Opinie | Prigozjin is weg, het regime van Poetin blijft

Posted on August 25, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Rusland De eliminatie van de top van huurlingenleger Wagner heeft de positie van Rusland niet veranderd, schrijft Hubert Smeets. Zelfs niet als Poetin zou verdwijnen.

25 augustus 2023

Leestijd 4 minuten

Een Wagner-huurling bij een geïmproviseerd monument voor de Wagner-chef Prigozjin in Sint Petersburg. — **Een Wagner-huurling** bij een geïmproviseerd monument voor de Wagner-chef Prigozjin in Sint Petersburg. Foto Dmitri Lovetsky /AP

De stoffelijke overschotten lagen nog verspreid tussen resten van het neergestorte vliegtuig in Koezjenkino. De zwarte lijkwagens waren nog niet gearriveerd. Maar toch meldde Pavlov zich meteen al aan. Wie zat er achter de crash? Kremlin, legerleiding dan wel Oekraïne of een westerse bondgenoot? Daarna dook ook de gebruikelijke paranoia op. Had Jevgeni Prigozjin wel in het toestel gezeten? Of was de Wagnerleider op de valreep in een tweede vliegtuig gestapt, dat na de crash meteen rechtsomkeert had gemaakt?

Er is inderdaad reden voor zulke scepsis. Vrij naar Martinus Nijhoff geldt in Rusland de stelregel: kijk maar, je ziet niet wat je ziet. Alles kan anders blijken te zijn dan we nu denken.

Misschien is het verstandiger om, voordat het zover is, eerst toch even houvast te zoeken in wat we wel weten en niet af te dwalen naar wat we (nog) niet weten.

Wat we weten is dat de Russische president Vladimir Poetin de afrekening met de Wagnertop naar zich toe heeft getrokken. In een onderhoud met Denis Poesjilin – ‘Gauleiter’ in Donetsk, zoals de Oekraïners hem noemen – prees Poetin de huurlingenleider het graf in alsof hij toneellessen had gevolgd bij Al Pacino. Het werk van Wagner voor de „gemeenschappelijk zaak in de strijd met het neonazistische regime in Oekraïne” zou hij niet vergeten, zei de president, maar Prigozjin had, hoewel een „getalenteerd zakenman in olie, gas en edelmetalen”, ook „ernstige fouten” gemaakt.

Pappenheimers

We weten eveneens dat Poetin de man, die hij al veertig jaar kende, na de muiterij van 24 juni een „verrader” had genoemd en dat de president voor zijn herverkiezing in 2018 openlijk had gezegd dat hij vergevingsgezind is, maar niét als het gaat om „verraad”.

En we weten tenslotte dat ook de sadist Prigozjin zijn pappenheimers kende. Pratend met zijn rechterhand Dmitri Oetkin, de neonazistische militaire commandant van Wagner, zei hij over de dood: „We gaan allemaal naar de hel. Maar in de hel zullen we de besten zijn.”

Minder stellig zijn de gebeurtenissen in de twee maanden ná de muiterij te reconstrueren, laat staan te interpreteren. Desondanks een poging.

Onzeker over Prigozjins populariteit heeft het Kremlin eerst de machtsbalans moeten opmaken. Na de muiterij had volgens het onafhankelijke onderzoeksinstituut Levada ruim een vijfde van de Russen nog altijd min of meer vertrouwen in de Wagnerbaas en onderschreef bijna de helft (46 procent) diens kritiek op de legerleiding. Tegelijkertijd diende Wagner snel te worden ontmanteld. Zijn rol moest worden overgenomen door kleinere huurlingenlegers, als Redoet (betaald door de oligarchen Timtsjenko en Deripaska) en Konvooi (gefinancierd door Poetins judovriend Rotenberg).

Na twee maanden dacht Poetin dat zijn positie voldoende was geconsolideerd om tot strafexpedities over te kunnen gaan. Niet toevallig werd generaal Soerovikin, alias ‘de slager van Aleppo’, een reguliere commandant die dichtbij Prigozjin stond, dinsdag ontslagen, een etmaal voor de eliminatie van de Wagnertop.

