N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Analyse
Controversiële voorstellen Opvallend weinig onderwerpen zijn tot nu toe door de Tweede Kamer controversieel verklaard. De vraag is wat nog echt aan bod zal komen.
Het kabinet regeert alleen nog demissionair. Het regeerakkoord geldt niet meer. Toch gaat de Tweede Kamer tot de volgende verkiezingen gewoon door met het behandelen van veel – ook omstreden – voorstellen en plannen.
Dinsdag, woensdag en donderdag bespreken alle Kamercommissies honderden plannen, wetsvoorstellen, rapporten en Kamerbrieven van het kabinet-Rutte IV, dat op 7 juli struikelde over migratie. Centrale vraag: wat wordt nog wel behandeld de komende tijd en wat wordt controversieel verklaard? Het antwoord: opvallend weinig wordt van de agenda gehaald. Alle debatten over stikstof en landbouw gaan door, besloot bijvoorbeeld de commissie Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit woensdag. Datzelfde geldt voor debatten over medisch-ethische onderwerpen, oordeelde de commissie Volksgezondheid, Welzijn en Sport woensdag. De dag ervoor bleek bij de commissie Economische Zaken en Klimaat al dat klimaatbeleid en kernenergie op de agenda blijven.
Het is een opmerkelijke breuk met het verleden. Jarenlang was de informele regel dat de Tweede Kamer na een kabinetscrisis het grootste deel van het lopende beleid controversieel verklaarde – op verzoek van een ‘substantiële minderheid’ van de Kamer. Alleen zaken die voor vrijwel geen enkele partij controversieel waren of echt geen uitstel konden velen, mochten doorgaan.
Lees ook: Stikstof, spreidingswet, klimaat: waar mag het nog wel over gaan?
Dit jaar gold bij alle commissies dat er een ‘normale’ meerderheid moest zijn, zoals in het Reglement van Orde staat omschreven, om iets controversieel te verklaren. Dat lukte nauwelijks. Bij de commissie LNV werd zelfs helemaal niets controversieel verklaard, ook de omstreden stikstofaanpak niet. Het leidde tot ongeloof bij SGP en PVV. „Het kabinet mag niet over haar graf heen regeren. We kunnen niet alle voorstellen om iets controversieel te verklaren zomaar opzij schuiven”, zei Fleur Agema (PVV) tegen haar collega’s. Ze vond geen gehoor, al werden bij VWS wel de bezuinigingen op de ouderenzorg controversieel verklaard, net als het plan de 45-minutennorm voor ambulances af te schaffen.
Meer partijen
Na de vorige kabinetsval in januari 2021 over de Toeslagenaffaire was de trend om weinig controversieel te verklaren ook al zichtbaar, zegt SGP-leider Kees van der Staaij, die na 25 jaar afscheid neemt van de Kamer. Hij wijt dat onder meer aan het toenemende aantal partijen in de Kamer, waardoor het „volstrekt onduidelijk is hoe de regeringsvorming straks gaat plaatsvinden. Als je nu iets controversieel verklaart, kan dat bij de coalitievorming in de weg zitten.” Vroeger was dat met een beperkt aantal partijen overzichtelijker, zegt hij, omdat je beter kon inschatten met wie je straks zaken moest doen: „Dan had je er belang bij elkaar te ontzien.”
Lees ookZorg over kabinetsvoorstel: nog beperkter toezicht op het werk van geheime diensten
Een groeiend aantal partijen betekent ook een groeiend aantal verkiezingsthema’s; elke partij wil zich tijdens de campagne kunnen profileren op een bepaald onderwerp. Dan is het niet handig als over veel onderwerpen niet meer gedebatteerd mag worden. Lisa Westerveld (GroenLinks) vermoedt dat ook de omgangsvormen in de Tweede Kamer meespelen: „De verhoudingen zijn verhard. Daarom wordt er nu veel formeler gedaan.”
Bij D66 is er bewust voor gekozen geen enkel onderwerp controversieel te verklaren. Fractievoorzitter Jan Paternotte zei woensdag in Goedemorgen Nederland: „We moeten niet op onze handen gaan zitten, niet drie maanden gaan pim-pam-petten.” Volgens hem ergeren kiezers zich aan stilstand: „Er zijn soms hele lange periodes dat er geen kabinet is. Dan liggen dingen lang stil.”
Veel maatschappelijke organisaties en belangengroepen zijn het daarmee eens; ze stuurden de afgelopen weken brieven met het verzoek de besluitvorming niet stil te leggen nu het land met veel crises kampt. „Ik heb heel veel brieven gekregen uit de zorgsector met het verzoek door te gaan”, zegt bijvoorbeeld Wieke Paulusma, zorgwoordvoerder van D66. Vreemd, vindt SGP’er Van der Staaij: „D66 doet nu net alsof het kabinet niet gevallen is.” Wat voor D66 ook mee kan spelen: de partij heeft nu 24 zetels, zit in het (demissionaire) kabinet en heeft invloed. Dat kan na de verkiezingen heel anders zijn.
Stemmen
Dat betekent niet dat alle voorstellen ook daadwerkelijk worden uitgevoerd. De stikstofwet bijvoorbeeld is niet controversieel verklaard omdat die nog niet naar de Kamer is gestuurd. Verder: bespreken is iets anders dan daadwerkelijk voor een voorstel stemmen. Dat bleek bijvoorbeeld bij de discussie over kernenergie, dat nog in de onderzoeksfase zit. GroenLinks-PvdA is tegen, maar willen er wel graag over debatteren.
Of neem de initiatiefnota van Corinne Ellemeet (GroenLinks) over abortuszorg. Ellemeet wil vanuit Nederland digitale consulten regelen voor vrouwen uit met name Polen, zodat die niet meer naar het buitenland hoeven te reizen of via omwegen abortuspillen hoeven te bestellen. CU, SGP en BBB wilden de behandeling van dit plan controversieel verklaren, maar kregen geen steun van Denk en het CDA. Joba van den Berg (CDA): „Inhoudelijk steun ik het niet, maar dit is een voorstel uit de Kamer zelf en die is niet demissionair. Dus verklaren we dit niet controversieel.”
Het is overigens de vraag hoeveel onderwerpen nog daadwerkelijk aan bod komen. Half oktober gaat de Kamer met herfstreces, kort daarna is het verkiezingsreces. De gewoonte is dat de nieuwe lichting Tweede Kamerleden opnieuw bepaalt welke onderwerpen stilliggen. En een Kamerlid dat echt niet wil wachten, mag tijdens elke reguliere procedurevergadering voorstellen iets controversieel te verklaren – of andersom.
Met medewerking van Eppo König en Marike Stellinga.
Twist over toezucht op AIVDpagina 8