Chili vijftig jaar na de coup: zonder waarheidsvinding blijft verzoening een illusie

In de nieuwe regeringscoalitie van Litouwen komt een partij die wordt geleid door een politicus die is veroordeeld vanwege antisemitische uitspraken. Remigijus Zemataitis, oprichter en leider van de jonge populistische partij Dageraad van de Nemunas, wordt nog vervolgd vanwege antisemitisme. Binnen en buiten Litouwen, de zuidelijkste van de drie Baltische staten, is veel kritiek op zijn rol binnen de coalitie. President Gitanas Nauseda spreekt van een „vergissing”.

Vorige week verbrak de sociaaldemocratische partij LSDP, winnaar van de parlementsverkiezingen in oktober, het cordon sanitaire rond de partij van Zemataitis. Volgens partijleider en aanstaand premier Gintautas Paluckas was er geen andere mogelijkheid om een meerderheid te vormen.

De sociaal-democraten haalden bij de verkiezingen 52 van de 141 zetels in de Seimas, het Litouwse parlement. Dageraad van de Nemunas werd met 15 procent van de stemmen de derde partij, goed voor twintig zetels. Met een derde coalitiepartij erbij heeft de regering een ruime meerderheid van 86 zetels in handen. Maandag tekenden de drie partijen hun regeringsverklaring.

Remigijus Zemataitis (42), voormalig advocaat en parlementariër sinds 2009, gaf vorig jaar in toespraken en in Facebookposts meermaals blijk van antisemitisme. Bij een bericht over de verwoesting van een Palestijnse school door Israël schreef hij dat „de haat jegens Joden en hun natie” hierdoor werd vergroot, gevolgd door een antisemitisch rijmpje. In 1944 zouden „de Joden en Russen” de Litouwers hebben onderdrukt en de bevolking van het dorp Pirciupiai hebben uitgemoord, een bloedbad dat in werkelijkheid werd aangericht door de SS. De Joodse bevolking in Litouwen – 220.000 mensen – is voor 95 procent vermoord tijdens de Tweede Wereldoorlog.

In april van dit jaar oordeelde het Constitutioneel Hof van Litouwen dat Zemataitis met zijn uitspraken zijn eed als parlementariër heeft gebroken en de Grondwet heeft geschonden. Zemataitis was vorig jaar al uit een andere partij gezet en had de Seimas verlaten om afzetting te voorkomen. In november 2023 richtte hij de partij Nemuno Ausra op, vernoemd naar een negentiende-eeuwse nationalistische krant en de grootste rivier van Litouwen (die in het Nederlands de Memel heet).

De nieuwe partij – naar eigen zeggen ‘centrumlinks’, maar meestal aangeduid als extreemrechts, nationalistisch of populistisch – groeide snel. Zemataitis profiteerde van het frame ‘slachtoffer van het politieke establishment’ en werd in mei dit jaar vierde bij de presidentsverkiezingen. Dageraad van de Nemunas werd ondanks verzet van andere politieke partijen en maatschappelijke organisaties de ‘kingmaker’ van de nieuwe regering. Zemataitis wordt nog vervolgd wegens haatzaaierij en wordt geen minister in het kabinet.

Internationaal is geschokt gereageerd op de rol van Dageraad van de Nemunas in de Litouwse regering. Ben Cardin, voorzitter van de commissie voor buitenlandse zaken in de Amerikaanse Senaat, zei dat deelname van de partij „de kernwaarden ondermijnt die onze naties verbinden”. Ook uit Duitsland en Israël kwamen afkeurende reacties. Duitsland stationeert vanaf 2027 een gevechtsbrigade van vijfduizend militairen in Litouwen, vanwege de Russische dreiging.

Delen

Mail de redactie

Wat voor beeld hij had van Marseille voor hij aankwam? „Door films en wat in de media verschijnt, dacht ik dat het een soort gangsterparadijs was”, grinnikt de Duitse Anton Pflug (28). Hij staat op een zachte oktobervrijdag in het hart van de Zuid-Franse stad op de treden van Cours Julien, een lange stenen trap met aan weerzijden klassieke gebouwen vol kleurrijke graffiti. De trap leidt naar het met terrassen, nog meer graffiti en hippe jonge mensen gevulde plein van La Plaine. „Maar zo voelt het helemaal niet.”

