Naar Oekraïne, in een regen van diesel

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Hulpkonvooi Met een konvooi van vrienden bracht schrijver Tommy Wieringa terreinwagens en scherfvesten naar Kyiv. Onderweg dacht hij aan een personage uit zijn nieuwe roman, een Nederlandse SS’er die in Oekraïne vocht.

Het konvooi bij vertrek op de Afsluitdijk.
Het konvooi bij vertrek op de Afsluitdijk. Foto Jaap Scholten

De raketten vliegen westwaarts en zijn nu ter hoogte van Kyiv. Ze zijn als het weer, nu regent het eens hier, dan weer daar. Vorige week was het nog raak in deze stad, Lviv – tien mensen werden in hun slaap gedood. Daarbij kwam ook een 93-jarige vrouw om het leven die de Tweede Wereldoorlog had overleefd, maar met wier portie geluk het nu gedaan was. Net als de geallieerde tapijtbombardementen boven Duitsland destijds, richten de Russische raketsystemen zich vooral op burgerdoelen, en net als in Duitsland hebben ze geen effect op het moreel maar versterken ze eerder de doffe vastberadenheid, al wordt iedereen er hondsmoe en prikkelbaar van.

Het is één uur ’s nachts als ik me door de gangen van Hotel George naar de schuilkelder haast. Door het luchtalarm sliep ik heen, ik werd wakker gebeld vanuit de kelders van het hotel. Ik was de laatste van het reisgezelschap die nog miste. Een paar kamers verderop staat een verveelde jonge vrouw in de deuropening van haar kamer. Ik stop met rennen maar te laat om haar peilloze minachting te ontlopen. Voor haar is het de zoveelste nacht met luchtalarm, voor mij de eerste.

De bakstenen schuilkelder is met banken bemeubeld en haveloos als een studentenhuis. Ons gezelschap, twaalf man sterk, hangt op de banken, sommigen zijn weer in slaap gevallen. Twee dagen geleden zijn we op weg gegaan met zes legergroene terreinwagens voor het front. Ze zijn bekostigd door de stichting protectukraine.nl, opgericht door schrijver Jaap Scholten, en beladen met gereedschap en medische hulpgoederen. De chauffeurs, twee per auto, zijn door Scholten gerekruteerd uit eigen kring, zonder dat iemand de selectiecriteria kent. Wel is de oververtegenwoordiging van rugbyers, schrijvers en Delftse ingenieurs onmiskenbaar.

De schuilkelder in hotel George te Lviv. Foto Jaap Scholten

Op de luchtalarm-app – een kaart van Oekraïne met icoontjes van raketten en inslagen – zijn explosies in Poltava en Mikolajiv te zien, maar vooral boven Kyiv is het zwaar weer vanavond. ‘De lucht zit hier vol ijzer!’ noteerde de Nederlandse SS’er Henk Kistemaker in de zomer van 1941 in zijn dagboek, toen hij het bruggenhoofd op de oostoever van de Dnjepr tegen de Russen verdedigde. En zo is het nu opnieuw, vol ijzer is de nacht. Journalist Jelle Brandt Corstius, een van de reisgenoten, meldt dat de Russische ultranationalistische bloggers die hij volgt in jubelstemming zijn: duimpjes en hartjes bij elke inslag.

Marsroute

Ik had een paar redenen om ja te zeggen tegen deze expeditie. Eerst omdat er aan de spullen die we brengen grote nood is aan het front. Aan terreinwagens in de eerste plaats, maar aan scherfvesten, tourniquets en chest seals (afdekverband voor borstwonden) niet minder. Om alles wat we bij ons hebben, is expliciet verzocht door commandanten met wie Scholten via Signal in contact staat. De westerse leveranties houden geen gelijke tred met de verliezen, de Oekraïense troepen kampen met voortdurend gebrek aan middelen. Andrej, een commandant van de 36ste brigade mariniers, schrijft: ‘Elke pick-uptruck en elke drone brengt de overwinning dichterbij.’ Het geweld van Poetin kan, zolang er geen zicht is op vredesbesprekingen, alleen maar met groter geweld bestreden worden. Aan Grozny (‘de meest verwoeste stad op aarde’), Aleppo en sinds kort Marioepol en Bachmoet is te zien wat er gebeurt als je hem zijn gang laat gaan. Dood en verderf, zonder de geringste eerbied voor de waardigheid van een mensenleven. In zijn functie als vicepresident zei Biden eens tegen Poetin dat hij in hem een man zonder ziel zag. „Dan begrijpen we elkaar”, antwoordde Poetin droogjes – in de beste traditie van de villain.

