Huidbleekcrème is populair in Somalië – ‘we poetsen onszelf weg’

Amira Adawe (43) viel als kind altijd op: haar huidskleur was een paar tinten donkerder dan die van de rest van haar familie. „Is dat echt jouw dochter?”, zeiden vriendinnen van haar moeder. „Ze is mooi, hoewel ze zo zwart is”. Het was vaak plagerig bedoeld, vertelt Adawe in een café in de Somalische hoofdstad Mogadishu, maar de onderliggende boodschap was duidelijk: hoe lichter je huidskleur, hoe mooier je bent. „Mijn moeder trad er hard tegen op. Ze zei altijd: mijn kind is zwart én ze is prachtig.”

De Somalisch-Amerikaanse groeide op in Mogadishu, maar woont sinds 2000 in de VS. Vorig jaar reisde ze naar haar geboorteland om onderzoek te doen naar huidbleekproducten. De crèmes en zeepjes maken de huid lichter en vinden gretig aftrek. Adawe brengt in kaart hoe wijdverbreid het gebruik is en het type producten dat de markt op komt. Harde statistieken zijn in het land moeilijk te vinden, maar het gebruik is sterk toegenomen sinds de jaren dat Adawe in Mogadishu opgroeide. Vooral onder vrouwen zijn huidbleekproducten populair. „In de maanden dat ik hier ben, ben ik slechts twee vrouwen tegengekomen die ze niet gebruiken.”

Het is geen onschuldige schoonheidsrage, legt Adawe uit. „Dit is een symptoom van een dieperliggend probleem.” Dat probleem is ‘colorisme’: een vorm van discriminatie waarbij lichtgetinte zwarte mensen als mooier worden gezien dan donkere zwarte mensen. Colorisme heeft zijn wortels veelal in het koloniale tijdperk, toen eurocentrische schoonheidsidealen wereldwijd de norm werden. Maar volgens Adawe gaat de geschiedenis onder Somaliërs nog verder terug, naar de tijd dat Arabieren de slavenhandel aan de Oost-Afrikaanse kust beheersten. „Veel Somaliërs zien zichzelf liever als Arabisch dan als Afrikaans. Schoonheid en succes worden geassocieerd met een lichte huid.”

Die vermeende schoonheid wordt duur betaald. „De producten zijn meestal ontzettend giftig.” Vooral kwik en hydrochinon, twee veelvoorkomende bestanddelen, hebben gevaarlijke bijwerkingen. „Van gezichtscrèmes met kwik kun je depressies krijgen, maar ook nierproblemen.” Hydrochinon maakt de huid minder bestand tegen UV-licht en veel gebruikers krijgen te maken met huidverkleuringen die eruit zien als grote brandwonden. „Sommige gebruikers kunnen niet meer tegen hitte. Vrouwen vertelden dat ze niet meer kunnen koken, omdat ze niet in de buurt van vuur kunnen staan.”

De meeste Somaliërs zijn zich niet bewust van de gevaren. „Overheid, media en ngo’s: niemand praat over dit probleem.” Op de markt in Mogadishu zag ze hoe verkopers marketingtrucjes gebruiken om hun producten aan de man te brengen. „Ze zetten een plaatje van een avocado op de verpakking, om mensen het idee te geven dat huidbleekproducten natuurlijk zijn.” Stoffen als kwik en hydrochinon staan vaak niet vermeld op de ingrediëntenlijst. En tot huidexperts hoeven Somaliërs zich niet te wenden. „Apothekers en dermatologen verkopen de producten vaak zelf.”

Wereldwijde industrie

Adawe vluchtte op 19-jarige leeftijd met haar gezin naar de VS, waar ze net als veel andere Somalische migranten neerstreek in Minnesota. Ook daar waren de huidbleekproducten op elke straathoek te vinden. „Marktverkopers zeiden tegen me: als je een klein beetje lichter zou zijn, dan zou je perfect zijn.” Ook zag ze hoe wijdverbreid colorisme is. „De producten werden niet alleen door Somaliërs gebruikt, maar door allerlei migrantengroepen uit Afrika en Latijns-Amerika.” Zwarte Amerikanen zijn er enkele decennia geleden grotendeels van afgestapt. „In de jaren tachtig en begin jaren negentig werden er binnen die gemeenschap campagnes opgezet met een duidelijke boodschap: black is beautiful, je moet je huidskleur omarmen.”