Drie jongeren uit Berlijn, Anton Pflug en Lynna Hansen en haar zus, komen Marseille bezoeken

Gangsters heeft Pflug, die op vakantie is met zijn vriendin Lynna Hansen (27) en haar familie, niet gezien. Wel vindt hij het erg chaotisch en heeft hij „nog nooit zo’n vieze stad gezien” – Marseillais staan erom bekend dat ze zich niet aan verkeersregels houden, en sommige straten zijn er ronduit smerig. Maar: „je hebt de Middellandse Zee en veel te ontdekken op cultureel gebied: kleine bioscoopjes, galeries, al deze graffiti”, zegt Hansen. „En we houden wel van dat rauwe randje.”

Ze zijn niet de enigen. Marseille gold lang als een schimmige en maffiose industriestad, maar heeft een transformatie doorgemaakt tot toeristische bestemming. De meeste toeristen komen in de zomer, maar ook in het najaar zijn ze in de hele stad te vinden. Op La Plaine klinkt Engels, Duits en Frans in allerlei accenten. In de smalle straatjes van de ooit met criminaliteit en prostituees gevulde wijk Le Panier neemt een stel foto’s van elkaar. In de oude haven hobbelen cruiseschiptoeristen achter een gids aan. In 2023 telde het toerismebureau 16,2 miljoen toeristische overnachtingen in de stad – de helft van de bezoekers is Frans.

Lees ook

Rafelroute in Marseille

Culturele hoofdstad

Het was een trage ontwikkeling. De sluiting van de fabrieken sinds de jaren zeventig speelt mee. De opening van de TGV-lijn tussen Parijs en Marseille in 2001 ook, net als de erkenning van het nabijgelegen natuurgebied Les Calanques als nationaal park in 2012. „Een beslissend moment was toen Marseille in 2013 werd benoemd tot Europese Hoofdstad van de Cultuur”, zegt historica Judith Aziza.

Er werd 650 miljoen euro gestoken in de stad. „Mooie dingen die er al waren, werden in het zonnetje gezet en er kwamen nieuwe initiatieven op: van segway-tours tot het Mucem” – een modern museum vlakbij de oude haven. „Het Mucem heeft hetzelfde effect als het Guggenheim in Bilbao: het trekt kunstliefhebbers én mensen die het gebouw komen bekijken”, zegt Aziza. Na 2013 groeide het aantal bezoekers heel sterk, en daarmee ook het aantal vluchten, hotels, restaurants en aanbieders van toeristische activiteiten.

Anne Dellaporta (32) van het Office du Tourisme op een terras bij de oude haven.

De laatste jaren kwam de ontwikkeling in een stroomversnelling, zegt Anne Dellaporta (32) van het Office du Tourisme op een terras bij de oude haven. „Tijdens de coronacrisis gingen mensen dichterbij op vakantie en hebben veel Fransen en Europeanen Marseille ontdekt. Tal van Parijzenaren zijn sindsdien hierheen verhuisd. Met hun komst is de stad meer bobo geworden: er zijn meer hippe bars, kunstexposities en dure restaurants geopend. Jarenlang hadden we één sterrenrestaurant, nu zes.”

Hierop sloeg de buitenlandse pers aan: Duitse kranten schreven lyrische artikelen, The Guardian oordeelde dat Marseille just the right amount of edge heeft, Time Out riep de wijk rond de Cours Julien uit tot de „coolste wijk ter wereld”. Op sociale media-accounts van hippe Amsterdammers wordt de stad verheerlijkt met mooie plaatjes van visverkopers, glaasjes pastis aan het strand en zonsondergangen bij de Calanques.

Hoewel er in sommige wijken, vooral in het noorden van Marseille, veel problemen zijn met drugscriminaliteit, heeft dat volgens Dellaporta geen invloed (meer) op de toeristenstromen. „Mensen weten dat je niet naar bepaalde wijken moet gaan en in de toeristische wijken is het juist veiliger geworden.”

