N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Door de lange wachtrijen voor statiegeldautomaten ergert iedereen zich aan een systeem dat de wereld beter zou moeten maken. Wat kan er beter? Een blik op de bottlenecks van het statiegeld.
De zaterdagochtenden zijn het ergst; een legeflessenfile blokkeert de ingang en andere klanten kunnen de supermarkt niet meer in. De ene statiegeldautomaat doet het, op de andere hangt weer het briefje met „defect”.
Sinds april 2023 betaal je in Nederland ook 15 cent statiegeld op blikjes. Daardoor moeten de automaten per jaar 2,5 miljard extra items verwerken. Al die blikjes moeten door hetzelfde gat waarin jaarlijks ook 700 miljoen grote en 900 miljoen kleine petflessen horen te verdwijnen.
Nederlandse consumenten betalen per jaar 600 miljoen euro aan statiegeld en toch komt maar 68 procent van de plastic flessen terug. De rest is weggegooid geld. „Dat moet beter”, zei demissionair staatssecretaris Vivianne Heijnen (Milieu, CDA) vorige week. Minstens 90 procent moet retour. Maar hoe wordt de statiegeldfile korter? Een blik op de bottlenecks, met hulp van goed ingevoerde emballage-experts.
Eerst het positieve nieuws. Sinds 2021 zijn de ‘statiegeldeilanden’ tussen de supermarkten verdwenen: de Jumbo slikt bijvoorbeeld ook flessen van het Lidl-huismerk en vice versa. Dat is al één ergernis minder, dankzij een database die alle verpakkingen met statiegeld bijhoudt. Het gaat om bijna tienduizend verschillende items, inclusief streepjescodes, het gewicht en de maten van elk type fles of blikje.
Leveranciers van de retourautomaten updaten hun systemen dagelijks met de nieuwste versie van deze database, bijgehouden door Statiegeld Nederland. Dat gaat op afstand, via een beveiligde verbinding. In Nederland is de Noorse fabrikant Tomra marktleider in retour vending machines, met een marktaandeel van 90 procent. Er staan zo’n vijfduizend van die RVM’s in Nederland, vooral bij supermarkten, want die zijn verplicht om statiegeld af te handelen.
1 Sneller invoeren
Nieuwe RVM’s kosten tienduizenden euro’s – reden dat ze niet massaal worden geplaatst – en gaan ruim tien jaar mee. Oudere machines werken trager: ze scannen de streepjescode door een fles eerst rond te draaien. Dat gaat niet altijd goed, en het kost tijd om een geweigerde fles weer in te voeren.
In nieuwere automaten zit een ring van zes camera’s die de streepjescode meteen herkennen. Sensoren controleren ook de vorm en het materiaal, om fraude te voorkomen. De snelste machines kunnen tot zestig flesjes of blikjes per minuut aan en met een zogeheten bulkfeed-automaat gaat het nog rapper. Je kiept een tas met flessen en blikjes in één keer leeg en de rest gaat vanzelf. Wie zich tevoren bij de automaat registreert – niet iedereen houdt daarvan – kan meteen weglopen en ziet het statiegeld vanzelf op de rekening verschijnen. De eerste bulkfeed-automaat staat eind september in een supermarkt in Eerbeek, als proef.
2 Sneller betalen
In de meeste supermarkten geeft de retourautomaat via de cloud een seintje aan het kassasysteem dat er een statiegeldbonnetje aankomt. Zo voorkom je dat iemand de boel kan flessen door het bonnetje te kopiëren. Het gaat sneller als de machine rechtstreeks uitbetaalt, met een QR-code via Tikkie bijvoorbeeld. Je persoonsgegevens worden daarbij niet bewaard. Het voordeel: er hoeft geen bon geprint te worden en het papier is nooit op.
De automaten staan zo afgesteld dat ze 10 tot 20 procent variatie in gewicht en vorm accepteren. Een blikje mag een beetje verfrommeld zijn, zolang je de code maar kunt lezen. Als het systeem te streng is afgeregeld om fraude te voorkomen, worden veel verpakkingen geweigerd en dat kost tijd.
3 Sneller pletten
De machine verzamelt de flesjes en blikjes in grote zakken. Sommige supermarkten sturen die zakken naar een distributiecentrum om elke verpakking te tellen, andere winkels kiezen ervoor zelf de stand bij te houden en de flesjes en de blikjes daarna meteen te pletten. Statiegeld Nederland verzamelt alle tellingen op zondag, doet de herberekeningen en betaalt op dinsdag uit aan de hoofdkantoren van de supermarkten.
Door de stortvloed aan blikjes zijn de automaten sneller ‘verzadigd’. De machines stoppen immers als de zak vol zit, tot een medewerker een nieuwe zak plaatst. Een platgewalst blikje neemt tot acht keer minder ruimte in beslag – bij flessen scheelt het een factor vier – en daardoor hoeven de machines minder vaak stil te staan. Het scheelt bovendien ruimte in het magazijn. Nog een voordeel van pletten: de machines moeten vaak schoongemaakt worden omdat er restjes drank uit blikjes lekken. Als je het blikje samenperst, blijft de vervuiling beperkt omdat de vloeistof en het materiaal samen in een bak vallen. Maar de transportband wordt nog wel vies, weten insiders.
Ook het geheugen van de automaat kan trouwens verzadigd raken. Toen Tomra afgelopen zomer het slachtoffer was van een hack, verbrak het bedrijf uit voorzorg de verbinding met de automaten. Het beperkte computergeheugen van oudere automaten liep overvol met logbestanden, waarna de apparaten zichzelf uitschakelden.
4 Meer automaten
Om de topdrukte bij de supermarkten te verminderen, zou je overal waar ze veel verpakte dranken verkopen een retourautomaat moeten plaatsen. Denk aan benzinestations, scholen, bioscopen, sportclubs of stations. Tienduizenden locaties zijn al ‘vrijwillig inzamelpunt’ en sparen handmatig statiegeld voor het goede doel. Automatisch innemen en uitbetalen is daarentegen duur. Behalve de machine moet je ook de logistiek erachter regelen. Dat merken ze bij NS, die op vijftig Nederlandse stations automaten van RVM Systems wil plaatsen. De teller staat nog maar op vijf, vanwege de complexe keten die nodig is voor de verwerking van de verpakkingen. Statiegeld Nederland geeft een handling fee van 2 tot 4 cent per flesje of blikje en heeft afgesproken dat het zoveel vergoedt dat dit alle kosten van NS dekt. De betaling op de stations verloopt via Tikkie, maar dat werkt alleen met Nederlandse bankrekeningen. Vandaar dat bijvoorbeeld Schiphol, met al z’n buitenlandse reizigers, nog geen statiegeld teruggeeft.
5 Meer statiegeld?
Statiegeldverwerking is booming business, want heel de EU moet meer recyclen. Elk land mag daarbij zijn eigen methode bepalen. Bij hogere tarieven komen meer verpakkingen terug. Duitsland (40.000 automaten) heft 25 cent statiegeld op blikjes en daar wordt 98,5 procent ingeleverd. Alleen zullen de files voor de Nederlandse statiegeldautomaten van zulke tarieven niet korter worden – eerder langer.
Gelukkig is er een simpele manier om opstoppingen te mijden. Bestel boodschappen online en geef lege flessen en blikjes aan de bezorger mee. Geen automaat, geen file, en toch gaat alles retour.