Betekent dit nu dat de status-quo is hersteld? Nee.

Lees ook de analyse van oud-Rusland-correspondent Michel Krielaars: Poetin schiep met Prigozjin zijn eigen monster van Frankenstein

De basis onder Poetins regime is aangetast. Twee decennia afficheerde het Kremlin zich als garantie voor ‘rust en orde’. Wie zich niet met de politiek of het grote geld bemoeide, genoot privé comfort. De muiterij heeft dit nu al decennia werkende verhaal doorkruist en dus de rust van de regerende elite verstoord.

De liquidatie van Prigozjin is een tweede breuk in twee maanden. Poetin pakte zelden mensen uit zijn binnenste cirkels aan. Al die vensterbank-doden mochten tot de verbeelding spreken, het Kremlin had het meestal gemunt op (plotselinge) vijanden in de buitenste ringen en overgelopen spionnen. Minister Oeljoekajev van Economische Zaken, die zeven jaar geleden in conflict raakte met staatsolieconcern Rosneft en tot april vorig jaar gevangen zat, was een uitzondering. Sinds deze week weet ook de kern van de elite dat ze niet veilig is. Een Russische fotograaf appte mij woensdagavond daarom: „nacht van de lange messen?”

Sinds deze week weet ook de kern van de Russische elite dat zij niet veilig is

Militair analist Joeri Fjodorov, jarenlang werkzaam bij de Academie van Wetenschappen en andere Russische staatsinstituten, dacht niet zozeer aan Hitlers afrekening met de SA in 1934 maar aan de laatste maanden van Stalin in 1953. Toen de partijleider begon door te draaien, werden zijn naaste paladijnen, die voordien enthousiast hadden meegedaan, nerveus en deden ze, Goelag-chef Beria voorop, weinig tot niets om Stalin overeind te houden.

„Als je een pan op het vuur zet en de deksel dicht draait, ontploft die. Een verstandige leider zal de pot half openhouden, zodat er stoom kan ontsnappen. Poetin doet het tegenovergestelde”, betoogt Fjodorov op de kritische website Republic. Die paniek kan toenemen in de aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2024 en de ‘eenheidskandidaat’, zoals Kremlinwoordvoerder Peskov zijn baas noemt, expliciete loyaliteit van zijn gecorrumpeerde ondergeschikten gaat eisen.

Is het begin van het eind daarom wellicht in zicht? Wederom: nee.

Penibel

Alleen een nog grotere crisis kan Poetin ten val brengen. Of de huidige crisis zich verdiept, ligt deels in handen van de Oekraïners en het Westen. Zolang de Russen in staat zijn om zich achter de mijnenvelden te verschansen en de economische sancties via de ‘nuttige idioten’ bij multinationals of advocaten aan de Zuidas te omzeilen, kan Moskou de moordmachine aan de praat houden.

Breekt Oekraïne de ban, dan heeft Poetin een probleem. Van de Russische burgerij heeft het Kremlin namelijk weinig te duchten. „Russen willen geen oorlog, doch billijken de oorlog wel”, aldus socioloog Lev Goedkov, directeur van Levada. Pas als toestand op slagveld en/of economie penibel wordt, zou de bange elite eens eieren voor haar geld kunnen gaan kiezen. „Op straat zal niemand Poetin dan verdedigen”, voorspelt Goedkov op hetzelfde Republic.

Voor de goede orde: dan blijft het regime als zodanig gewoon in stand. Politiek noch sociologisch zijn er nu serieuze voorwaarden voor een doorbraak, aldus Goedkov. „Voorlopig heb ik dus geen reden om over democratische vooruitzichten te praten.”

Dit gebrek aan perspectief zou een reden moeten zijn om eens wat minder gewichtig te praten over de plaats van Moskou in Europa ná de oorlog. De Wagnerbeulen mogen geëlimineerd zijn, de positie van Rusland is niet veranderd.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 26 augustus 2023.

