Poolse TikTok-priester strijdt tegen de onverbiddelijke trend van secularisatie

Zijn heupen swingen. Zijn raps zijn vroom. En de capuchontrui boven zijn zwarte priestergewaad heeft in elk filmpje een andere felle kleur. De Poolse priester Adrian Chojnicki (32) is iedere dag dansend, playbackend en biddend te zien op TikTok. Onder de naam Padre.Adriano maakt hij aanstekelijke dansfilmpjes met zijn leerlingen tijdens de tweewekelijkse religielessen op een lyceum in de Zuid-Poolse stad Rybnik.

Het begon vorig jaar met één filmpje. Dat filmpje werd al snel tienduizend keer bekeken, het volgende filmpje dertigduizend keer. En nu zijn er filmpjes die meer dan een miljoen views hebben. Danspasjes op hits van Beyonce komen voorbij op zijn kanaal, maar ook filmpjes met een serieuze boodschap, waarin hij bijvoorbeeld seks voor het huwelijk ontmoedigt.

Met TikTok wil Chojnicki dicht bij de leefwereld van jongeren komen. „Over Jezus werd gezegd dat hij een jongere onder de jongeren is”, vertelt Chojnicki met een stem die overslaat van enthousiasme. En dat is precies wat hij ook voor ogen heeft: het katholieke geloof verspreiden via de taal van de jongeren. „Ik wil tussen hen in staan en niet vanaf een afstand, zoals de kerk vaak overkomt.”

Of zijn filmpjes een trendbreuk kunnen veroorzaken in het seculariserende Polen, is nog maar de vraag. Hoewel Polen bekend staat als een door en door gelovig land en nog steeds zo’n 90 procent van de bevolking zich identificeert als rooms-katholiek, nam het enthousiasme onder jongeren voor het geloof de afgelopen jaren drastisch af.

Dat is vooral te zien in de religielessen die op alle basis- en middelbare scholen worden gegeven. Deze catechisatielessen, die niet verplicht zijn, werden tot zo’n tien jaar geleden nog door 89 procent van alle leerlingen gevolgd. De laatste jaren is dat aantal gedaald naar minder dan 70 procent. En in hoofdstad Warschau kwam het afgelopen jaar slechts een kwart van de leerlingen nog opdagen in de religielessen op de middelbare school. Vanwege de steeds geringere belangstelling zwelt in Polen de roep aan om volledig te stoppen met de catechisatielessen.

En dat leidt tot grote onvrede bij de regerende PiS-partij (Recht en Rechtvaardigheid), die juist wil uitdragen dat Polen een katholiek land is. Het stelligste kabinetslid is minister Przemyslaw Czarnek (Onderwijs), die Polen ziet als „een christelijk land” en vindt dat „elk ongeluk in de wereld voortkomt uit het feit dat iemand niet de wil van God volgt”. Bovendien staat Polen volgens hem in de „frontlinie van een cultuurstrijd” vanuit het Westen, waarbij „alles wat te maken heeft met het katholicisme belachelijk wordt gemaakt en bespuugd”.

Hoewel Czarnek in Polen een controversieel politicus is, omdat hij voorafgaand aan zijn ministerschap had gezegd dat „de lhbti-ideologie voortkomt uit dezelfde wortels als het nazisme”, is er in zijn partij wel steun voor zijn beleid om katholiek onderwijs te stimuleren. Maar hoe lang houden de catechisatielessen nog stand in een spectaculair snel seculariserend land?

Communistisch bewind

Het is ruim dertig jaar geleden dat religieus onderwijs zijn intrede deed in het Poolse curriculum. Onder het communistische bewind in Polen bestonden de lessen ook, maar buiten de scholen om. De kerk organiseerde ze zelf en „zo’n 95 procent van leerlingen volgde de lessen”, zegt socioloog Adam Leszczyński van de SWPS-universiteit in Warschau. „Ook ik volgde de lessen, al waren mijn ouders atheïsten. Mijn oma, de enige katholiek in de familie, dwong me. Iedereen ging, vanwege sociale druk.”

Na de val van het communisme introduceerde de eerste niet-communistische regering in 1990 religielessen op alle scholen. „Het was een gift aan de kerk”, zegt Leszczyński. „Een blijk van goodwill, waarbij de staat ook de lessen betaalde én de salarissen van de leraren. En dat doen ze tot op de dag vandaag.” De lessen kosten jaarlijks naar schatting zo’n 1,5 miljard zloty (330 miljoen euro) aan belastinggeld.

Deze religielessen zijn anders dan in Nederland, waar vaak een introductie gegeven wordt in de verschillende wereldreligies en levensbeschouwingen. De Poolse lessen zijn katholieke catechisatielessen, vaak gegeven door een priester of non.

Dat de vanzelfsprekendheid om die lessen te volgen drastisch afneemt, ziet ook TikTok-priester Chojnicki. Hoewel hij lesgeeft in het katholieke zuiden van Polen, waar in zijn stad volgens hem zeker een kwart van de ruim 140.000 inwoners nog wekelijks de kerk bezoekt, ziet hij dat elk jaar minder en minder leerlingen zijn lessen volgen. „Het is bij ons nog geen drama”, zegt Chojnicki. „Op de lagere scholen in Rybnik volgt nog 95 procent van de leerlingen de catechisatielessen, maar op de middelbare school neemt dat al af naar 65 procent.”

