Zorg over kabinetsvoorstel: nog beperkter toezicht op de geheime diensten

Posted on September 6, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Privacy Het kabinet wil dat de Kamer snel spreekt over meer armslag voor de geheime diensten. Experts hebben sterke twijfels. „Mensen kunnen ten onrechte belangstelling krijgen van de diensten.”

Kees Versteegh

6 september 2023 om 20:26

Leestijd 3 minuten

Hoofdkantoor van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) in Zoetermeer. Volgens een kabinetsvoorstel zouden inlichtingendiensten meer vrijheid in hun onderzoek moeten krijgen. Foto Robin Utrecht / ANP / HH

Meer mogelijkheden voor geheime diensten om in te breken in de computers en telefoons van burgers, misschien zelfs die van advocaten en journalisten. Een grotere rol voor kunstmatige intelligentie programma’s zoals ChatGPT bij de geheime analyse van enorme hoeveelheden gevoelige gegevens. En minder controle vooraf door toezichthouders op het werk van AIVD en MIVD.

Dat zijn enkele onderdelen van de even ingrijpende als ingewikkelde wetswijziging die het kabinet voorstelt voor de geheime diensten. Privacy-organisaties zoals Bits of Freedom en cyber-deskundigen zijn met name op deze punten zeer kritisch.

Sommige onderdelen, zoals beperkingen aan het toezicht van het werk van de AIVD en MIVD, werden al eerder bekend. Maar de aanvullende voorstellen die minister Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken, CDA) eind vorige week naar de Tweede Kamer stuurde, maken het er allemaal niet beter op, eerder slechter, aldus de critici. „De burger gaat er qua digitale mensenrechten op achteruit”, zegt Lotte Houwink van Bits of Freedom.

Zij en andere experts hadden daarom gehoopt dat de Tweede Kamer woensdagavond de voorstellen controversieel zou verklaren, waardoor deze voorlopig niet behandeld zouden worden. Een Kamermeerderheid besloot anders. „Nederland moet niet op slot, Nederland moet door, ongeacht de inhoud van de wetsvoorstellen”, aldus D66-Kamerlid Alexander Hammelburg die woensdag tegen controversieel verklaring bleek. Dat was ook de wens van het kabinet. Dat wil de wetsvoorstellen met spoed behandeld hebben en de diensten meer armslag geven.

Met handen en voeten gebonden

Waar gaat het allemaal om? Al snel na de inwerkingtreding van de nieuwe Wet op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten (WIV) in 2018, klaagden de diensten dat het toezicht te streng was geworden. Een toezichtscommissie (TIB) moest bijvoorbeeld elke hack of kabelinterceptie vooraf fiatteren. Nederlandse diensten vonden dat ze mede daardoor te veel aan handen en voeten waren gebonden in een wereld van steeds agressiever opererende cybergrootmachten als China, Noord-Korea, Rusland en Iran. AIVD en MIVD bepleitten een verruiming van de wet.

Daarnaast dwong toezichthouder CTIVD het kabinet tot handelen. De afdeling klachtenbehandeling van de CTIVD achtte vorig jaar een klacht van privacy-organisatie Bits of Freedom gegrond over het te lang aanhouden van zogeheten bulkdatasets. AIVD en MIVD moesten vijf van dergelijke grote sets digitale informatie vernietigen, met gegevens van vermoedelijk miljoenen burgers.

Digitale mensenrechten burger gaan erop achteruit

Lotte Houwink Bits of Freedom

Het kabinet kondigde na de CIVD-beslissing aan opnieuw te gaan kijken naar de regels rond opslag en gebruik van de datasets. Ook ging het advies vragen van de Raad van State over de gewenste aanpassingen van de WIV en de dataopslag.

„Nu blijkt dat de wet enorm ingewikkeld wordt , waardoor de burger er waarschijnlijk nog maar weinig van begrijpt”, zegt cyberexpert Peter Koop van onderzoekswebsite Electrospaces.net die de discussie al jaren volgt. Zo gaat het hier om een Nota van wijziging voor een tijdelijke wet die delen van de WIV moet vervangen. „Wie volgt dat nog?”, vraagt Koop zich af.

Bovendien gaan allerlei dingen door elkaar lopen, die de verwarring alleen maar groter maken, zo vreest Koop. „Het beschermen van de nationale veiligheid tegen vijandige hackacties, is – hoe belangrijk ook – heel iets anders dan het traditioneel inlichtingen verzamelen, dat de WIV regelt. Daarom is het goed hier veel meer tijd voor te nemen.”