Na een studie aan de Universiteit van Minnesota maakte Adawe van de strijd tegen huidbleekproducten haar missie. In 2017 richtte ze The Beautywell Project op, een organisatie die zich inzet tegen giftige cosmetica onder migrantengroepen en gemeenschappen van kleur in de VS.

In 2019 kreeg Adawe het voor elkaar dat Amazon een lange lijst aan huidbleekcrèmes uit de verkoop haalde. „De Amerikaanse voedsel- en warenautoriteit maakt pas sinds twee jaar echt werk van het reguleren van huidbleekproducten.” De Europese regels zijn strenger en worden beter gehandhaafd, vertelt ze.

Lees ook Indiër zoekt met lichte teint geluk

Europa is daarmee een uitzondering, vooral in het mondiale Zuiden zijn overheden vaak niet opgewassen tegen de snelgroeiende huidbleekindustrie. Marktonderzoeker Global Industry Analysts schatte de waarde van de industrie op 8,6 miljard dollar – een bedrag dat naar verwachting alleen maar zal toenemen in de komende jaren. De meeste fabrieken staan in China, India en Pakistan. „Afrikaanse landen zijn de grootste afnemers.” In Somalië komen de producten vooral uit Pakistan, ze worden via Dubai ingevoerd.

„Verkopers wordt hier geen strobreed in de weg gelegd”, zegt Adawe. Ook in Kenia zijn giftige huidbleekproducten relatief makkelijk verkrijgbaar, „maar daar zijn tenminste nog regels.” Huidcrèmes met kwik of hydrochinon zijn er veelal verboden. „In Somalië daarentegen is de markt free for all.” Somaliërs worden hierdoor opgezadeld met de gevaarlijkste producten. „Nergens anders heb ik producten gezien met zoveel gevaarlijke bestanddelen.”

Adawe sprak in Dubai met handelaren die de producten in Somalië op de markt brengen. Zij zijn zich wel degelijk bewust van de gevaren. „Maar het zijn kooplieden. Hun antwoord is eenvoudig: de vraag uit Afrikaanse landen is nou eenmaal zo groot op dit moment. Daar spelen ze op in.” Toch voelen sommigen wel enige wroeging. „Er waren Pakistaanse verkopers die zichzelf de vraag stelden: we zijn moslims, hoe kunnen we dit gif verkopen? Zij zeggen dan dat ze alternatieven proberen te zoeken. Toen belandden we in een felle discussie. Want die bestaan gewoon niet: ze zijn allemaal giftig.”

TikTok

Ondertussen wordt er in Somalië steeds meer gebleekt. Adawe schrok vooral van hoe jong veel gebruikers zijn: op middelbare scholen en universiteiten is het gebruik volledig genormaliseerd. „Ik sprak met een meisje van negen dat haar huid al bleekte.” En het zijn niet langer alleen de vrouwen en meisjes die de druk voelen om aan dit giftige schoonheidsideaal willen voldoen. „Ook jongens zie ik het nu gebruiken. Dat is echt nieuw.” Twee bekende mannelijke Somalische artiesten bleken hun huid. Ook sociale media dragen volgens Adawe bij aan de groeiende populariteit van de producten onder jonge vrouwen en mannen. „Op Tiktok worden bleekcrèmes door influencers gepromoot.”

Sinds afgelopen zomer is The Beautywell Project ook in Somalië geregistreerd. Adawe probeert het gebruik van huidbleekproducten op de politieke agenda te krijgen. Maar met wetgeving alleen wordt het probleem niet opgelost. Zeker in Somalië, waar de federale overheid weinig slagkracht heeft, zal regulering niet veel uithalen. „De grondoorzaak moet aangepakt worden. En dat is colorisme.”

Er moet worden begonnen in het onderwijs, denkt Adawe. „Somalische kinderen zouden in de klas les moeten krijgen over het gevaar van huidbleekproducten.” Tegelijkertijd laat het huidige Somalische onderwijssysteem zelf zien hoe diepgeworteld het probleem is, legt ze uit. In het koloniale tijdperk bepaalden de Britten en Italianen de inhoud van de lespakketten. Tegenwoordig worden scholen veelal gefinancierd door de Golfstaten. „Met name door Saoedi-Arabië. Kinderen leren Arabische geschiedenis – niet die van Somalië.” De strijd tegen colorisme gaat volgens Adawe om het omarmen van de eigen identiteit: inclusief cultuur, geschiedenis en huidskleur. „De producten zijn niet alleen ontzettend giftig – we poetsen ook onszelf weg.”