De dag dat het Noord Nederlands Orkest eindelijk op Lowlands speelde

Biddinghuizen zaterdag 19 augustus, 14:31

Freude, schöner Götterfunken,
Tochter aus Elysium,
Wir betreten feuertrunken,
Himmlische, dein Heiligtum!

Het geluid is oorverdovend. Er staan ruim tweehonderd musici op het podium, tot de tanden toe bewapend met instrumenten die gebouwen kunnen slopen en stembanden die ruiten doen barsten. Maar opeens zijn de rollen omgedraaid.

Het Noord Nederlands Orkest moet nog zeker twintig minuten van de negende symfonie van Beethoven vertolken als er een bulderend geraas over de bühne golft, alsof er een straaljager overvliegt. De trombonisten buigen deemoedig het hoofd en steken vingers in hun oren. Dit keer zijn zíj het die worden weggeblazen.

Als ze opkijken zien ze voor de verandering geen deftig, op het pluche onderuit gezakt publiek, maar glitterhoedjes, bikini’s, blote basten, en bekers bier. Sommigen toehoorders springen wild tegen elkaar aan, anderen rennen samen rondjes zodat er draaikolken ontstaan in de deinende mensenzee. Uit ruim tienduizend kelen klinkt euforisch gekrijs.

Dit is het dus: de welverdiende revanche. Dit is de gerechtigheid waar het orkest zo lang naar op zoek was. Dit is de zegetocht op popfestival Lowlands die het NNO al drie keer door de neus was geboord.

Groningen donderdag 17 augustus, 18:54

O Freunde, nicht diese Töne!

Want voor het eindelijk zover was, moest het eerst gruwelijk misgaan. Twee keer kon niemand daar iets aan doen en was er sprake van wereldwijde overmacht: door corona ging heel Lowlands niet door. Het is de derde keer die zo’n pijn deed. „Het is alsof je een penalty mag nemen”, zegt koorzanger Willem de Lange. „,En precies als je wilt trappen is de bal weg.”

Precies een jaar geleden stond hij ook hier, om acht uur ’s ochtends, trappelend van opwinding en ongeduld, voor de Groningse Oosterpoort. Vanaf het thuishonk waar ze ook vanavond weer repeteren, zouden het koor en orkest met twee bussen naar Biddinghuizen rijden. Maar de bussen gingen niet.

Eerder die nacht was de opbouw van het gigantische ledlampendecor voor hoofdact Stromae vastgelopen. Zowel in de acht vrachtwagens van de Belgische artiest als in de gehele festivalvoorraad ontbrak een vitaal ophangingsonderdeel. Toen dat in allerijl nog ergens vandaan moest worden getoverd, ontstond zoveel vertraging dat festivaldirecteur Eric van Eerdenburg besloot het NNO, dat ’s ochtends ook nog enkele uren opbouw, soundcheck en repetitie nodig had, te schrappen. Midden in de nacht belde hij het orkest af.

„Ik was al op Lowlands”, zegt artistiek leider Marcel Mandos. „Maar ik lag te tukken. Toen ik om half zeven mijn ontplofte telefoon zag, dacht ik: wat is dit?” Koordirigent Louis Buskens: „Ik heb dat ding ’s nachts ook uitstaan: ik zit niet bij de recherche!” „We werden gewoon opzij geschoven”, zegt De Lange. „Dat was zó’n teleurstelling, een minachting voor de klassieke muziek.”

„Ik was behoorlijk van streek”, geeft de Noorse chef-dirigent Eivind Gullberg Jensen toe. „Maar ik ben niet meer boos, hoor.” Toch weigert hij een jaar na dato de naam van de artiest uit te spreken die zijn orkest de das omdeed. „Beethovens muziek heeft al tweehonderd jaar overleefd en zal ongetwijfeld nog tweehonderd jaar voortleven. Ik betwijfel of dat ook geldt voor de muziek van St… St… St… Hoe heet hij ook alweer?”

Hij wrijft door zijn zwarte, warrige krullenbos met korte pony, een coupe die doet denken aan Queen-gitarist Brian May. „Ik weet dat, eh… – wie zeg je? Oh ja: Stromae! – hier groot is en hits heeft. Het klinkt misschien bitter, maar voordat ik iemand registreer als popster moet die minstens twee decennia meegaan. Billy Joel, Elton John, Abba, Queen, Mick Jagger, Keith Richards; als ik voor hen de negende van Beethoven moest afzeggen, zou ik dat beter aankunnen. Dit jaar moet iedereen zijn telefoon uitzetten. We spelen gewoon: no matter what.”

Lowlands zaterdag 19 augustus, 13.16

Sondern laßt uns angenehmere
anstimmen und freudenvollere.

