Nieuwsgierigheid als politieke deugd

Nederland gaat vaker ‘nee’ zeggen tegen asielzoekers. Dit vloeit voort uit een nieuwe methodologie die de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) sinds deze zomer hanteert. Tot voor kort moest de dienst, vaak onder druk van de rechter, zelf goed onderbouwen waarom een asielzoeker geen recht heeft op bescherming. Nu ligt er, op verzoek van de politiek, een nieuwe werkinstructie waarin de bewijslast vooral bij de asielzoeker wordt gelegd. Die moet, zo meldde NRC maandag, nu zelf het overtuigende bewijs leveren waarom zijn of haar leven in gevaar is. Asielzoekers die al langer in de EU verblijven moeten eveneens overtuigend kunnen uitleggen waarom ze niet al eerder elders een asielverzoek hebben ingediend.

Volgens Vluchtelingenwerk gaat het om „de grootste beleidswijziging in tien jaar tijd”. De gevolgen zijn nu al merkbaar. In de afgelopen weken zouden asielzoekers uit Syrië, Afghanistan en Jemen, landen die voorheen als evident onveilig golden, tegen afwijzingen aan zijn gelopen. Omdat ze dus niet kunnen bewijzen dat hun land van herkomst voor hen persoonlijk onveilig is, en de IND niet langer heel precies hoeft te bewijzen dat het daar wél veilig is.

Deze ontwikkeling laat in de eerste plaats zien hoezeer beleidsmakers ruimte hebben om scherper asielbeleid te voeren. En dat is saillant, want juist afgelopen week hield het kabinet-Schoof bij hoog en bij laag vol dat er een ‘asielcrisis’ is die alleen het hoofd kan worden geboden met een noodwet, het soort wetgeving dat normaliter bij oorlogen en rampen wordt ingezet, en waarbij de Tweede Kamer alleen achteraf mag controleren. Het IND-voorbeeld laat nu zien dat een strenger asielbeleid ook mogelijk is zonder het staatsrecht te verminken en zonder het parlement buitenspel te zetten.

De vraag is wel of de nieuwe werkinstructie van de IND wenselijk en houdbaar is. Want hoe lever je het harde bewijs dat je wordt vervolgd of dat je in gevaar bent? Het is niet zo dat autoriteiten in zulke landen per brief aankondigen wat ze van plan zijn.

Het idee om de bewijslast om te keren ontstond nadat in 2022 bleek dat Nederland veel meer asielaanvragen inwilligt dan Europese buurlanden. Onderzoek leidde naar VVD-staatssecretaris Ankie Broekers-Knol. Zij stelde in 2020 een taskforce in om de grote achterstanden bij de immigratiedienst weg te werken, en ze gaf die min of meer de vrije hand, zolang de administratieve last maar beheersbaar werd. De oplossing was even eenvoudig als merkwaardig: we zeggen vaker ‘ja’. Zoveel mogelijk asielzoekers werd het voordeel van de twijfel gegeven. De politiek schrok van het resultaat. Nu beweegt de slinger de andere kant op, met een nieuwe werkinstructie die simpel gezegd neerkomt op: we zeggen vaker ‘nee’.

Landen hebben, binnen de kaders van internationale afspraken, het recht om zelf te beslissen wie ze toelaten en hoe ze dat doen. En ja, dat betekent ook dat asielzoekers afgewezen kunnen worden. Maar de nieuwe werkinstructie lijkt, net als de oude, vooral bedoeld om politiek wenselijke antwoorden te produceren. Wat niet wordt geadresseerd is de structureel gebrekkige financiering van de IND. Elk jaar wordt weer vastgesteld dat de dienst minder geld krijgt toegezegd dan hij nodig heeft om zijn wettelijke taak goed uit te kunnen voeren. „Onrealistisch begroten”, noemde de Algemene Rekenkamer dat vorig jaar. Het gevolg daarvan is onrealistisch beleid.

Delen

Mail de redactie

VVD-leider Dilan Yesilgöz had de „hardwerkende Nederlander” al zo’n twintig keer genoemd, vorige week woensdag in de Algemene Politieke Beschouwingen. En toen Joost Eerdmans van JA21 erover begon bij de interruptiemicrofoon, hij dacht dat het vijftig keer was, zei ze: „Wilt u het nóg een paar keer horen?”

Achterin de zaal zei Mirjam Bikker van de ChristenUnie tegen CDA-leider Henri Bontenbal, die na Yesilgöz aan de beurt was: „Als jij straks net zo vaak ‘fatsoen’ zegt, krijg je van mij een fles wijn.”