Westerse leveranties houden geen gelijke tred met de verliezen

Een andere, meer particuliere reden om mee te gaan heeft te maken met de roman die ik afgelopen jaren schreef. Vanwege het oorlogsverleden van een van de personages, de grootvader van de hoofdpersoon, volgde ik nauwgezet de marsroute van Waffen-SS-Divisie Wiking tijdens Operatie Barbarossa, de Duitse inval in de Sovjet-Unie. Ik maakte gebruik van Google Earth om de route door Oekraïne te volgen, aangevuld met aantekeningen die ik had gemaakt toen ik het land in 2010 doorkruiste voor een ander boek. Toen ik werd gevraagd om terreinwagens voor het front te brengen, zag ik mijn kans schoon om de herinnering op te frissen.

Wiking was een vreemdelingenlegioen, gerekruteerd uit Volksduitsers en Germaanse broedervolken. Nederland was hoofdleverancier. Toen Duitsland op 22 juni 1941 de Sovjet-Unie binnenviel, trok Wiking het zuidelijke deel van Oekraïne binnen. De missie was het veroveren van de olievelden van de Kaukasus. De behoefte aan olie was enorm. In 1942 zei Hitler tegen zijn generaals: „Als ik de olie van Majkop en Grozny niet krijg, dan moet ik deze oorlog beëindigen.”

De brandstofhonger die Wiking naar het oosten dreef is ook de aanjager van het verhaal dat ik in Nirwana vertel. Een kroniek van het vuur – de geschiedenis van een grootvader, een zoon en een kleinzoon, als pioniers in de offshore in dienst van de onstilbare brandstofhonger van de wereld. ‘De hele beschaving van de mens’, schrijft W.G. Sebald, ‘is van meet af aan niets anders geweest dan een gloeien dat uur na uur intensiever wordt en waarvan niemand weet hoeveel het nog zal toenemen en wanneer het geleidelijk zal uitdoven.’

Een verrot gebouw

De Duitse troepen ontmoetten nauwelijks tegenstand in het gebied dat toen nog Pools was en dat in 1939 door het Molotov-Ribbentrop-pact aan de Sovjet-Unie toeviel. Ze werden door de bevolking als bevrijders onthaald. De Russen hadden er vreselijk huisgehouden, tienduizenden Poolse officieren waren vermoord, de intelligentsia was gezuiverd. Na zo’n vijand schijnt iedereen een vriend – Wiking werd ontvangen met dennenkransen en inderhaast opgerichte triomfpoorten. Het optimisme was groot, misschien zou een deel van dat immense leger van drie miljoen soldaten voor de winter alweer thuis zijn, Hitler had immers zelf gezegd dat de Sovjet-Unie een verrot gebouw was, je hoefde er maar tegenaan te trappen of het zou instorten. Met verdovende regelmaat herhaalt de geschiedenis de stompzinnige overmoed van slecht geïnformeerde tirannen.

Over stofwegen trok de gemotoriseerde infanteriedivisie naar Lviv, dat op 30 juni als een rijpe appel in haar handen viel. Bevreemdend hoe ook wij deze middag, net als het personage van mijn boek in legergroene voertuigen, vanuit het noorden op de stad aanreden – het mooie Lviv, gelegen in de ronding van een keteldal. Tot 1918 was het onder de naam Lemberg de hoofdstad van het Habsburgse kroonland Galicië-Lodomerië, de poort naar Europa, door Joseph Roth dat ‘kleine filiaal van de grote wereld’ genoemd.

Commandant Andrej van de 36ste brigade mariniers neemt de per konvooi aangevoerde terreinwagens en de scherfvesten in ontvangst. Foto Jaap Scholten

Bij het eerste het beste Oekraïense benzinestation kochten we nieuwe simkaarten – we waren gewaarschuwd dat het signaal van twaalf Nederlandse telefoons tegelijk een gemakkelijk doelwit zou zijn voor Russen die Oekraïense zendmasten uitpeilen. En passant repareerden de Delftenaren de verzakte en hevig lekkende brandstoftank van de Nissan Pathfinder; bush mechanics in een regen van diesel.

Wiking vond bij haar intocht in Lviv de straten en pleinen bezaaid met verminkte lijken, achtergelaten door Stalins geheime dienst. In de gevangenissen waren duizenden mensen afgeslacht. Dat was in deze stad, in deze straten, en ook op het plein voor het hotel waar vanavond nog jonge mensen vol overgave liederen van nationale eenheid en verbondenheid zongen. Ze stonden in een grote kring en maakten rondedansen op de muziek, een tafereel van ontroerende argeloosheid. Niemand dacht aan de verschrikkingen van lang geleden, vervuld als ze zijn van die van vandaag.

We vertrekken de volgende ochtend laat, zo gruizig als wat – pas om drie uur ’s nachts werd het luchtalarm beëindigd met de woorden: ‘May the force be with you.’ We rijden nog een eind parallel aan de route die Wiking aflegde naar het oosten. Bij het verlaten van Lviv begin juli ’41, schrijft een Nederlandse SS’er in zijn dagboek, beleeft Wiking zijn vuurdoop. ‘Ons eerste gevecht! De jongens tintelden van vechtlust.’ Al vlug trekken de Russen zich terug en vervolgt de divisie haar weg tussen de groene heuvels en onmetelijke graan- en zonnebloemvelden.