Bitterzoet, bijtend en hoopvol: Nick Cave is na donkere jaren dichterbij zijn fans dan ooit

admin
September 27, 2024
0

„Mijn verjaardag”, herhaalt de zanger Nick Cave met een frons. Nadat hem eerder al een pluchen kikker was toegespeeld, een verwijzing naar de song ‘Frog’, feliciteert een fan vooraan hem alsnog met zijn verjaardag – de in Australië geboren Cave werd onlangs 67 jaar. „Concentreer je”, briest die echter, aan de rand van het podium. Moet hij hier echt iedereen bij de les houden? Hij dóét niet aan verjaardagen. „Daarvoor ben ik te oud.” Zijn verjaardag? Meer een survive-dag, gnuift de zanger. „Wees stil en luister hiernaar”, is zijn gebod. Waarna hij op minimale pianonoten aan de theatrale vertelling van ‘Conversion’ begint, een van zijn nieuwe songs over transformatie en een spiritueel ontwaken.

Een diepe connectie wil Nick Cave voelen met zijn toehoorders. Het is tweeënhalf uur zijn ontbrandingsmotor en voor minder gaat het niet. Zeker niet aan het begin van zijn Europese tournee – hij doet Amsterdam aan voor twee shows. En ook al is zijn nieuwe Wild God, een verrukkelijk hoopvol, soul en gospel ademend album er nog maar net. De show bevat dus veel nieuwe songs die voor het eerst live klinken. Focus! Moet hij het nog eens zeggen?

Levensvreugde

‘JOY’ lezen we nu. Levensvreugde voelen. Kan het ooit nog zonder die ‘maar’, die adembenemende stomp in je maag die ogenblikkelijk herinnert aan de wanhoop, verdriet en alles waardoor een mens heen moet gaan na het afschuwelijk tragische verlies van een kind? Laat staan van twee, zoals Cave overkwam. Niets is meer hetzelfde, alles is veranderd. Maar Nick Cave, getormenteerde gentleman van het zware gemoed, literaire liedjesschrijver vol bijtende spot en dromer van gitzwarte sprookjes, is na donkere jaren dichterbij zijn fans dan ooit.

**Nick Cave** in de Ziggo Dome. Foto Andreas Terlaak

Soms letterlijk vallend op hun uitgestoken handen spuugt hij in Amsterdam demonen in de bek. Bitterzoet, getergd, aaibaar is hij, maar ook de kwetsbare ziel die aan zijn vleugel de dood enigszins kan omarmen. Of in elk geval, weet te accepteren met een lichtere en – nog erger – gelukkige kijk op de wereld. En het leven daarna, richting „the kingdom in the sky”. Al is zijn God allang geen betrouwbare gids meer.

Zijn tragiek komt aan, maar het voert niet meer de boventoon. Klein en „een beetje sad” is ‘O Children’ over hoe zijn kinderen vroeger speelden. Solo aan de piano beneemt ‘I Need You’ de adem („Just breathe, just breathe” – het is onverdraaglijk). Maar ‘Joy’ stijgt met koorzang formidabel boven alle pijn op.

Steengoed keert de sfeer richting de vintage Cave met gebalde vuist. Vergelding! Waanzin! Verdoemenis! Hij is de rusteloze verteller. Voel die onderhuidse spanning in ‘Tupelo’. ‘From Her to Eternity’ is een gissende en borrelende highlight met een bijtende Cave. Natuurlijk, het spooky verhaal van ‘Red Right Hand’ vol kerkbellen. Beukend ook: ‘The Mercy Seat’ (1988), zijn epos over de elektrische stoel met talloze bijbelse verwijzingen.

Ze dreunen na, terwijl Cave rusteloos in maatpak zijn catwalk af draaft, de ogen vlammend in het lange gezicht. Terwijl album Wild God gemaakt blijkt voor het podium, is Cave knap boven zijn rouw uitgestegen.

