eigen handel in sieraden op, en laat zich in haar huishouden ondersteunen door enkele tot slaaf gemaakte vrouwen. Haar gruwelijkste daden komen voort uit haar seksistische indoctrinatie: omdat haar is ingepeperd dat haar enige bestaansrecht als vrouw voortkomt uit haar rol als moeder, drijft haar kinderloosheid haar tot het ontvoeren van de dochter van een van haar dienstmeisjes.

Hoewel Palit de Jongh twee passages heeft toegevoegd waarin dieren aan het woord zijn, als metaforen voor het land dat de Nederlanders exploiteren, blijft het eenzijdige perspectief van Van Aelst dominant in de voorstelling. Haar gebrek aan introspectie levert voor een hedendaagse theatervoorstelling onoverkomelijke problemen op: ze is in haar slaafse hunkering naar weelde, huwelijk en moederschap een voorspelbaar product van haar opvoeding en omgeving en wordt nooit een interessant individu. De conventionele spelregie van Olivier Diepenhorst biedt ook geen verdieping: het spel van Drijver toont weinig tegenkleur ten opzichte van de emoties die al in de tekst besloten liggen en neigt in haar portrettering van de personages die Van Aelst tegenkomt naar karikatuur.

Vanwege het gebrek aan opvallende regiekeuzes blijft onduidelijk wat Drijver nu precies zo interessant vond aan dit verhaal, en waarom ze het naar het toneel wilde brengen. De spanning tussen proto-feminisme en kolonialisme is te zwak uitgewerkt om te beklijven, waardoor je als kijker lang voor het einde je aandacht verliest.

Luister naar