‘Weg met Airbnb’, en airbnb-sleutelkastjes in Le Panier

Foto’s Arthur Larie

Lees ook

Drugsoorlog in Marseille: ‘Totale afwezigheid van respect voor het menselijk leven’

Kuifje bij de hoeren

De van oorsprong Egyptische kunstenaar Youssef El Bandrawy (65) kan zijn geluk niet op, vertelt hij in zijn met kleurige schilderijen gevulde werkkamer in het hart van Le Panier. „Dertig jaar geleden opende ik de eerste Chambre d’hôte in Marseille – dat vond men toen nog onvoorstelbaar. Het was een tijd waarin hier overal petits voyous (kwajongens) rondliepen. Nu kan ik mijn schilderijen gewoon buiten neerzetten zonder dat iemand ze meeneemt.”

De ruwe kant van Marseille buit El Bandrawy ook uit: hij verkoopt kunstwerken die lijken op de voorkant van Kuifje-strips, waarbij Kuifje wordt bestolen of neergeslagen door ruwe Marseillais, cocaïne snuift en prostituees bezoekt. „Kuifje bij de hoeren verkoopt het best.” Een stadgenoot doet hetzelfde door een toeristische ‘gangster tour’ aan te bieden.

Foto’s: Arthur Larie

Ook Dellaporta van het toerismebureau onderstreept de economische voorspoed die de toeristen met zich meebrachten nadat de fabrieken sloten: ruim 25.000 Marseillais werken nu in het toerisme. „Er vinden nu evenementen plaats waar we vroeger nooit voor in aanmerking zouden komen: een modeshow van Chanel, het bezoek van de paus, de ontvangst van de Olympische vlam.”

Maar de komst van de drommen toeristen begint ook te knellen. „Veel toeristen gedragen zich arrogant”, zegt timmerman Miguel Tato (24), zijn gezicht nog onder het stof van een dag werken. „In mijn gebouw zit een Airbnb en daar komt continu geluidsoverlast vandaan.” Ook andere Marseillais klagen hierover – onder meer door leuzen als „weg met Airbnb” en „weg met toeristen” op de muren te kalken. En de komst van meer en grotere cruiseschepen leidt tot zorgen bij klimaatactivisten.

Lees ook

Natuurbezoek op afspraak is voor veel Fransen even wennen

‘Ziel bewaren’

Ook verdrukken de natuurwijnbarren en kaaswinkeltjes waar Parijzenaren en toeristen graag komen, lokale zaken. Zo is brasserie Vacon in volksbuurt Noailles de laatste klassieke brasserie in de straat. Het is zo’n plek waar klanten al decennia komen en eigenaar Robert Farina (75) bij naam kennen. Een plat du jour kost er 10 euro en ook met één glaasje pastis kan je er uren blijven zitten. Eerder was de straat gevuld met dit soort bars, nu wordt Vacon geflankeerd door een restaurant met speciaal biertjes en een kleurrijke tapasbar. „Ook heeft een Parisienne eens geprobeerd dure bloemen te verkopen, die is op haar plaat gegaan”, zegt Farina. „Het waren Parijse prijzen en een bedrijf zonder ziel – dat willen we hier niet.”

Farina wil stoppen en is op zoek naar een nieuwe eigenaar. „Veel buurtgenoten zouden het willen overnemen, maar hebben het geld niet. Ik zal de nieuwe eigenaar aanraden het café te houden zoals het is, dat is wat de mensen hier willen.” Dit beaamt Dario Delphin (61), landarbeider en vaste klant van Farina. „Laatst kwam hier zo’n bobo die duidelijk niet snapte in wat voor wijk hij was. Die heb ik met luide stem duidelijk gemaakt dat we hier geen bobo’s willen.” Delphin zegt niet tegen verandering te zijn, „maar dit is onze wijk en de nieuwelingen moeten ons respecteren.” De bobo kwam niet meer terug.

Dellaporta zegt dat het Office du Tourisme de ontwikkelingen ook in de gaten houdt. „We willen niet als Venetië of Barcelona worden.” Daarom probeert het toerismebureau toeristen te spreiden met tips over verder uit het centrum gelegen wijken en doet het onderzoek naar de cruise-industrie – een eerste stap naar beperkingen. Ook geldt er sinds een paar jaar een bezoekersquotum voor een deel van Les Calanques en heeft burgemeester Benoît Payan onlangs een Airbnb-verbod afgekondigd voor tweede woningen.