Lees ookToezichthouder inlichtingendiensten: ‘Meeste verzamelde data zijn niet relevant’

‘Dun laagje vernis’

In de vorige week verstuurde stukken lijkt het net alsof het kabinet goed naar het kritische advies van de Raad van State heeft geluisterd, zegt Lotte Houwing van Bits of Freedom. „Maar dat is slechts een dun laagje vernis.” Als voorbeeld noemt Houwing de regeling van bewaartermijnen: „Er wordt gesproken over een eindtermijn van anderhalf jaar voor hoelang bulkdatasets mogen worden bewaard, maar direct daarna wordt een uitzondering op die termijn gegeven wanneer het dringend nodig is voor de nationale veiligheid. In dat geval wordt met de minister overlegd hoelang de gegevens bewaard mogen worden. Gezien het feit dat de oude termijn van anderhalf jaar te kort bleek, is het aannemelijk dat deze uitzondering regel wordt.”

De rol van de toezichthouder is verder verzwakt, constateert Bits of Freedom. Houwing zegt: „De toepassing van de uitzondering moet aan de toezichthouder (CTIVD) worden gemeld. Die kan daar bindend toezicht op houden. Let op: kan, dat is dus geen verplichting. En dus weet je als burger niet of dit gebeurt.”

Verstrekkend

Veel politici en burgers realiseren zich niet hoe verstrekkend de kabinetsvoorstellen zijn, juist ook in hun laatste versie, meent cyberexpert en softwareontwikkelaar Bert Hubert. Hij stapte vorig jaar op als technisch lid van de driehoofdige toezichtscommissie TIV uit onvrede over voorgenomen verruimingen van de wet. De rol van kunstmatige programma’s zoals ChatGPT wordt groter zonder dat daar deugdelijk toezicht op is, stelt hij . „ChatGPT kan analyseren of er in onderschepte databerichten bijvoorbeeld dreigtweets of dreig-sms’en zitten.” Aanvankelijk was zo’n zoekactie vooraf gebonden aan criteria, maar die zijn nu geschrapt, aldus Hubert: „Dat maakt de kans op fouten veel groter, waardoor mensen ten onrechte belangstelling kunnen krijgen van de diensten.”

Nieuw is verder dat telefoons en computers die zijn gehackt door bijvoorbeeld aan de Chinese overheid gelieerde organisaties, ook onderzocht mogen worden door de Nederlandse diensten. „Dat kan allemaal buiten de gebruiker om gaan,” aldus Hubert, „en kan ook gelden voor toestellen van advocaten en journalisten.” In de bestaande wet worden die twee groepen beschermd (de rechter moet toestemming geven) „maar de nieuwe aanpak kan deze bescherming omzeilen”, zegt Hubert, „iets wat nog nauwelijks is opgemerkt”.

Een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken ontkent overigens met klem dat de bescherming voor advocaten en journalisten in de zogeheten Tijdelijke wet wordt verzwakt. „Die gaat daarbij over buitenlandonderzoek, namelijk naar landen met een offensief cyberprogramma. De tijdelijke wet verandert helemaal niets aan de waarborgen en het regime bij inzet van bevoegdheden op advocaten en journalisten.”

Lees ook dit artikel: De Tweede Kamer wil over de meeste onderwerpen gewoon doorpraten

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 7 september 2023.

Hoe Feyenoord in 14 minuten en 44 seconden een miraculeuze comeback maakte bij Manchester City

admin
November 27, 2024
0

Manchester City-coach Pep Guardiola zit met zijn armen over elkaar in de dug-out. Blik op het veld, tegelijkertijd druk in gesprek met assistent Juanma Lillo. Hij oogt ontspannen, met eindelijk weer zicht op een zege na vijf nederlagen op rij. City leidt in het eigen Etihad Stadium met 3-0 tegen Feyenoord in de Champions League. De 74ste minuut loopt, als de spanning ver te zoeken is. City hoeft niet meer, waar Feyenoord de indruk maakt de schade te willen beperken.

Guardiola heeft drie van zijn belangrijke spelers zes minuten eerder gewisseld – Phil Foden, Nathan Aké en Ilkay Gündogan. Ongetwijfeld om ze rust te geven met het oog op de clash tegen Liverpool FC, komende zondag op Anfield. En waarschijnlijk om het risico op het wegvallen van spelers te verminderen, dit seizoen heeft City te maken met veel blessures.

