Column | Bureaucraten

Nog even over de driedelige documentaire Theo van Gogh: de hunkering die maandag begon. Die wierp me terug naar de dag dat hij werd vermoord, twintig jaar geleden. ’s Ochtends rond negen uur belde ik met een vriend van de cineast-columnist om het onwaarschijnlijke gerucht dat Van Gogh betrokken was bij een schietpartij, bevestigd te krijgen. ’s Avonds stonden we op de Dam met een pollepel op een pannetje te slaan. Met twintigduizend man in een „lawaaidemonstratie”. Opstandig en verslagen tegelijk protesteerden we tegen de moord op Van Gogh. Dat keukengerei is vermoedelijk later toegevoegd door het verraderlijk geheugen: ik ben veel te bescheten om in het openbaar op een pannetje te gaan slaan.

De uitzending maandag leidde in Goedemorgen Nederland (WNL) tot de retorische vraag: had Van Gogh nu, in deze „vertrutte” tijd gepast? De cineast, zo was het idee, zei frank en vrij allemaal dingen die je nu niet meer mag zeggen.

Het tegendeel is waar. Rond de eeuwwisseling werd iedereen nog boos omdat Van Gogh in zijn columns antisemitische en islamofobe beledigingen uitte. Zijn regie van Submission, Ayaan Hirsi Ali’s videopamflet tegen de islam, leidde tot zijn moord. Ze waren dus niet zo vrij en tolerant, die jaren nul.

Terwijl Van Gogh nu, twintig jaar later, juist zou worden toegejuicht. Hij had kunnen gloriëren op X, een platform dat is ingericht op scheldpolemieken die bij voorkeur op de man spelen. Ook had hij zonder moeite in een eigen talkshow à la Johan Derksen zijn racistische moppen kunnen tappen. Van Gogh had zelfs de politiek in gekund – na zijn dood bloeiden er partijen op die qua haatdragendheid voor hem geknipt zijn. Zijn we truttiger en preutser geworden? Ik denk van niet.

Maar laten we de giftige columnist vergeten en de subtiele cineast herdenken. Denk aan de drankzuchtige man die met zijn dochtertje langs de boulevard zwerft in Een dagje aan het strand. Of denk aan de aangrijpende sterfscène van de oudere broer in Terug naar Oegstgeest.

Een andere blonde held

Dinsdag werd een andere blonde Nederlandse held geëerd in de prachtige documentaire Rutger Hauer: Like Tears in Rain (NPO 2). Regisseur Sanna Fabery de Jonge is petekind van de acteur, die in 2019 overleed, wat een persoonlijke laag geeft aan de documentaire. In homevideo’s is Hauer te zien in zijn rol als kindervriend, dierenvriend en ideale vakantieman. De acteur filmde veel zelf maar raakte bijna alle opnames kwijt in een brand. De opnames die we zien heeft Fabery de Jonge bij hem op zolder gevonden.

„Er ligt hier een god in bed”, zei zijn aanstaande schoonmoeder de eerste keer dat Hauer kwam logeren. Het lijkt erop dat hij een prachtig leven heeft gehad. Een avontuurlijke, zelfverzekerde man die graag buiten was. Vijftig jaar gelukkig getrouwd. Verloor jong zijn beste vriend Marius. Vriendin Whoopi Goldberg zegt dat hij „diep van binnen droevig was”. Acteren noemde hij: „Een dans met het publiek, bijna een tapdans van angst.”

De documentaire werkt toe naar Hauers indrukwekkende sterfscène in de scifi-klassieker Blade Runner. Robot Roy Batty vertelt over de wonderen die hij heeft aanschouwd in zijn leven, en die na zijn dood zullen verdwijnen. Om de menselijkheid van de robot te tonen, wilde Hauer poëzie gebruiken, diezelfde poëzie die ook in hemzelf zat, zo laat de documentaire zien. „Ik heb die laatste zinnen niet geschreven”, zegt Hauer, „maar ik heb de stiltes ertussen geschreven.” Mooi gezegd maar te bescheiden; de laatste zin was wel degelijk van zijn hand: „All those moments will be lost in time, like tears in rain. Time to die.”