„Wat goed, screw Airbnb”, zegt de Amerikaanse Gabriel Colon (30). Met zijn vriendin Danai Nunez (30) bewondert hij de graffiti op een vervallen gebouw in Le Panier. Ook zij hopen dat de ziel van Marseille bewaard blijft. „We zijn hier gekomen omdat het een oude stad is, maar ook een beetje rough”, zegt Nunez. „Het zou zonde zijn als dat verdwijnt.”

Voor de gevaarlijke kant van Marseille zijn de twee – net als andere toeristen – niet bang. „Natuurlijk moet je op je spullen letten”, zegt Nunez. „Maar wij hebben roots in Latijns-Amerika, dus altijd als ze in Europa zeggen: het is hier supergevaarlijk, nemen we dat met een korreltje zout.”

Sylvie (65) en Jean-Luc Vandevelde uit Parijs tonen zich voorzichtiger – hij houdt zijn camera stevig vast tijdens een bezoek aan Noailles. „We zouden er nooit zelf op zijn gekomen om op vakantie te gaan naar Marseille, omdat altijd wordt gezegd dat het hier zo gevaarlijk is.” Toch zijn ze er de afgelopen jaren geregeld te vinden, omdat hun zoon naar de stad verhuisd is. „We blijven goed opletten, maar we vinden de stad nu ook hartstikke leuk.”

Delen

Mail de redactie

„Revoluties worden altijd door jongeren geleid”, zegt Tundu Lissu. „Zij zijn degenen die zich opofferen om onderdrukkende systemen omver te gooien”. Het 56-jarige gezicht van Chadema, de grootste oppositiepartij in Tanzania, hinkt bij zijn bezoek aan de Keniaanse hoofdstad Nairobi. In 2017 raakte de invloedrijke oppositieleider gewond in een aanslag, vermoedelijk uitgevoerd door de Tanzaniaanse geheime dienst, waarbij zijn knie werd verbrijzeld.

Vastgeroeste regeringspartijen domineren in veel Afrikaanse landen en soms lijkt het of er geen enkele beweging in de politiek zit. Maar Botswana zorgde vorige week voor een verrassing, toen de kiezers na 58 jaar de regeringspartij naar huis stuurden. De uitslag lijkt een waarschuwing voor politici uit de oude klasse: hun tijd is voorbij.

De luidere stem van de jeugd leidt bij verkiezingen meerdere keren tot afwijzing van de zittende macht. Van Kaapstad tot Nairobi ondermijnen jongeren de status quo van de oude garde. In Mozambique stemden jongeren vorige maand massaal op de oppositie. Onafhankelijke waarnemers zagen daar hoe fraude mogelijk regeringspartij Frelimo in het zadel hield. Angola maakte in 2022 een soortgelijk scenario mee. En in Kenia organiseerden jonge activisten in juni massaal betogingen, waarna president William Ruto zich genoodzaakt zag oppositiepartijen in zijn regering op te nemen. In Zuid-Afrika verloor het ANC van president Cyril Ramaphosa eerder dit jaar zijn meerderheid grotendeels door toedoen van jonge kiezers.

Lees ook

Klasse-overstijgend protest van een nieuwe Keniaanse generatie doet denken aan de Arabische Lente

Repressief antwoord

„Steeds meer mensen worden zich bewust van het machtsmisbruik en de corruptie, een besef dat we niet eerder hebben gezien”, zegt Tundu Lissu. Regeringen beantwoorden de onvrede met ontvoeringen of uit de weg ruimen van jonge activisten. In Tanzania, aan de vooravond van de Africa Youth Day, positioneerde de regering veiligheidstroepen om protesten van Lissu’s Chadema onmogelijk te maken. „Ze zijn doodsbang voor de jeugdrebellie. Maar door de woede te onderdrukken wordt deze alleen maar groter. De betogers weten dat ze de volgende keer niet alleen het parlement moeten afbranden [zoals in Kenia gebeurde], maar de hele stad.”