City was jarenlang de norm, met bijna perfect uitgevoerd voetbal, onder regie van Kevin De Bruyne en Bernardo Silva in combinatie met spits Erling Haaland. Vier keer op rij landskampioen, winnaar van de Champions League in 2023. Maar dit seizoen is anders. De ploeg is in fases kwetsbaar. In de Premier League heeft City al acht punten achterstand op Liverpool, gecoacht door Arne Slot. Zaterdag werd thuis nog met 4-0 verloren van Tottenham Hotspur.

Gebutst vertrouwen

De ontmoeting met Feyenoord lijkt voor City de ideale wedstrijd om het gebutste vertrouwen terug te winnen. Volgens dat scenario voltrekt City-Feyenoord zich lang, dinsdagavond in het oostelijk deel van Manchester. City combineert soepel, drukt Feyenoord ver naar achteren, doelman Timon Wellenreuther redt een paar keer knap.

Feyenoord krijgt gaandeweg wel meer controle. Het heeft langer balbezit, creëert een kansje via aanvaller Igor Paixão. Maar City blijft gevaarlijk en kort voor rust valt de goal die niet kan uitblijven: Quinten Timber raakt Haaland onhandig en de Noor benut zelf de strafschop (1-0). Na de pauze loopt City uit door een schot van Gündogan en opnieuw Haaland, via een fraaie, razendsnelle aanval. 3-0 na 53 minuten.

Manchester City-spits **Erling Haaland** (in het midden) viert zijn 3-0 met Phil Foden en Matheus Nunes.

De wedstrijd zit dan op slot. Ogenschijnlijk, want de wissels die rond de zeventigste minuut plaatsvinden zullen van groot belang zijn. En niet alleen die bij City.

Bij Feyenoord komt de talentvolle centrumverdediger Thomas Beelen voor linksback Gijs Smal, die het lastig heeft. Hancko, een van de pijlers van de ploeg, verhuist van de as naar de linkerflank. Rechtsback Bart Nieuwkoop wordt vervangen door Jordan Lotomba, die terug is na een blessure. Ook beoogde basisspits Santiago Giménez maakt zijn rentree na een hamstringkwetsuur, hij valt in voor Julián Carranza.

Deze omzettingen van coach Brian Priske zorgen ervoor dat Feyenoord – met de power van linksback Hancko en rechtsback Lotomba – meer dynamiek heeft op de flanken. En in de spits zorgt Giménez voor meer diepgang dan de vrij statische Julián Carranza.

Giménez is nog maar net in het veld, als hij meteen een bal in de diepte vraagt. Dat Feyenoord met drie goals achter staat, is niet aan Giménez af te lezen. Hij maakt een gretige indruk.

Woede en irritatie

De Mexicaan sprint in de 74ste minuut weg, als Hancko vanaf links achterin een lange bal naar voren geeft. City neemt simpel over, lijkt te controleren. Verdediger Josko Gvardiol krijgt de bal in de as. Hij wordt, en dat is cruciaal, meteen onder druk gezet door Giménez. Daardoor speelt Gvardiol een moeilijke, hoge bal terug op doelman Ederson.

Hadj Moussa, een 22-jarige talentvolle Algerijns-Franse rechtsbuiten, ziet dat het fout gaat bij City. Hij sprint meteen achter de bal aan, neemt die perfect aan, direct mee in de loop, omspeelt de uitkomende keeper Ederson en mikt vanuit een lastige, krappe hoek zonder te kijken binnen: 3-1, klokslag 74 minuten.

Feyenoord-aanvaller **Hadj Moussa** is op weg naar de 3-1.

Woede, irritatie, zorgen – het is allemaal zichtbaar bij Guardiola. Secondenlang kijkt hij naar de grond, terwijl hij zijn handen boven op zijn hoofd houdt.

Feyenoord speelt met meer durf en overtuiging, jaagt op City. Onderlinge duels worden gewonnen, waar City aarzelt, broos als het vertrouwen is. Feyenoord bouwt geduldig op, probeert met korte passes de tegenstander te lokken, zo ruimtes te creëren en de creatieve pingelaar Moussa in stelling te brengen.

In de 81ste minuut komt hij aan de bal, rechts voorin, loopt zich dan vast. Ook dat is Moussa. Maar Feyenoord blijft hoge pressie uitoefenen. Weer geeft Gvardiol een moeilijke pass, Timber en zijn kompaan Hwang In-beom duiken erop, nemen over.