Delen

Mail de redactie

Bij de meeste mensen zal de naam Els van Kernebeek geen bel doen rinkelen, maar in de sportwereld is ze een begrip. „Chef lastige kwesties” luidde haar bijnaam bij sportkoepel NOC-NSF, waar ze tot begin dit jaar meerdere leidinggevende posities had. Als de technisch directeuren onder wie ze werkte – Joop Alberda (1997-2004), Charles van Commenée (2004-2008), Maurits Hendriks (2008-2022) en André Cats (vanaf 2022) met iets in hun maag zaten, kwamen ze al snel bij haar uit. „Els was mijn go-to person”, vertelt Hendriks. „Ze bijt zich vast in opdrachten. Is empathisch, maar ook veeleisend voor zichzelf en anderen. Haar netwerk is gigantisch.”

Het bevreemdde me dat ik nooit van haar gehoord had toen een collega me wees op de Vrouw & Sportprijs waarmee ze zondag in Arnhem werd geëerd, „voor vrouwen die met of via sport een maatschappelijk doel dienen”. Van de negen genomineerden, onder wie olympisch kampioenen Ranomi Kromowidjojo, Yvonne van Gennip, Kim Lammers en Fleur Jong, was Van Kernebeek de minst bekende. Maar de jury koos voor háár, de „stille kracht achter de grote boegbeelden van TeamNL”.

Bij NOC-NSF probeerde Van Kernebeek (61) vooral de kwetsbare positie van topsporters te verbeteren. Ze ijverde voor een goede zwangerschapsregeling en een vangnet voor sporters die door ziekte, werk of studie moeilijk kunnen rondkomen. Ook zorgde ze voor een financiële regeling tijdens de pandemie, toen veel sporters het zonder start- of prijzengeld moesten doen. Toen oud-shorttrackster Yara van Kerkhof in 2017 werd beschuldigd van doping, bedacht ze een regeling voor sporters die onvoldoende spaargeld hebben om zich goed te kunnen verdedigen bij sporttribunaal CAS. „Els heeft haar nek voor me uitgestoken”, vertelt Van Kerkhof, die na een lang juridisch gevecht (kosten: ruim een ton) in het gelijk werd gesteld – haar afwijkende bloedwaarden bleken het gevolg van een aangeboren hartafwijking. Van Kernebeek kreeg voor elkaar dat ook sporters die zo’n zaak verliezen, financieel gesteund worden – uniek in de internationale sportwereld.

Ik moest denken aan een onderzoek van het Mulier Instituut, uit 2022, naar diversiteit in de sport. Daaruit blijkt dat ruim een kwart van de bondsbesturen en 30 procent van de verenigingsbesturen volledig uit mannen bestaat. Vooral bondsvoorzitters zijn bijna altijd mannen. Moeten vrouwen als Van Kernebeek (die nu het Centrum Veilige Sport gaat verzelfstandigen als interim-manager) niet júíst de schijnwerpers opzoeken? Bijvoorbeeld door hun vinger op te steken als een topman vertrekt? Want zoals tennislegende Billie Jean King ooit opmerkte: „If you can see it, you can be it.”

Van Kernebeek, die de prijs vanwege rugklachten niet zelf in ontvangst kon nemen, begrijpt mijn redenering. „Maar die schijnwerper moet je liggen”, zegt ze. „En als ik een publiek figuur was geweest, had ik vast minder bereikt. Mensen zien me als betrouwbaar en integer. Dát wil ik zijn.”

Danielle Pinedo vervangt Gemma Venhuizen deze week.

Delen

Mail de redactie

Benjamin ‘Bibi’ Netanyahu doet in Gaza wat hij wil en Joe Biden, in theorie de machtigste man ter wereld, laat het gebeuren. Sinds de terreuraanval door Hamas negeerde Israëls premier keer op keer de verzoeken van zijn Amerikaanse bondgenoot om in de vergelding terughoudendheid te betrachten. „Niet Gaza blind platgooien”, „niet Rafah binnengaan”, „niet Zuid-Libanon binnenvallen”, betoogden de president en zijn diplomaten vanuit humanitair en/of strategisch perspectief – voor Israël het telkens toch deed.

De operatie in de Gazastrook, bezwoeren de Israëliërs het Witte Huis vorig najaar, zou „voor de Kerst” (2023) zijn afgerond. Toen werd het januari, februari van het nieuwe jaar, daarna mei, juni en inmiddels is er een tweede oorlogsfront in Libanon. Hoe rode lijnen te trekken? Na wereldwijde kritiek op de vernietigende bombardementen in de stedelijke ruimte van Gaza krijgen Amerikaanse generaals van hun Israëlische collega’s terug: dat hebben we van jullie aanpak in Mosul, Irak, geleerd.