Dit is het land waarover de acteur Alexander Granach schreef: ‘De aarde van Oost-Galicië is overdadig en rijk. Ze spuit zwarte olie en draagt gouden tabak en graan zo zwaar als lood, en oude dromerige bossen, en rivieren, en meren, en, bovenal, knappe, gezonde mensen: Oekraïners, Polen, Joden. Ze lijken alle drie op elkaar, ondanks hun verschillende manieren en gewoonten.’ Na de oorlog waren alleen de Oekraïners nog over; de Polen zijn verdreven en de Joden vermoord.

Ik vond de tekst op een gedenksteen op de plaats waar tot 1942 Di Goldene Royz-synagoge uit 1580 stond. Granach, van Joodse komaf, kwam eind jaren dertig in de VS aan. In Hollywood werd hij vooral gecast om nazi’s te spelen aan wie hij nu juist ontkomen was. Hij belichaamde Gestapo-inspecteurs en ook Julius Streicher, ‘Jodenhater nummer 1’ volgens de aanklager van het Neurenberger Tribunaal. Wrange witz.

Panne in Polen. Foto Jaap Scholten

Ten oosten van Lviv, bij het stadje Zolotsjiv, raakt Wiking op 2 juli 1941 betrokken bij oorlogsmisdaden. Nadat de commandant van de Nederlandse compagnie ‘Westland’ bij een wapeninspectie door een sluipschutter is gedood, nemen zijn manschappen op gruwelijke wijze wraak – Joden worden uit hun huizen gehaald en doodgeschoten aan de rand van een massagraf. Het executiepeloton wordt nadien beloond met cognac en sigaretten. Een Finse vrijwilliger schrijft in zijn memoires: ‘Hun namen werden ook genoteerd en ze werden bedankt voor hun werk als wrekers van hun voorouders. Het nieuwe Europa zou meer mannen als zij nodig hebben, mannen met het karakter van echte Germanen.’ De oorlog in het oosten is dan nog maar net begonnen.

Kruiwagens

In Zolochiv stoppen we bij een paar diepbruin gebakken werklui. Ze hebben zojuist een Sovjetmonument omvergehaald met een trekker. De betonnen brokken liggen verspreid over het voorplein, het kleine puin verwijderen ze met kruiwagens. Het is hier een onophoudelijk samenvloeien van geschiedenis en het uitwissen ervan.

Ja, ze weten van een monument dat de mensen herdenkt die toen zijn vermoord, maar niet waar precies. Een Duitse oorlogsbegraafplaats kunnen ze ons wel wijzen, langs de weg tussen Lviv en Zolotsjiv. Een helling even buiten de stad, begroeid met beemdkroon, cichorei en witstenen kruisen. Oekraïners en Duitsers dooreen – de Duitsers meest Wehrmachtsoldaten, de Oekraïners onderdeel van Waffen-SS-divisie ‘Galicia’. Die werd in 1943 inderhaast gevormd gedurende de chaotische Duitse aftocht. Himmlers ideaal van de SS als een raszuivere biologische elite was onder de druk der omstandigheden al lang opgegeven – de SS werd gaandeweg de langzame instorting van het Rijk steeds meer een allegaartje.

De Divisie Galicia geldt, ondanks haar oorlogsmisdaden, als het eerste nationale Oekraïense leger, dat tegen de Russen vocht voor onafhankelijkheid – vandaar de goed onderhouden dodenakker en in marmer geschreven lofprijzingen voor deze helden van het vaderland. In dit land zul je tevergeefs zoeken naar eenduidigheid; dubbele bodems en bittere ironieën behoren tot de nationale identiteit.

Zandzakken

Op weg naar Kyiv passeren we in de stromende regen de geboorteplaats van Joseph Roth, Brody, maar het ontbreekt ons aan tijd om er te stoppen. De auto’s moeten worden afgeleverd aan de eenheden, er wordt met smart op gewacht. Aan weerszijden van de weg zijn de verwoestingen van de Russische inval te zien, huizen, infrastructuur, een heel winkelcentrum – wirwar van verwrongen staal. Het schroot roest al, zoals er tussen de zandzakken bij de wegversperringen al gras en boompjes groeien, na 504 dagen oorlog.

De eerste auto’s worden in Kyiv opgehaald. De soldaten van aanvalsunit 402 komen direct van het front. Allen in gevechtstenue, vermoeid maar onverzettelijk. „Deze oorlog”, zegt een van hen in op het parkeerterrein van het hotel, „bestaat uit zoveel onderdelen, en mensen zoals jullie zijn daar een van. Small guys, maar met impact.” In de weken die volgen stuurt hij ons foto’s van de inzet van de terreinwagens aan het front. We zien ze bedekt met camouflagenetten in actie in bossen, bij kapotgeschoten huizen en uitgebrand materieel. De resterende auto’s zullen later worden opgehaald door de 36ste brigade mariniers, die vecht in de omgeving van Zaporizja.