Het spel wordt verplaatst naar links, naar Paixão. Die slingert de bal naar de tweede paal, waar Lotomba opduikt. Die trekt de bal terug en gaat wonderlijk via de paal en het linkerbeen van Ederson richting de borst van de inlopende Giménez: 3-2 na 81 minuten en 12 seconden.

Guardiola klapt een paar keer, lijkt zijn defensie wakker te willen schudden. Spanning – of is het angst? – is te zien in zijn ogen.

Invaller **Santiago Gimenez** nadat hij de 3-2 heeft gemaakt.

Loeren op uitbraak

Feyenoord voetbalt zonder vrees. Lotomba ontdoet zich enkele keren soepel van Haaland, een beer van een aanvaller. Er is nog even tijd voor Feyenoord, in een wedstrijd die allang als verloren beschouwd werd.

Na 88 minuten en 30 seconden begint het met de onderschepping van Hwang, als twee City-spelers elkaar in de weg lopen bij de middenlijn. Feyenoord-spelers loeren meteen op een uitbraak – waar liggen de ruimtes?

Er lijkt dan nog weinig aan de hand voor City, zoals eigenlijk de hele avond. Hwang kopt naar invaller Ramiz Zerrouki, die passt naar Moussa, die nog op eigen helft staat, zeker tien meter voor de middenlijn.

Voorin is Paixão dan aan het zwerven. De Braziliaanse linksbuiten duikt opeens diep in de rechterzone op. Daar ligt ruimte omdat Moussa zijn directe tegenstander – linksback Gvardiol – heeft weggelokt. Moussa ziet de loopactie van Paixão, geeft een splijtende bal tussen Gvardiol en Jack Grealish door.

De defensieve organisatie bij City is ontluisterend, zoveel ruimte krijgt Paixão. Noodgedwongen komt Ederson ver uit zijn doel om de aanvaller af te stoppen, meters buiten zijn strafschopgebied. Maar Paixão is hem net voor, springt iets hoger, kopt de bal vooruit, neemt hem mee, is de keeper kwijt, maar staat in een moeilijke hoek schuin rechts voor de goal.

Paixão heeft even tijd, kijkt, en doet wat je bijna niet ziet aankomen. Hij geeft een puike voorzet op de onvermoeibare, opstomende linksback Hancko. Die kopt in een leeg doel, langs de laatste overgebleven verdediger Rico Lewis. 88 minuten en 44 seconden en het staat 3-3.

Feyenoord-verdediger **Hancko** kopt kort voor tijd de 3-3 binnen.

In zijn enthousiasme valt Hancko even als hij naar het uitvak rent met 4.000 Feyenoord-fans. Het vak ernaast houden City-fans handen voor hun mond of ogen. De ontgoocheling compleet. Guardiola plukt even aan zijn neus, drinkt wat water.

Verbijstering is te zien bij Haaland – bij wie niet eigenlijk. Maar het zit zo dicht bij elkaar. Twee minuten later schiet Grealish via het been van Zerrouki nog op de paal – net niet de 4-3 dus.

Invaller De Bruyne staat druk te wijzen, met 94 minuten en 30 seconden op de klok. Dáár moet je lopen, zegt hij tegen een ploeggenoot, in een poging een opening te vinden in de Feyenoord-defensie. Maar verdediger Gernot Trauner poeiert de bal richting de tribune voor Haaland eraan kan komen.

Guardiola dirigeert zijn spelers in de laatste seconden met wilde armgebaren naar voren. En geeft dan, als na 96 minuten is afgefloten, vierde official Marcel Birsan met een zuinig lachje, waarin ongeloof verscholen zit, als eerste een hand.

Wat vindt NRC | Slachtoffers van verkrachting hoeven zich niet te schamen

admin
November 27, 2024
0

Het slachtoffer van verkrachting kreeg de afgelopen maanden niet alleen een gezicht, maar zei ook luid en duidelijk dat ze wilde dat „de schaamte van kamp wisselt”. Niet zij, Gisèle Pelicot, hoeft zich immers te verbergen. Degenen die zich moeten schamen, zijn volgens haar degenen die ervan worden verdacht dat ze haar, terwijl ze gedrogeerd en dus buiten bewustzijn was, verkrachtten. Onder wie haar ex-man Dominique, die schuld bekent en tegen wie eerder deze week twintig jaar celstraf is geëist.