Herhaling is een bekend retorisch middel. En bijna altijd is het effectief, zegt docent Nederlands Robbert Wigt, die het boek Supergaaf! schreef over de taal van Mark Rutte. Wigt verwijst naar de Nederlandse hoogleraar retorica Antoine Braet die beschreef hoe herhaling ‘pathos’ oproept, emotie. De Britse taalwetenschapper Katie Wales liet in Dictionary of Stylistics zien dat je inhoudelijke punt er extra aandacht door krijgt.

Robbert Wigt keek naar het optreden van Yesilgöz, vorige week in de Tweede Kamer, en hoorde hoe ze ook andere woorden herhaalde: ‘maatregelen’, ‘ervoor zorgen dat’, ‘afspraken’. „Ze horen bij één taalfamilie en roepen het gevoel op: de VVD gaat het voor ons regelen.” Al sinds Rutte premier werd, in 2010, speelt de VVD volgens Wigt in op de emotie orde-op-zaken-stellen. „Je ziet Hans Wiegel voor je, sigaren rokend: wij lossen het voor u op.” Wigt vindt dat de VVD daar een „scherp oog” voor heeft.

Dat kwam er niet vanzelf. De VVD onderzoekt al vanaf 2008 zo’n beetje alles wat te maken heeft met het gevoel van kiezers, in Den Haag is er misschien geen andere partij die zo goed het effect kent van woorden en retorische technieken. Rutte herhaalde ook veel, ook hij had het over de hardwerkende Nederlander. „Bij Yesilgöz komt het wel wat geforceerder over”, zegt Wigt en hij denkt dat dat tegen haar werkte in de verkiezingscampagne. Steeds weer begon ze over ‘waterige compromissen’ die zíj nooit zou sluiten, zij ging problemen ‘fiksen’. Er werd om gelachen, het wekte ook irritatie. Net zo goed emoties, maar niet het soort dat een politieke partij graag oproept: je hoort het Yesilgöz niet meer zeggen.

Wigt zag hoe ze in het debat van vorige week ook nog een speciaal soort herhaling gebruikte, de anafoor, waarbij je een paar zinnen na elkaar begint met dezelfde woorden. Bij haar was dat: „Ik vind het onrechtvaardig dat…” En ze gebruikte het middel ‘ad populum’: „Ik kan niet de enige zijn die berichtjes ontvangt van kijkers die zich afvragen wat we hier in hemelsnaam aan het doen zijn.” Alsof iets klopt omdat veel mensen het óók vinden. Het was, zegt Wigt, haar inleiding op een draai: ineens hoefde er van de VVD niet per se een noodwet over asiel te komen, een ‘spoedwet’ was ook goed.

Ze stond drie minuten bij de interruptiemicrofoon en zei zeven keer „aan de slag”. Orde op zaken.

Delen

Mail de redactie

Vrijdag werd een 26-jarige man uit Enkhuizen aangehouden. Hij wordt verdacht van het misbruiken van een minderjarige en van het bezitten van grote hoeveelheden kinderporno. Die zou hij hebben verzameld via contact met honderden kinderen in Nederland, via Snapchat. Daar zou hij zich hebben voorgedaan als meisje en jonge jongens beelden van zichzelf hebben laten maken, die hij vervolgens zou hebben opgeslagen.

1Wat is Snapchat?

Snapchat is een socialemediaplatform met 850 miljoen actieve gebruikers. Een belangrijk verschil met concurrenten als X, TikTok, Facebook en Instagram is dat de foto’s, video’s en berichten, oftewel Snaps, die gebruikers sturen door de ontvanger maximaal tien seconden kunnen worden bekeken. Gebruikers kunnen Snaps zowel privé als in groepschats versturen, maar ook toevoegen aan hun zogeheten Story, waar de inhoud 24 uur zichtbaar blijft voor contacten.

Via een populaire functie, Snap Map, is te zien waar contacten zich fysiek bevinden, op een kaart. Deze functie staat standaard aan en dat vinden kinderen leuk, want zo kunnen ze zien waar hun vrienden uithangen.

2Heeft Snapchat een probleem?

Ja. Bij Helpwanted, de hulplijn die mensen kunnen bellen als online ongewenst materiaal van hen wordt verspreid, stond Snapchat in 2023 op nummer één, op de voet gevolgd door Instagram. De cijfers over het eerste halfjaar van 2024 bevestigen dat beeld. Het gaat vaak om jongeren die materiaal zien langskomen waarvan ze hoopten dat het privé bleef.