Het schroot van het begin van de invasie roest al

Met een comfortabele Landrover Discovery met zachtleren bekleding en het logo van protectukraine.nl op de motorkap (wee de Rus die er op een dag op zal schieten) rijden Scholten, Brandt Corstius en ik verder naar het noorden. In Tsjernihiv bezorgen we scherfvesten en helmen bij een militair hospitaal. Voor de poort staan wrakke busjes vol kogelgaten geparkeerd. Het is een in- en uitgaan van grijze mannen, meest breed en getatoeëerd. Veel van de professionele soldaten zijn al lang gesneuveld, het komt op de overgeblevenen aan. Hun burgerbestaan hield abrupt op, ze vonden zichzelf terug in een leven op het scherp van de snede, in de oorlog die volgens een Nederlandse SS’er die hier ooit vocht ‘eigenlijk de natuurlijke toestand is’.

De terugweg naar Kyiv gaat over kleine weggetjes tussen mijnenvelden door, door dorpen die in de begindagen van de oorlog door Russische troepen werden ingenomen. Een boer op een fiets vertelt dat ze 26 biggetjes van hem hebben opgegeten. Zijn naam is Yoeri Ivanovitsj, hij heeft met eigen ogen gezien hoe ze alles kwamen stelen, van wasmachines tot motorzagen. Alsof ze ginds niks hadden, zo gingen ze tekeer. Datzelfde hoor je een paar kilometer verderop, waar ze de hele dorpswinkel hebben leeggedronken, alle bier en gedestilleerd, van begin tot eind waren ze straalbezopen. Dat is in Loekasjivka, waar ook de meer dan honderd jaar oude kerk is verwoest. Niets dan puin, scherven, verkoolde balken. De kerk was het hoofdkwartier van de Russische invallers, tot ze onder vuur kwamen te liggen.

Yoeri Ivanovitsj uit Loekasjivka: Russische soldaten aten 26 van zijn biggen op.

Op een poort van een weggevaagd huis staat met verf het woord ‘kinderen’ geschreven, zoals op andere ‘burgers’ staat – bezweringen tegen het geweld. In de kelder van het echtpaar Irina en Sergej Horbonos hebben na de inval vijf Russen ingekwartierd gezeten. Irina is de verteller, haar echtgenoot bevestigt en vult aan. Op 8 maart in het noodlotsjaar 2022 zijn zo’n dertig dorpsbewoners, onder wie zijzelf, in een lage aardappelkelder onder hun schuur verdwenen. In het ondergrondse verblijf hadden ze gezelschap van Russische leger-onderhoudsmonteurs, een Tataar en vier Boerjaten, Mongoolse steppebewoners uit Zuid-Siberië.

Drie weken verbleven de dorpsbewoners en de soldaten in de klamkoude kelder van zes bij zes, op een vloer van aangestampte aarde. De invallers waren stomverbaasd dat ze sanitair en riolering aantroffen in het dorp, ze waren in de vaste overtuiging dat ze een land binnenvielen dat zich nog in middeleeuwse duisternis bevond. Ze waren gekomen, zeiden ze, om hen te bevrijden. Sergej wijst op zijn verwoeste woning en zegt: ‘Ze kwamen ons bevrijden van onze huizen’. De soldaten papegaaiden Poetins oorlogspropaganda over de speciale militaire operatie en de zegeningen die Rusland bracht, maar naarmate ze langer met elkaar zaten opgescheept onder de grond verloor de propaganda het steeds vaker van de realiteit. Soms rookten en dronken ze samen, en waren de soldaten bereid te erkennen dat dit geen speciale militaire operatie, maar een wrede vernietigingsoorlog was.

De rode Lada van Sergej Horbonos voor een verwoest woonhuis in Loekasjivka.

Ze sliepen bij toerbeurt en leefden van de inhoud van weckpotten, van varkensvet en rimpelige appels en aardappelen. In die maand kwam er op het houten aardappelbeschot een baby ter wereld, waarbij een jonge Rus assisteerde.

Irma en Sergej, eensgezind in hun herinneringen aan de angst en de spanningen in het ondergrondse, zitten op kratjes voor de schuur waar ze uitkijken over het uitgebrande vrachtwagentje in de voortuin en de ruïne van hun huis – de badkuip in de buitenlucht, de deur nergens naartoe, de naakte kachelschoorsteen, net als in de vorige oorlog vaak het enige dat overeind bleef in de storm van het geweld. Toen Poetins dievenleger zich terugtrok, waren de voertuigen beladen met meubels, witgoed en matrassen. Van de familie Horbonos namen ze van de waterkoker alleen het waterreservoir mee, alsmede een slagroomklopper en een roze rolkoffer. De baby die in de kelder werd geboren maakt het goed.

Ze heet Viktoria.

Foto’s Jaap Scholten
Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 9 september 2023.