Met haar optreden, in de volle openbaarheid, en vooral haar weigering het slachtofferschap op zich te nemen, heeft Pelicot het denken over seksueel geweld, over verkrachting binnen een relatie, en over consent – wederzijdse instemming bij seks – een enorme dienst bewezen. Ongeacht wat de Franse rechter zal oordelen, en niet alleen in Frankrijk, waar duizenden vrouwen de afgelopen maanden de straat op gingen om Pelicot te steunen.

Het zou daarom jammer zijn als na deze geruchtmakende rechtszaak alleen overblijft dat deze zo geruchtmakend is vanwege het grote aantal verdachten, het door Pelicots ex-man gefilmde bewijs van de vijftig mannen die op zijn uitnodiging zijn vrouw verkrachtten, en de wereldwijde aandacht.

Column | Mooie, kleine film

admin
November 27, 2024
0

Het bioscoopzaaltje was nog bijna leeg toen ik mijn plaats op de achterste rij zocht. Er bleek al een vrouw te zitten, maar die maakte meteen ruimte door een stoel even verderop te kiezen. Terwijl we zaten te wachten, ontstond tussen ons een gesprekje dat je in de bioscoop vrij zelden met vreemden hebt.

Ze leek me een vrouw van achterin de zestig en ze maakte een rustige, vriendelijke indruk. Ze sprak met een zachte g en bleek dan ook afkomstig uit het zuiden des lands. Daar woonde ze nog altijd, maar elk jaar vertoefde ze één volle week in Amsterdam om er dagelijks het documentairefestival IDFA te volgen.

Dat deed ze nu al twintig jaar. Ze betrok een appartement in het centrum en bezocht zoveel mogelijk voorstellingen, soms wel drie per dag. Altijd alléén, vroeg ik me af, maar die impertinente vraag hield ik maar voor me. Tussendoor pikte ze dan ook nog een ‘gewoon bioscoopje’ mee, zoals die middag, omdat ze de Iraanse speelfilm My Favourite Cake graag wilde zien na alle enthousiaste recensies die ze erover gelezen had.

Kortom, een filmliefhebber.

Welk soort speelfilms ze het liefst zag? „Geen Amerikaanse films meer”, zei ze, „vooral die blockbusters ben ik helemaal zat. Ik houd van mooie, kleine films.” Ik vroeg haar naar haar favoriete film, want zeg mij van welk boek of welke film u het meest houdt en ik zeg u wie u bent, of beter: wie ik dénk dat u bent. Ze wist het meteen: Kes van Ken Loach, de Britse filmregisseur, bekend om zijn sociaal-realistische stijl. „Ik houd erg van zijn films, zei ze. „En uw favoriete film?” „A Woman Under The Influence”, antwoordde ik zonder aarzeling, „een film over een overspannen vrouw die niet begrepen wordt door de mensen in haar omgeving.” Ja, John Cassavetes”, zei ze, „met Gena Rowlands.”

Kortom, filmliefhebbers onder elkaar, al moet ik bekennen dat ik later thuis even moest opzoeken waar Kes, een film uit 1969, ook weer over ging: een eenzaam arbeidersjongetje dat uit zijn ellende probeert te ontsnappen door een jonge torenvalk te trainen.

Toen moesten we zwijgen want ‘onze’ film begon, althans de lastige, inleidende beschietingen via reclame en trailers van films die je goddank nooit hoeft te zien. Een betere antireclame dan de trailer bestaat er niet.

My Favourite Cake is een Iraanse speelfilm, gemaakt door het regisseurskoppel Maryam Moghadam en Behtash Sanaeeha, dat moedig de strijd met de censuur aanbond. De film is in Iran verboden, vervolging van de makers dreigt wegens propaganda tegen het regime en het overtreden van islamitische regels.

Hun film gaat over een eenzame 70-jarige vrouw die de liefde hoopt te vinden bij een bejaarde taxichauffeur. Zij is al op haar dertigste weduwe geworden, hij is door zijn vrouw ingewisseld voor een rijker exemplaar. Het lijkt tussen hen even te lukken. Lijkt. Een ontroerende film met schitterend spel van de hoofdrolspelers. „De film gaat over het leven, maar evenzeer over vergankelijkheid”, zei Moghadem in NRC tegen Dana Linssen. „Het is een aansporing om nu te leven en daar niet mee te wachten tot het hiernamaals.”

We stonden op, de vrouw en ik. „Een mooie, kleine film”, zeiden we tegen elkaar. Bij de uitgang namen we beleefd afscheid, want het leven is doorgaans geen speelfilm.

Luister naar