Het beeld van een Witte Huis dat achter de feiten aanrent rijst op uit de gedetailleerde reconstructie van een jaar diplomatieke inspanningen in The Atlantic. „Anatomie van een mislukking”, noemt auteur Franklin Foer het fascinerende relaas. Bidens strategie van de „aardige oom” die zijn kwajongensachtige neef Bibi met een dosis gestrenge liefde intoomt, faalt volkomen. Voor de buitenwereld oogt de president behalve zwak zo ook medeplichtig.

Zeker, een enkele keer gaat iets goed. CIA-directeur William Burns overtuigde de Israëliërs in november 2023 met Hamas te onderhandelen, waarna 105 joodse gijzelaars vrijkwamen. Ook onthult Foer dat het Israëlische leger, nog onder de schok van de brute 7 oktober-aanval, Zuid-Libanon bijna al meteen was binnengevallen: op 11 oktober werden zweefvliegers nabij de grens gesignaleerd, was een inval door Hezbollah-commando’s ophanden? „Kalmte nu, geen wilde actie zonder sluitend bewijs”, adviseerde het Witte Huis. Achteraf bleek het om een zwerm vogels te gaan.

Na zijn eerste ontmoeting met Netanyahu in 1996 zei Bill Clinton tegen zijn adviseurs: „Who the fuck denkt hij dat hij is? Wie is hier de supermacht?” Drie jaar later zette de Amerikaanse president met succes druk op Netanyahu om concessies aan Palestina te doen. Zonder financiële en militaire steun van de VS is Israël in gevaar. Dan kun je wat vragen. Gezagvol dreigde president George H.W. Bush in 1991 een lening van 10 miljard dollar in te trekken als Yitzhak Shamir niet zou stoppen met zijn nederzettingenpolitiek. Shamir gaf toe. Idem Ronald Reagan, die in 1982 premier Menachem Begin dwong een staakt-het-vuren in Beiroet te aanvaarden. Er zijn meer van zulke voorbeelden.

De weifelende Biden daarenteggen haalde tegenover Netanyahu nimmer de zware drukmiddelen uit de kast. Op 6 oktober 2023, één dag voor Hamas’ terreuraanvallen, hoopten zijn adviseurs nog op een magische doorbraak in het Midden-Oosten, waarin regionale grootmacht Saoedi-Arabië Israël zou erkennen, in ruil voor een tweestatenoplossing met Palestina. Dit diplomatieke succes moest het presidentschap bekronen. De volgende dag was alles anders. Gaza vergalde Bidens laatste ambtsjaar.

Na de aftocht afgelopen zomer van de 81-jarige president ten gunste van Kamala Harris is de Amerikaanse verkiezingsrace tussen haar en Trump helemaal open.

Netanyahu hoopt op een zege van Trump. Hij buit het machtsvacuüm in Washington uit, afgelopen weken door inzake Hezbollah en Iran onverantwoord veel risico op regionale escalatie te nemen. Chaos in het Midden-Oosten zou zwevende Amerikaanse kiezers waarschijnlijk eerder naar sterke man Trump dan naar de vicepresident doen bewegen.

Harris en haar rivaal gaan volgens de recentste peilingen nek aan nek in de zeven sleutelstaten, zoals Pennsylvania, Ohio en ook Michigan. Daar is de groep Arabisch-Amerikaanse kiezers het grootst. Voorheen prefereerden zij met twee tegen een de Democraten, na één jaar Gaza-oorlog staat het fifty-fifty tussen beide partijen. „In dertig jaar onderzoek”, schrijven de peilers over die kiezersgroep, „hebben we nog nooit zo’n grote mobilisatie gezien als rond dit thema.”

Betrokkenheid bij Palestina, sterker onder Democratische kiezers, kan op 5 november ook uitmonden in teleurgesteld thuisblijven. Ook dat zou vooral de tussen pro-Israël en pro-Palestina laverende Harris schaden.

De marges tussen beide kandidaten zijn zo nagelbijtend klein – en de toestand in het Midden-Oosten is zo volatiel – dat het oude adagium dat in het stemhokje de economie de doorslag geeft, ditmaal niet bij voorbaat opgaat.

Luuk van Middelaar is politiek filosoof en historicus.

Delen

Mail de redactie