Related Posts

Opinie | NSC, Nieuw Sociaal Geknakt

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

In de praktijk heeft de kiezer vaak ongelijk. Volgens het cliché is het omgekeerd, maar bekijk alle nieuwe politieke partijen sinds de eeuwwisseling en zie het resultaat. Ik maakte een lijst en kwam tot zestien nieuwe partijen die sinds 2000 door professionele media en opiniepeilers relevantie werden toegekend.

Leefbaar Nederland, de LPF, de Partij voor de Dieren, Trots op Nederland, 50Plus, Forum voor Democratie, Volt, Nieuw Sociaal Contract, etc.

Vaak gevormd uit betrokkenheid bij de democratie: burgerzin. Ze debatteerden onderling, schreven beginsel- en verkiezingsprogramma’s, ze presenteerden hun leider – Pim Fortuyn, Peter R. de Vries, Rita Verdonk, Pieter Omtzigt, etc. 

Daarna volgde doorgaans een periode van populariteit – meestal alleen in peilingen, soms ook op verkiezingsdag. Vervolgens zakten ze weg in een complex van onderlinge kift, zelfoverschatting of, meestal het belangrijkste, een gebrekkig inzicht in de democratische praktijk.

Democratie is aan de tekentafel eenvoudiger dan in de werkelijkheid. Zorgvuldig geformuleerde idealen botsen er op die van anderen. En democratische gezindheid kan ook ongemakkelijke conclusies oproepen: zie de NSC-Kamerleden die na de uitslag vorig jaar, hoewel hun partij een gedoogrol wilde, moesten aanzien dat de PVV aanstuurde op regeren met NSC.

Stapjes

Je las het in het oprechte interview dat de opgestapte Rosanne Hertzberger (NSC) aan NRC-collega Guus Valk gaf. Zij had weinig tot niets met de wereld van Wilders. Maar zij is ook democraat. „Hadden wij tegen Nederland moeten zeggen: wij gaan onder geen beding met de PVV samenwerken, ondanks haar grote democratische mandaat?”

Zo vrat de democratie aan haar wereldbeeld. „Kunnen we het niet tóch proberen, met rechtsstatelijke waarborgen, met goede afspraken vooraf? Het is een proces van acceptatie geweest, het is in stapjes gegaan. Ook bij mij.”

Het veranderde de culturele afstand tussen beide partijen niet. NSC-oprichter Omtzigt noemde eerder zijn katholieke achtergrond „een bron van inspiratie”. Het populisme van Geert Wilders is altijd volmaakt atheïstisch geweest. Voor politiek gewin is wat hem betreft vrijwel elke normoverschrijding een optie.

Omtzigt wist het uit eigen waarneming. Maar ook hij zette de stapjes die Hertzberger zette. Zo gebeurt het nu dat de man die als CDA-Kamerlid in 2010-2012 ervoer dat het CDA door de samenwerking met de PVV in crisis raakte, nu ervaart dat NSC door de samenwerking met de PVV in crisis raakt. 

Geknakt

Hoewel ik me afvraag of hij dit voldoende doorziet. In korte tijd twee bewindslieden verloren, twee Kamerleden, al bijna een jaar beroerde peilingen. Een partij die een gezonde bestuurscultuur nastreeft, maar deelneemt aan een coalitie met een zeer ongezonde bestuurscultuur. Een partij die het belang van visie onderstreept maar in een coalitie werkt met een stapeltje standpunten – het ‘Hoofdlijnenakkoord’ – dat allesbehalve een visie bevat.

Wat dit betreft had Omtzigts zonnige terugkeer naar het Binnenhof, woensdag, iets absurdistisch: de grondlegger, voor de tweede keer hersteld (?) van een burn-out, die het gedeelde leiderschap van een partij op zich neemt die na een jaar werken met de PVV ook zelf opgebrand lijkt: Nieuw Sociaal Geknakt.

Nu keek ik van een afstand vaak wel op van de aanhoudende berichtgeving over Omtzigts welbekende grillen. Niet altijd onlogisch gezien zijn rol in de formatie. Tegelijk veranderden de normen.

Premier Ruud Lubbers (1982-1994, CDA) was zo hyperactief, leert een recente biografie, dat hij een dwangmatige behoefte had zich met andermans portefeuille te bemoeien. Zijn opvolger Wim Kok (1994-2002, PvdA) kon zo ijzig chagrijnig zijn dat sommige bewindslieden hem liever uit de weg gingen. Mark Rutte (2010-2024, VVD) werd soms zo boos zijn dat hij de gordijnen uit de rails trok.

Allemaal bekende feiten, die tijdens hun politieke leven hooguit zijdelings aandacht kregen: media concentreerden zich op inhoudelijke keuzes en machtsverhoudingen. In deze coalitie is het anders: de media-aandacht voor inhoud en macht verliest het van media-aandacht voor Omtzigts gecompliceerde persoonlijkheid. Maar is dat nou de kern van het probleem?