Kinderen zouden zich veiliger kunnen wanen op Snapchat, omdat beelden daar in principe snel verdwijnen. Maar er zijn er allerlei trucs om dat te voorkomen. Je neemt gewoon een screenshot. Of filmt het met een ander apparaat. Degene die een beeld online zet, zou een melding moeten krijgen als een ander een screenshot maakt, maar er zijn apps die ervoor zorgen dat zo’n melding níét verschijnt.

3Waarom is Snapchat populair onder jonge kinderen?

Onder de sociale media is Snapchat als het ware het instapmodel. Het is gemakkelijk te gebruiken en je kunt je eenvoudig registreren, zonder bijvoorbeeld een mobiel telefoonnummer te hoeven invoeren. Dat maakt het extra aantrekkelijk voor basisschoolleerlingen, die vaak nog geen mobiel hebben, maar wel met hun vrienden willen chatten. Het is hun alternatief voor WhatsApp.

Of je liegt over je leeftijd (‘Ben je ouder dan dertien?’) wordt niet gecontroleerd. Ook dat draagt bij aan de populariteit op basisscholen.

Volgens Snapchat waren er in 2023 vijf miljoen actieve gebruikers in Nederland, die de app zo’n veertig keer per dag openen. Volgens het jaarlijkse socialemediaonderzoek van consultancy Newcom gaat het om ongeveer 3,9 miljoen Nederlanders. De meerderheid van de gebruikers is jonger dan 25.

4En waarom is het populair onder misbruikers?

Wat Snapchat voor kinderen zo eenvoudig maakt, maakt het ook eenvoudig voor mensen die kinderen via het platform willen misbruiken. Ze kunnen zich eenvoudig registeren en gemakkelijk voordoen als iemand anders.

Dat er veel jonge kinderen op zitten, maakt het bovendien zeer aantrekkelijk voor kwaadwillenden. „Als dat is wat je lusten bevredigt, is Snapchat een soort supermarkt waarin je heel gemakkelijk toegang hebt tot je doelgroep,” zegt Harry Hol, werkzaam bij Bureau Jeugd en Media. Via Snapchat heb je bovendien meteen toegang tot vrienden van vrienden,” legt hij uit. „Kwaadwillenden sturen honderden uitnodigingen en als ze er maar eentje geaccepteerd krijgen, hebben ze meteen toegang tot veel meer kinderen.”

Hij heeft vooral een probleem met Snap Map. „Je bent tot op de vierkante meter te vinden op het moment dat je via Snapchat contact met iemand hebt. Zo maak je het wel heel gemakkelijk voor mensen die kwaad in de zin hebben.”

5Wat doet Snapchat om misbruik te voorkomen?

Berichten worden met behulp van detectietechnologie gescand op bloot. Jaarlijks worden miljoenen meldingen van mogelijk misbruik gecontroleerd. In bijna de helft van de gevallen die de medewerkers van Snapchat verwijderen, gaat het om seksuele inhoud. Seksuele uitbuiting van kinderen is een aparte categorie. Dat betreft 4,5 procent van de gevallen.

Ouders kunnen tegenwoordig toezicht houden op het account van hun kind, zonder de berichten in te zien, vertelt een woordvoerder van Snapchat via e-mail. „We hebben het Family Center ontworpen. Dat weerspiegelt de wijze waarop ouders met hun tieners in de echte wereld omgaan, waar ouders weten met wie hun tieners bevriend zijn en wanneer ze samen zijn, maar hun privégesprekken niet afluisteren.”

Over leeftijdsfraude zegt de woordvoerder te hopen dat het probleem van leeftijdsverificatie uiteindelijk in samenwerking met de rest van de sector wordt opgelost.

6Verbieden dan maar, dat Snapchat?

Hol: „Dan komt er wat anders voor in de plaats.” Hij benadrukt dat sociale media voor kinderen ook heel positieve kanten hebben. „Als jij in een streng christelijke omgeving opgroeit en je bent queer, dan is dit een levenslijn.”

Het belangrijkste is dat ouders met hun kinderen praten over de risico’s, omdat die nog te goedgelovig zijn. „Het is heel gek wél te waarschuwen dat je niet met vreemde mensen op straat mee moet gaan die je snoep aanbieden, maar het niet te hebben over de online wereld.” Een tip die hij daarbij altijd geeft: „Maak duidelijk dat ze geen straf krijgen als er iets raars gebeurt, zodat ze zich veilig voelen om te melden. Jij bent niet de dader als je een foto aan iemand geeft die ermee aan de haal gaat.”

Delen

Mail de redactie