Tv-recensie | Tedere toenadering tussen vader en zoon in adoptiefilm ‘Kind van de tijd’

admin
September 27, 2024
0

Tim van Wijk kijkt stuurs voor zich uit en geeft afgemeten antwoord. Achter zijn harde, afstandelijke houding zie je een afgrond van woede en wanhoop. Intrigerend is het wel om naar deze man te kijken, en hartverscheurend, en herkenbaar.

Wanneer een documentairemaker iets over zijn eigen gezin gaat maken, dan heeft hij personages die er misschien geen zin in hebben, maar die in ieder geval bereid zijn om het filmende gezinslid te helpen. Maar als het gezicht van Tim van Dijk in beeld komt, dan weet je: hier gaat zijn broer, regisseur Huibert van Wijk, een zware dobber aan hebben.

Tim (49) is geadopteerd uit Indonesië, had als kind driftbuien en andere gedragsproblemen. Zijn ouders konden het niet aan, gingen scheiden. Toen Tim op zijn veertiende zijn vader Lex probeerde te wurgen, werd hij uit huis geplaatst. Weer werd hij afgewezen.

Dit is een film over de zoon en de vader. Adoptie is wat hun samenbracht, adoptie is wat hun scheidt. De vader wilde in 1975 het goede doen door een kind uit de Derde Wereld te redden. De zoon vindt het een halve eeuw later greedy westers gedrag om een baby uit zijn cultuur te rukken en op te zadelen met zoveel pijn. De bewering dat adoptie in het belang van het kind is, maakt hem razend.

Tussendoor zien we de vader en de zoon samen een soort therapie doen met paspoppen die familieleden verbeelden, maar ook abstracties als „afwijzing”. Het gaat helemaal mis als de vader de pop Afwijzing weghaalt omdat hij dat niet zo voelt. Typisch Nederlands, vindt Tim dat, het verbloemen van het probleem. „Doofpot en stamppot.” Net toen ik dacht: dat komt nooit meer goed, komen vader en zoon onverwachts tot een voorzichtige, tedere toenadering. „Dan hebben we het al over stapjes, pap.”

Film over intimiteit

Maandag was er ook al een persoonlijke documentaire over adoptie op televisie. De Chinese Keizerin (NPO3) is onderdeel van Teledoc Campus, een serie korte, vaak persoonlijke documentaires van jonge makers. Ik noem het een documentaire over adoptie, maar zo ziet regisseur Jonnah Bron (30) dat niet. Voor haar is dit een film over intimiteit. Over gebrek aan contact tussen ouders en kind. Waarom voelt ze afstand tot haar ouders?

Omdat haar ouders gescheiden zijn, plaatst ze hen in een decor van twee aan elkaar geplakte huiskamers, met iedere ouder in zijn eigen helft. De echte gesprekken komen los als ze de ouders los van elkaar spreekt. Met haar vader terwijl ze voetbal kijken met het bord op schoot. Met haar moeder terwijl ze onder een dekentje op hun telefoon zitten. Geënsceneerd, maar naar het leven getekend. Althans, dat vindt Bron. Haar ouders vinden het kunstmatig. Ze vinden het sowieso jammer dat ze dit gesprek voor de camera in een decor moeten voeren. In plaats van gewoon thuis, onder elkaar.

De ouders zeggen dat Bron een opvliegend kind was die alles volgens haar wensen wilde. Ze noemden haar „de Chinese Keizerin”. Het afstandelijke contact – niet zomaar aanraken – was op haar verzoek. Volgens de moeder komt die moeite met intimiteit door Brons hechtingsproblematiek veroorzaakt door adoptie. De dochter wil er niet aan. Ze wil geen „clichématig” Aziatisch adoptiekind zijn. Ze wil zichzelf zijn. Niet geadopteerde kinderen hebben toch ook problemen met hun ouders? Jonnah en haar moeder hebben dus het omgekeerde van Tim en zijn vader.