Ontluisterend

Deze coalitie heeft een andere handicap die het gemier over personen verre ontstijgt: het totále gebrek aan bestuurlijke capaciteit van de PVV. Toen de eerste verkenner, PVV-senator Gom van Strien, afviel na enkele dagen NRC-onderzoek – deze week bevestigd door het Hof – had de PVV niemand meer om haar regierol in de formatie waar te maken.

Wilders koos voor een verkenner uit de PvdA, Ronald Plasterk, die ook in de problemen kwam door NRC-onderzoek. Hij werd later niettemin Wilders’ kandidaat-premier maar moest zich, mede onder druk van VVD-kopstuk Johan Remkes, terugtrekken voor die functie.

Het gevolg: een formatie die tegen het einde niet eens een kandidaat-premier had. Ontluisterend.

Een krankzinnige zoektocht volgde, talloze kandidaten werden gepolst, uiteindelijk zei Dick Schoof ja. Intussen kwam Wilders’ kandidaat-vicepremier, beoogd minister van Asiel en Migratie Gidi Markuszower, niet door de AIVD-screening. Andere PVV-brekebenen zonder rechtsstatelijk besef traden aan.

En de vrouw die Markuszower verving, Marjolein Faber, grossiert op het belangrijkste beleidsterrein voor dit kabinet – asiel en migratie – in blunders en ander geknoei. Om maar te zwijgen van haar kappersrekening, waar Henk en Ingrid zich een heel jaar van kunnen laten knippen.

Capitulatie

En het pijnlijkste tijdens Omtzigts afwezigheid was dat NSC zelfs afzag van steun aan een D66-voorstel dat de PVV zou hebben gedwongen een ledendemocratie te vormen, waardoor ook die partij mensen zou gaan opleiden.

Eerder bepleitte Omtzigt zelf dat alle parlementaire partijen „intern democratisch” moeten worden. Waarna Wilders hem toebeet: „Waar bemoei jij je mee?”

Dus toen vorige maand uitkwam dat NSC er zich inderdaad niet meer mee bemoeide, gaf de partij de autonomie op die ze in de formatie bedong: ze capituleerde voor Wilders.

Notulen

Het voorlopige dieptepunt was dinsdag, toen oppositieleider Frans Timmermans (GL-PvdA) een debat aanvroeg na berichtgeving over het vertrek van staatssecretaris Nora Achahbar (Toeslagen, NSC) wegens beladen discussies in het kabinet. Hij vroeg daarom ook publicatie van ministerraadnotulen. Nog in 2021 publiceerde het kabinet beladen uitingen in de ministerraad over de Toeslagenaffaire.

Het verschil:

  • Wilders in 2021, toen oppositie: „Alle stukken vrijgeven en morgen een debat.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor het debat en geen steun voor de notulen.”
  • De VVD in 2021, toen coalitie: „Wij steunen een debat.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor dit debat.”
  • Caroline van der Plas in 2021, toen oppositie: „Wij steunen de aanvraag voor dit debat, en wel zo snel mogelijk.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor het debat.”

Niets stond NSC op papier in de weg de oppositie te steunen. Maar fungerend fractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven zei: „Voor ons is de kous af.”

Er liggen een slordige twintig NSC-zetels voor het oprapen

In de democratie blijven in dit soort modderige omstandigheden alleen de beste politici overeind. Vaak is het acteertalent. Vaak is het democratische intelligentie: het vermogen voldoende principiële winst te boeken in een omgeving die je voortdurend uitdaagt je principes op te geven. Vaak zijn het de politici die (later) het verwijt krijgen dat ze geen visie hebben, dat ze opportunistisch zijn, plucheplakkers, leugenaars.

En juist dit soort kritiek op de politiek is sinds de eeuwwisseling de basis voor de populariteit van nieuwe partijen. Maar die basis blijkt telkens te smal. De visie, principes en zuiverheid die ze aanbieden, worden in de Haagse praktijk vanaf dag één op de proef gesteld, in de partij, in de Kamer, in een coalitie, en dat vergt een evenwichtskunst die maar weinigen beheersen: ziedaar de val van NSC.

Lego

In dat opzicht was de systeemkritiek van NSC achteraf vooral een Nieuw Sociaal Construct. Het had alles te maken met Omtzigts weerzin tegen de monistische houding van Rutte, diens beslotenheid, en het opereren van het CDA daarin. Vandaar zijn hang naar goed bestuur, visie, tegenmacht en openheid.

Hij bouwde een partij als een Lego-project. Mooi uitgedacht, correct opgezet, veelkleurig uitgevoerd. Maar niet bestand tegen de realiteit. Want als je kiezers na dit jaar van chaos zou vragen naar de premier van hun voorkeur – Schoof, Wilders, Omtzigt, Rutte? – lijkt me de kans erg groot dat ze Rutte aanwijzen.