Over drie kwartier gaat het gebeuren. De allerlaatste repetitie op het hoofdpodium verloopt gesmeerd, als een plotselinge windvlaag alle bladmuziek wegblaast. Geschrokken kijken de musici naar het rondfladderende papier. Orkestbode Jan Bart Wassenaar komt aanrennen met doorzichtige klemmen. „Die heb ik altijd bij me. We spelen wel vaker buiten.”

Voorop het podium wijst de dirigent naar de muziekstandaard bij zijn bok. „Die moet weg. Ik doe alles uit mijn hoofd. Ik wil de muzikanten aankijken, niet het papier.”

Jensen staart in de lege Alpha. „Ik ben benieuwd hoeveel mensen er komen opdagen. Een paar duizend misschien?” Het is belangrijk om na afloop zo snel mogelijk te buigen en bloemen uit te delen, waarschuwt Louis Buskens. „Want we krijgen hier natuurlijk nooit zo’n eindeloos applaus als we gewend zijn.”

Terwijl schreeuwende roadies – ‘AAN DE KANT! PAS OP!’ – af en aan rijden met grote duwkarren vol lichtinstallaties voor latere acts, beginnen muzikanten zich overal om te kleden. Last-minute wijziging: vanwege de hitte hoeven de jasjes (en uiteindelijk ook stropdassen) niet aan, tot spijt van violisten Christophe Weidmann en Hugo Berreni. De eerste heeft nu als enige korte mouwen, de tweede baalt van een vlek op zijn witte overhemd die hij met zijn das wilde bedekken.

Vanuit de coulissen kijkt Lowlands-directeur Eric van Eerdenburg toe hoe shorts en teenslippers worden verruild voor statige jurken, gestreken broeken en zwarte lakschoenen. „Ik ben ontzettend blij dat ze er zijn”, zegt hij enigszins beschaamd. „Want dit was natuurlijk een smet op het blazoen. Gelukkig kunnen Marcel en ik het goed vinden: we kunnen elkaar dus ook goed uitschelden en dat later weer goedmaken. Maar hij was echt wel héél boos hoor.”

Groningen, donderdag 17 augustus, 19:28

Alle Menschen werden Brüder
Wo dein sanfter Flügel weilt/p>

De sfeer in de Oosterpoort is ontspannen. In de wandelgangen is er niemand die niet zingt, fluit of neuriet. Tijdens de voorlaatste repetitie dirigeert Jensen met een continue glimlach. Als hij handenwapperend de muziek stillegt, volgt er na opbouwende kritiek steevast beleefd: „Ik weet dat jullie het kunnen.” Of korter: „Bravi! Bravi!”

Voorafgaand spreekt Mandos het koor en orkest nog even toe. „Welkom op onze reis…”, begint hij. En na een korte pauze: „…een reis die we nu hopelijk wél mogen afmaken.” De musici gniffelen.

Hij stelt de solisten voor die vanavond meezingen – Annemarie Kremer (sopraan), Rosanne van Sandwijk (mezzosopraan), Linard Vrielink (tenor) en Thomas Oliemans (bariton) krijgen stuk voor stuk applaus – en heeft nog één dienstmededeling. „Er komt een livestream op tv. Dat is een upgrade! We zijn nog nét geen headliner, maar dus wel héél erg belangrijk.” Weer gelach.

„Natuurlijk had ik een kater”, zegt hij later. „Maar ik begreep de beslissing van Lowlands volkomen. Wij zijn geen hoofdact. Klassieke muziek is allang niet meer de top van de piramide van muziekbeleving. Als er straks twintigduizend jonge mensen naar ons luisteren, moeten we nederig zijn en hen omarmen.”

Toch gaat het optreden wat hem betreft om veel meer dan zieltjes winnen voor symfonieën: het orkest moet zich ook uitspreken. Daarom vertolkte het NNO in 2017 Mysteries of the Macabre van de twintigste-eeuwse componist György Ligeti op Lowlands, maar dan verpakt als aanklacht tegen presidentskandidaat Donald Trump. „We willen ons niet verschuilen achter de muziek maar een statement maken over het gebrek aan tolerantie, verontrustende stromingen en gevaarlijke oneliners van politici die de democratie ondermijnen.”

Enter: Beethoven negen, waarvan Friedrich Schillers tekst, het beroemde ‘Ode an die Freude’, volgens Mandos relevanter is dan ooit. „Het is een meesterwerk over vreugde, vrede, samenzijn, bij elkaar horen. Het is een power speech en hoogmis voor de democratie, een draai om de oren van pessimisten. Het is niet voor niets het Europese volkslied, werd niet voor niets gespeeld toen de Berlijnse Muur viel. Door die beangstigende en abjecte oorlog tussen Rusland en Oekraïne bevinden we ons nu misschien ook op een schakelpunt van de geschiedenis. Als één werk kan verbinden, is het dit.”