Een groeiende en jongere bevolking en haperende economieën voeren Afrikaanse landen in politiek turbulente wateren, waarbij overheden grof geweld niet schuwen. In Kenia organiseren jongeren zich via digitale platforms, in juni bestormde een grote groep demonstranten het parlement en werden tientallen van hen doodgeschoten. In Mozambique communiceerde de tot voorheen weinig bekende oppositieleider Venâncio Mondlane volop via sociale media met kiezers. Na de verkiezingen mobiliseerde hij met de smartphone als strijdmiddel tienduizenden boze betogers om zich tegen de omstreden uitslag te verzetten; meer dan dertig van hen werden door de politie doodgeschoten.

Lees ook

Repressieve antwoord op Gen Z-revolte toont dat de repressie in Kenia nooit is verdwenen

Gen Z-revolte

De meeste Afrikaanse economieën sukkelen; het continent herstelt nog van de langdurige coronalockdowns en gaat gebukt onder zware schulden. De golf van verzet loopt parallel met de historisch ongekende bevolkingsgroei in Afrika: 70 procent van de bevolking is nu jonger dan dertig jaar. In Kenia telt Generatie-Z — ruwweg geboren tussen 1995 en 2010 — zo’n 18,4 miljoen mensen, ongeveer een derde van de bevolking. Van die jongeren vindt slechts een derde werk in de formele sector. Ze eisen banen. Maar ze eisen ook een einde aan de arrogantie van de macht en de schaamteloze corruptie, en het begin van een transparant en democratisch bestuur. Bang om hun onvrede te uiten zijn ze niet meer. De jeugd is minder traditioneel onderdanig aan de ouderen en vrouwen zijn meer geëmancipeerd. Het zijn ontwikkelingen die voortkomen uit verstedelijking, beter onderwijs en vooral: sociale media.

Als er niet wordt ingegrepen verergert de armoede en neemt de politieke instabiliteit en de migratie toe

De Gen Z-revolte heeft ook de grote financiële instellingen wakker geschud. Vorige maand benadrukte het IMF in een speciaal rapport over Kenia hoe jongeren — ondanks hun hoge kwalificaties — worstelen om werk te vinden in de formele sector.

„Er moeten meer banen worden gecreëerd. Als er niet wordt ingegrepen verergert de armoede en nemen de politieke instabiliteit en de migratie toe”, aldus de IMF-economen.

18de-eeuwse Europese vorst

De relatief grote vrijheid in Kenia biedt Gen Z betere kansen dan in Tanzania. In Kenia verdween al in 1991 de eenpartijstaat in de prullenmand en in 2010 werd een liberale grondwet afgekondigd, met minder macht voor de president. Zo ver is Tanzania nog lang niet. Met slechts één partij aan de macht sinds 1961 en een president met een uitgebreide grondwettelijke macht floreert het pluralisme allerminst. „De president in Tanzania lijkt op een 18de-eeuwse Europese vorst”, schimpt Tundu Lissu. „De grondwet geeft de president bijna dictatoriale macht en ook de veiligheidsdiensten hebben grote bevoegdheden. De oppositie kan niet tegen die dominantie op. En we zijn pas net ontwaakt uit de nachtmerrie van Magufuli”.

Een gewonde demonstrant wordt weggedragen tijdens een anti-regeringsdemonstratie in Nairobi, Kenia, op 8 augustus 2024. De Keniaanse politie vuurde traangas af op demonstranten terwijl nieuwe ministers werden beëdigd.

John Pombe Magufuli bestuurde Tanzania tussen 2015 tot 2021 als onvermurwbare president op een uitzonderlijk autoritaire manier. De eigengereide populist had de bijnaam „bulldozer” omdat hij over al zijn critici heen walste en oppositieleiders en kritische journalisten arresteerde. Hij ontkende het bestaan van het coronavirus. Niet alleen was hij fel tegen het houden van afstand en het dragen van mondkapjes, volgens Magufuli was een stoombad nemen voldoende om zich tegen het virus te wapenen. Hij overleed in 2021 aan corona.

Toen vicepresident Samia Suluhu de macht overnam, leek aan dat jarenlange autocratische bestuur een einde te komen. De oppositie, zo stelt Tundu Lissu, heeft zich door haar in slaap laten sussen. „Samia Suluhu leidt een dictatuur. Er bestaat een gevoel van wanhoop, jongeren ervaren geen betere kwaliteit van leven. Ook in Tanzania komen mensen in verzet tegen machtsmisbruik. Zoiets hebben we nog niet eerder gezien.”

Delen

Mail de redactie