De realiteit na deze week is dat de coalitie, mocht het echt niet meer gaan, het kabinet met een gerust hart kan laten vallen. Na alle vernietigende berichtgeving dit jaar, recentelijk gevoed door het vertrek van vier NSC-politici in twee weken en Omtzigts wankele terugkeer, staat de schuldige van de verstoorde coalitieverhoudingen in de beeldvorming wel vast: NSC. Het maakt het voor de anderen relatief veilig zo nodig aan te sturen op een val: de veroorzaker is bekend.

Dus als één van de andere drie het echt niet meer houdt: er is een uitweg. Een uitweg met een bonus: er liggen een slordige twintig NSC-zetels voor het oprapen.


Column | Schoofhondje

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

Grappige kappersrekening van minister Marjolein Faber. Ze heeft haar dooie punten laten snoeien voor het schamele bedrag van 571 euro en 74 cent. Die Haagse kapper heeft het inmiddels drukker dan ooit. Honderden kansloze koppies grijpen hun kans. Zo ook ik.

Donderdag zat ik er en het was gezellig. We namen de wereld door. Iedereen vroeg of ik afgelopen vrijdag de persconferentie van dappere Dickie had gezien. Onze premier was na zijn door de mand gevallen kabinet in bloedvorm. Vooral dat mantra over racisme was adembenemend. Hoe zei hij het ook alweer? Er was in Den Haag geen racisme. Hij kon het niet vaak genoeg zeggen. Niet in de regering en niet in de fracties. Ik dacht aan staatssecretaris Jansen. Dat is die van die Marokkanen. Inderdaad geen racisme rond het Binnenhof.

„Maar wel in de tram, de kroeg en de voetbalkantine”, lachte een klant die Dickie steevast ‘het schoofhondje van Geert’ noemde. Op dat moment belde een woedende Sywert. Omdat we met de hele zaak zin hadden om een beetje te lachen zette ik hem op de speaker. Sywert stak meteen van wal. Of ik nu mijn zin had?

„Ik niet alleen”, lachte ik, „het hele land vindt het leuk.” Hierop gaven alle klanten een spontaan applausje. Op datzelfde moment begonnen Bernd en Camille op de achtergrond keihard te schreeuwen.

„Zijn de heren overspannen of nog steeds gillend rijk?”, vroeg ik aan onze Melkmuil des Vaderlands. Nu begon Sywert zelf ook radeloos te foeteren. Hij was onschuldig en dat ging hij nu bewijzen. Het woord smaad viel. Laster uiteraard ook. Ik was nog niet van hem af.

Jij ook niet van mij, dacht ik zacht in mezelf, waarop de klanten vroegen of ik die gluipkop wilde ophangen. Op dat moment zwaaide de deur open. Een sterk vermagerde Frans Timmermans betrad de winkel. Glimmend van trots zei hij: „Ik ben afgevallen.” Een oude dame keek de limbo smalend aan en zei: „Maar dat was je toch al bij de verkiezingen schat!” Hierop draaide Fransje zich geïrriteerd om en beende de Van Loostraat in. Vroeger konden die zuiderlingen nog wel eens tegen een geintje.

Voor ik het wist kreeg ik weer telefoon. Netanyahu dit keer. Of Wilders in de zaak was? Nee, alle blondeerstoelen waren bezet met onzekere botoxdames. Dan wilde hij Casper.

„Bedoel je Veldkamp?”

Ja, die bedoelde hij en of ik tegen hem wilde zeggen dat hij niet hoefde te komen. Ze zouden hem daar meteen arresteren of gewoon laten omleggen door de harde kern van Maccabi. Of ik had gehoord dat hij gezocht werd door dat Strafhof?

Wat ik er van vond? Ik legde uit dat ik nog wel eens schrik van fotootjes van uitgemergelde kindertjes met hongerogen en dat die plaatjes me ergens aan doen denken. Net als de hulpgoederen die worden tegengehouden. Daarna fluisterde ik voorzichtig dat ik 40.000 doden ook wel wat aan de hoge kant vind.

„Antisemiet” brieste hij en hing op.

„Hij heeft zijn dag niet”, sprak mijn buurman die alleen zijn snor liet bijpunten.

De klanten vroegen me om het niet over politiek te hebben. Een oude dame lachte: „Voor je het weet heb je bonje met humorloze rechtse of linkse minkukels.”

We kregen het veilig over de tuinkabouter van MDMA die in Brabant is aangehouden. Daarna vroegen we ons af of in die roomse provincie een kerststalletje met het hele zootje van geperste cocaïne een leuk idee zou zijn. Dus Jozef, Maria, de herders, de os, de ezel en dat je na het kerstdiner met de hele familie de kleine Jezus uit zijn kribbe snuift.

Een keurige Haagse meneer begon over het Belgische bejaardenhuis waar ze strippers hadden ingehuurd en dat hij zich daar nu ging inschrijven.

„Of moet ik tot mijn urn sjoelen en scrabbelen?”, lachte hij.

Toen was ik aan de beurt. In tien minuten was ik geknipt. Kosten 10 euro.

Ik zei tegen de kapper dat ik dacht dat hij hartstikke duur was.

„Soms”, knipoogde hij, „heel soms!”