„Het lijkt wel meant to be”, zegt Violetta Demchenko, die samen met haar moeder Liydmila in het koor zingt als sopraan. Anderhalf jaar geleden vluchtten ze samen uit Odessa toen daar de Russische bommen vielen. „Door wat er in ons land gebeurt, weten we waarover we zingen. Daarom is deze symfonie zo belangrijk voor ons.”

Oliemans, die de tekst heeft meegenomen in een plastic Albert Heijn-tasje: „Toen ik het in Berlijn hoorde, op een steenworp van de Muur, en de melodie van ‘Alle Menschen werden Brüder’ voor de eerste keer langskwam in de bassen, voelde je dat bij iedereen indalen. Toen snapte ik: o, wacht even, dit stuk betekent echt meer dan ik als jong Hollands jongetje met cd’s doorhad.”

„Er zit zoveel ritme en rock in deze symfonie, dat spreekt iedereen aan”, weet Jensen. „Mijn mentor Kurt Masur heeft het als chef-dirigent van het New York Philharmonic gespeeld in Harlem. Toen hij daar ’s avonds laat op straat werd achtervolgd plaste hij bijna in zijn broek van angst. ‘Zie je wel’, zei de grote gast die hem op zijn schouder tikte: ‘Jij bent het! Ik had geen geld voor een kaartje, maar heb buiten staan luisteren: fucking cool music!’”

Lowlands, zaterdag 19 augustus, 15:10

Freude! Freude!

Dit was het dus: de triomftocht is volbracht. De overweldigende ovatie duurt zeker vijf minuten. Lowlands juicht uitzinnig, scandeert eindeloos ‘WE! WANT! MORE!’ en brult op volle hooligansterkte ‘Alle Menschen werden Brüder’, maar dan als: LAA-LA-LA-LA-LA-LA-LA-LA! LAA-LA-LA-LA-LAAAAA-LA!

Maar de euforie begint veel eerder: al na een kwartier, als het slotakkoord van eerste deel klinkt. Bezweet en breed grijnzend draait Jensen zich om, vouwt zijn handen samen en slaat dankbaar op zijn hart. Maar dan, als het weer stil lijkt te worden, zet hij zijn handpalmen demonstratief langs zijn oren. Vrij vertaald: „MAKE SOME NOISE!”

De tent ontploft. Festivalgangers – die inmiddels tot ver buiten de Alpha staan – gooien hun armen in de lucht: als gebalde vuisten, duivelshoorns, hartjes of parmantig gebogen ballerina-armen. De eerste circle pit die begint te draaien krijgt meteen overal navolging. Eén hossende jongen heeft een Europese vlag om de schouders gewikkeld en blijft onvermoeibaar rondjes rennen.

Het is een ontroerend feest van verbroedering, maar tegelijkertijd een sonische strijd. In de kalme passages kunnen de strijkers nauwelijks opboksen tegen het gejoel. Jensen mag dan de maat slaan, Lowlanders springen, klappen en schreeuwen in hun eigen ritme. Vanaf nu heeft de dirigent dubbele dienst: hij moet zijn muzikanten door het lawaai zien te loodsen én de meute beheersen. Aanvankelijk legt hij in de cruciale rustmomenten een waarschuwende vinger op zijn lippen. Als dat niet helpt, draait hij zich maar helemaal om. Het orkest redt zich wel.

Na een overweldigend slotapplaus volgt een geïmproviseerde toegift. Nadat Jensen iedereen voor de allerlaatste maal heeft opgejut, trakteert Lowlands nog één keer op een loeiende orkaan.

Orkestbode Andele Wassenaar die achter het koor op een flightcase leunt, zet zijn bril af en droogt zijn tranen. „Ik bouw al 23 jaar alles op en af, maar dit heb ik nog nooit meegemaakt.” Op en rondom het podium heeft íedereen kippenvel en valt elkaar in de armen. Vrielink komt dansend aanlopen: „Dit was het allervetste wat je ooit kunt beleven”, jubelt hij. „FREUDE!!!!”

„Ik hoorde zoveel rumoer dat ik dacht dat ze er geen bal aan vonden”, zegt klarinettist Rob van der Vlugt, die als oudgediende aan zijn laatste seizoen bezig is. „Maar het was magisch.” „Niet normaal”, beaamt Van Sandwijk. „Ik stond met tranen in de ogen.”

Oké, technisch gezien was het misschien niet geheel perfect, geeft de doorweekte dirigent toe. „Maar die energie was te gek. Beethoven had hier heel graag gestaan.” Al moet ook Queen niet worden onderschat, besluit Jensen. „Zag je mijn Freddy Mercury-tricks? Wembley 1985, weet je nog?”

Lees ook het verslag van Lowlands 2023: Spring break in de Flevopolder, van de nieuwe generatie Lowlanders mag alles


Lees ook: Noord Nederlands Orkest moet Rammstein-project afzeggen