Mooie eerste stap. Er valt nog veel te ontdekken voor Bron, als dochter, als filmmaker, en misschien ook wel als geadopteerde. Haar moeder besluit met: „Er is iets opengebroken en daarmee gaan we verder.”

Wat vindt NRC | Met zijn motie vergat Joost Eerdmans de nuance

admin
September 27, 2024
0

Wie een mening heeft, moet daar ook voor durven uitkomen. Deze op zichzelf terechte constatering was aanleiding voor Tweede Kamerleden Joost Eerdmans (JA21) en Chris Stoffer (SGP) om tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen een motie in te dienen waarin het kabinet werd gevraagd om een verbod op gezichtsbedekkende kleding tijdens demonstraties. Net als een meerderheid van de Kamer ergeren ze zich eraan dat de politie niet weet wie de relschoppers zijn en dus als het uit de hand loopt moeilijk tot aanhouden kan overgaan, zoals het geval was bij de herhaalde bezetting van de A12 door Extinction Rebellion en de anti-Israël-betogingen op universiteiten.

Het protest van vreedzame demonstranten werd ‘gekaapt’, aldus Eerdmans, door gemaskerde relschoppers. Behalve Extinction Rebellion en de pro-Palestina demonstraties aan de universiteiten noemde hij ook voetbalhooligans en demonstraties van Black Lives Matter. Op de hooligans na gaat het dus om politiek gekleurde demonstraties die doorgaans niet in de lijn van JA21 liggen.

Eerdmans gedachte dat je een mening moet kúnnen en dúrven uiten, en je je doelwit dus met open vizier tegemoet moet treden, is begrijpelijk. Problematisch is dat zijn voorstel zo ondoordacht is. Er zijn voor demonstranten namelijk goede redenen om voor gezichtsbedekking te kiezen. Dankzij sociale media wordt bijvoorbeeld breed vastgelegd dat je aan een demonstratie hebt meegedaan. Gezichtsherkenning is echter niet alleen een probleem op sociale media, ook politie en instanties maken er gebruik van, om bepaalde groepen in de gaten te houden of bij voorbaat aan te pakken.

Het was dan ook typerend dat Eerdmans geen antwoord had op de vraag of de gezichtsbedekking dan ook gold voor bijvoorbeeld demonstraties tegen regimes waar de meeste Kamerleden – die nu voor de motie stemden – ook geen fan van zijn, zoals vrouwen die tegen het regime in Iran demonstreren. De motie van JA21 en de SGP, die de steun kreeg van ChristenUnie, FVD, CDA en de coalitiepartijen PVV, VVD en BBB, is dan ook vooral voor de bühne: de Wet op openbare manifestaties geeft burgemeesters namelijk al de mogelijkheid om beperkingen te stellen aan demonstraties, waaronder het verbieden van gezichtsbedekkende kleding.

Dat demonstraties met steeds meer gezichtsbedekking als beklemmend wordt ervaren is begrijpelijk. Dat Kamerleden willen dat organisaties weten met wie ze aan tafel zitten bij onderhandelingen is ook begrijpelijk. Wie in gesprek gaat met de partij waartegen gedemonstreerd wordt, moet dat inderdaad met open vizier doen. Net zoals de politie relschoppers bij demonstraties makkelijker moet kunnen identificeren. Maar Eerdmans gaat hier voorbij aan de nuance. Niet elke demonstrant met gezichtsbedekking is een relschopper. De samenleving zit wat dat betreft ingewikkelder in elkaar dan de Donald Duck waar je Boris Boef en de Zware Jongens er zo uitpikt op basis van hun ongeschoren kin en trui met gevangenisnummer.

Demonstreren is een recht, en je hebt daarbij ook het recht om dat anoniem te doen, want ook privacy is een grondrecht. Burgemeesters kunnen al het recht gebruiken beperkingen op te leggen aan demonstraties waar een reëel risico is op veiligheidsproblemen. Het inperken van het demonstratierecht door deze aangenomen motie is symboolpolitiek waar niemand op zitten te wachten, en waar de politie niet veel aan zal hebben.

Luister naar