Wat vindt NRC | Europa mag zich niet laten verblinden door vage hoop op vrede in Oekraïne

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

Sinds de overwinning van Donald Trump hangt de belofte van een spoedig staakt-het-vuren in Oekraïne in de lucht. Trump heeft beloofd dat hij dat binnen 24 uur na betreden van het Witte Huis wel even zal regelen. Niemand neemt die aankondiging letterlijk en het duurt ook nog twee maanden voordat Trump president is, maar een staakt-het-vuren beheerst inmiddels het gesprek over de oorlog.

Het vooruitzicht op een wending ten goede in Poetins oorlog is na ruim 1.000 dagen een perspectief waar velen zich graag aan vastklampen. Wie gunt Oekraïners niet een leven in vrede en veiligheid?

Maar met de belofte ligt ook wensdenken op de loer. Om tot een staakt-het-vuren te komen, moeten nog vele hordes worden genomen. En als het al lukt, betekent dat geenszins dat Europa zal terugkeren naar een onbekommerd tijdperk van vredesdividend en goedkoop gas uit Rusland.

Ook met een staakt-het-vuren zit in het Kremlin een onberekenbare autocraat die gezocht wordt voor oorlogsmisdaden. Europa zal daarop nog jaren moeten antwoorden met een stevige én kostbare militaire afschrikking én met vergaande militaire en economisch steun voor Oekraïne.

Vooruitlopend op eventuele onderhandelingen is de oorlog in de afgelopen week geëscaleerd. Mocht het tot gesprekken komen, dan willen beide partijen zo sterk mogelijk staan. De VS gaven, eindelijk, de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied vrij en leverden omstreden antipersoonsmijnen. Oekraïne nam doelen in de regio Bryansk onder vuur. Rusland wees weer eens uitdrukkelijk op zijn kernwapens.

De twee hoofdrolspelers hebben alvast hun posities gemarkeerd. Het Kremlin liet doorschemeren dat het wel wil praten, maar dat het niet van plan is bezet gebied op te geven en het niet zal accepteren dat Oekraïne lid wordt van de NAVO.

Onduidelijk is of president Poetin daadwerkelijk bereid is te onderhandelen, of dat hij alleen maar aan de onderhandelingstafel gaat kijken of er iets te halen valt. En er is altijd het risico dat hij een gevechtspauze aangrijpt om te hergroeperen. In de entourage van Trump is geopperd dat de VS nog genoeg economische machtsmiddelen hebben om druk op Poetin uit te oefenen. Ook de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied zou een drukmiddel kunnen zijn.

De Oekraïense president Zelensky heeft Trump onthaald op een charme-offensief. Zo zei hij deze week dat de kans op vrede met de komst van Trump is gestegen. Eerder uitte hij zich positief over zijn ontmoeting met Trump in september in New York. Zijn overwinningsplan bevat suggesties die duidelijk bedoeld zijn om Trump te paaien. Zo oppert Zelensky de mogelijkheid om gezamenlijk met bondgenoten de delfstoffenrijkdom van Oekraïne te ontginnen. Ook spiegelt hij de VS voor dat het goedgetrainde en ervaren Oekraïense leger straks de taken van Amerikaanse militairen in Europa kan overnemen.

Zelensky wil met steun van de VS het gesprek aangaan, maar zal formeel nooit accepteren dat bezet gebied Russisch wordt en hamert op snelle toetreding tot de NAVO, de beste veiligheidsgarantie die hij zich kan wensen. In de VS is geopperd dat een bestandslijn bewaakt moet worden door een internationale of Europese troepenmacht.

Het is aan Zelensky om te bepalen wanneer hij gesprekken aangaat en wat hij over heeft voor een staakt-het-vuren. Maar wat daar straks op tafel komt is ook van groot belang voor de veiligheid van Europa.

Zo zou het uit moreel én strategisch oogpunt moeilijk verteerbaar zijn als Poetin een overwinning zou kunnen claimen. Rusland houdt nu ongeveer een vijfde van Oekraïne bezet. Het zou onacceptabel zijn als Rusland dat als oorlogsbuit zou kunnen houden. Het zou een signaal zijn dat agressie loont. Het zou een aanmoediging zijn voor Poetin én voor andere autocraten met ambitie om basale omgangsregels tussen staten te schenden.

De gedachtevorming over onderhandelingen is nog pril, maar dit is wel het moment om vooruit te denken over randvoorwaarden. Een Oekraïense vrede is ook een Europese vrede. Het zou een geschenk zijn voor Oekraïne als het in 2025 langs diplomatieke weg tot een staak-het-vuren komt, zoals Zelensky hoopt. Maar het is ook van het grootste belang dat Poetin en geestverwanten niet tot nog meer agressie worden aangemoedigd. Europa moet intussen beseffen dat een staakt-het-vuren iets anders is dan langdurige vrede en zich voorbereiden op een lange fase van afschrikking met hoge defensie-uitgaven.