Hoe ouder de leerlingen worden, hoe minder ze nog komen opdagen in zijn lessen. „Het is vaak praktisch, dat ze hun tijd anders willen besteden”, zegt de priester. Zo had hij een leerlinge op het lyceum die vier jaar lang twee keer per week zijn lessen volgde, maar op een gegeven moment niet meer kwam. „Ze wilde liever naar de sportschool”, zucht Chojnicki.

Bovendien neemt het enthousiasme voor de kerk af onder jongeren vanwege de conservatieve positie van de kerk in veel maatschappelijke discussies. „Veel jongeren zijn negatief over de kerk in Polen vanwege de standpunten over homoseksualiteit, seks voor het huwelijk, ivf-behandelingen en abortus”, zegt Chojnicki. Hij gaat daar graag met de leerlingen over in discussie „maar als ze het niet eens zijn met de kerkstandpunten, komen ze niet meer naar de lessen”.

Toen ik een kind was, werd er over je geroddeld als je niet naar de catechisatie ging. Nu is dat volledig genormaliseerd

Adam Leszczyński Socioloog

Die tendens speelt veel breder in Polen, ziet socioloog Leszczyński. „Sinds 2015 neemt de secularisering spectaculaire vormen aan.” In dat jaar kwam de huidige PiS-regering aan de macht, die openlijk de belangen van de kerk dient: er kwam een strenger abortusverbod, een bijna volledig einde aan koopzondagen, uitbreiding van de wet op godslastering en afkeuring van alles dat als ‘lhbti-ideologie’ wordt bestempeld. Tegelijkertijd hoeft de kerk geen belastingen te betalen, worden priesterpensioenen gefinancierd en aan de kerk gelieerde media ondersteund.

Hoewel de politieke steun voor de kerk groot is, krijgt het instituut maatschappelijk veel kritiek na een reeks schandalen van kindermisbruik binnen de kerk. Als tegenreactie besluiten veel Polen steeds vaker hun kinderen niet meer naar de catechisatielessen te sturen. Enerzijds komt dat door een nieuwe generatie die kinderen krijgt en het geloof minder belangrijk vindt, zegt Leszczyński. Anderzijds is de sociale druk om de lessen te volgen verdwenen. „Toen ik een kind was, werd er over je geroddeld als je niet naar de catechisatie ging. Nu is dat volledig genormaliseerd.”

Black Lives Matter

Toch probeert de regering de secularisatietendens te doorbreken, door de kerk en de religielessen te blijven steunen. Het meest in het oog springende voorbeeld was de introductie van een nieuw geschiedenisboek vorig jaar, dat geschreven is door een voormalig parlementslid van regeringspartij PiS. Het boek, Geschiedenis en Heden, riep veel weerstand op vanwege de subtiele sneren over kinderen die zijn geboren uit een ivf-behandeling. Ook werd de Black Lives Matter-beweging neergezet als een groep die „gekenmerkt wordt door een sterke afkeer, zo niet haat tegen witte mensen”.

Het kwam de auteur op veel kritiek te staan. Toch heeft het boek, na een kleine aanpassing over de ivf-behandelingen, een plek gekregen in het curriculum voor middelbare scholieren. Leszczynski fileerde het boek in een wetenschappelijk paper en stelt dat het ongeschikt is voor educatie. „Dat boek zet de katholieke kerk in het middelpunt”, zegt de socioloog, „vanuit een door politici gemanipuleerde kijk op de geschiedenis”.

Toch is hij, als atheïst, niet helemaal tegen het katholieke onderwijs. „Mijn drie kinderen interesseert het geloof niks”, zegt Leszczynski. „Terwijl ze in een katholiek land leven en dan vind ik toch ook dat ze er iets van mee moeten krijgen.”

Maar of zijn jongste van vijf tijdens zijn schoolcarrière voor religielessen kan kiezen, betwijfelt Leszczynski. „De secularisatietrend is niet te keren”, zegt hij. „De kerk wordt zwakker en zwakker en dan wordt het politiek ook minder interessant om de kerk te steunen.” Hij verwacht dat de religielessen snel zullen verdwijnen, ook omdat het een grote kostenpost is.

De eerste tekenen van het einde aan de catechisatielessen zijn verrassend genoeg zichtbaar in de Zuid-Poolse stad Czestochowa, een katholiek bedevaartsoord vanwege de cultus van de Zwarte Madonna. In die stad bleek dat vorig jaar nog maar net de helft van de middelbare scholieren de religielessen volgt. Daarop besloot het gemeentebestuur de onderwijsminister te vragen om volledig te stoppen met de lessen, aangezien de stad zelf een derde van de kosten moet ophoesten.

Ook priester Chojnicki vreest de toekomst. „De kans is groot dat ik straks één uur lesgeef in plaats van twee.” En dat vindt hij treurig. „De kerk heeft een slechte pr, maar ik zie elke dag geweldige dingen binnen mijn gemeenschap. Dat wil ik aan jongeren laten zien, dat de kerk oké is. Maar hen overtuigen om te komen is het moeilijkste wat er is.”

Toch houdt hij hoop. „Als er geen catechisatie meer zal zijn op de scholen dan vind ik dat triest, maar als kerk blijven we bestaan en doorgaan.” Wil het niet lukken om jongeren te overtuigen met zijn TikTok-filmpjes, „dan ga ik wel andere dingen doen om hen te overtuigen van de prachtige belevenissen binnen het geloof”.