Oekraïense opluchting over F-16’s, maar veel details over inzet ontbreken nog

Hij mocht ze alvast even bekijken, de door Oekraïne zo felbegeerde F-16-gevechtsvliegtuigen. Voor het bliksembezoek van president Volodymyr Zelensky aan Nederland op zondag had de Koninklijke Luchtmacht twee jagers overgevlogen naar vliegbasis Eindhoven.

Het besluit werd al lang verwacht, maar het is nu ook eindelijk gevallen: Denemarken en Nederland gaan een nog onbekend aantal F-16-gevechtsvliegtuigen leveren aan Oekraïne. Afgelopen week liet de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken in een brief aan beide landen weten dat de Verenigde Staten „hun volledige steun” zullen geven aan het opleiden van Oekraïense vliegers en de daaropvolgende levering van de gevechtsvliegtuigen van Amerikaanse makelij. Dat betekent ook dat de VS toestemming geven voor het delen van geheime informatie over het toestel van vliegtuigbouwer Lockheed Martin en dat de opleiding op de F-16’s ook echt kan beginnen.

De tevredenheid over het besluit was zichtbaar groot onder de Oekraïense delegatie, die behalve Zelensky bestond uit de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Koeleba en de presidentiële chef-staf en rechterhand, Andri Jermak. Nadat Zelensky in het bijzijn van demissionair premier Rutte (VVD), minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra (CDA) en minister van Defensie Kajsa Ollongren (D66) een korte uitleg had gekregen over de jagers, betraden een energieke Zelensky en een glimmende Rutte de vertrekhal van het militaire vliegveld voor een korte persconferentie.

De premier vond snel een soberdere toon toen hij memoreerde dat in 2014 de lichamen van de 196 Nederlandse slachtoffers van de MH17-ramp werden overgevlogen naar Eindhoven. Zelensky sprak op zijn beurt over de burgerslachtoffers die zaterdag vielen bij de zoveelste Russische raketaanval, dit keer in de stad Tsjernihiv. De F-16’s, zo zei Zelensky, kunnen helpen om „duizenden burgerslachtoffers” te voorkomen. De Oekraïense president bedankte Rutte persoonlijk voor de „leidende rol” die de premier heeft gespeeld om het besluit mogelijk te maken. „Soms is politiek overleg nogal routinematig”, zei Zelensky. „Maar wat we met Mark bespreken is altijd interessant en van belang.”

Lees ook het Oekraïneblog van NRC: Zelensky geland in Denemarken na bezoek aan Nederland

Geen doorbraak

Den Haag heeft achter de schermen hard moeten lobbyen om de levering van F-16’s mogelijk te maken. Anders dan bij vorige wapenleveringen, zoals westerse gevechtstanks, was het niet Duitsland dat watervrees had, maar waren het de Amerikanen. Hoewel de Amerikaanse president Joe Biden bij elke gelegenheid zijn onvoorwaardelijke steun voor Kyiv uitspreekt, opereert het Witte Huis uiterst behoedzaam om een directe confrontatie met Rusland te vermijden. Afgelopen mei liet Biden eindelijk weten dat de Amerikaanse regering instemt met het trainen van Oekraïense vliegers, maar liet hij het besluit tot levering in de lucht hangen.

Het is in lijn met de succesvolle salamitactiek die het Witte Huis sinds het begin van de oorlog heeft gehanteerd. Hoewel Moskou woedend reageert op elke levering, zijn concrete represailles van het Kremlin tot nu toe uitgebleven.

Nu werd op vliegbasis Eindhoven opnieuw een ‘rode lijn’ overschreden. Maar hoewel duidelijk werd dat de levering van westerse gevechtsvliegtuigen nu een feit is, waren Rutte en Zelensky nog weinig concreet over de details. Premier Rutte wilde alleen kwijt dat Nederland op dit moment nog 42 toestellen in de inventaris heeft – waarmee hij suggereerde dat deze allemaal zouden kunnen worden overgedragen. De beperkende factoren zijn de toestellen die moeten worden gebruikt als ‘lesvliegtuigen’ voor de Oekraïners en de operationele capaciteit die Nederland zelf nodig heeft.

De F-16 is een gevoelig vliegtuig

Mark Rutte premier

Op dit moment heeft de luchtmacht nog 24 F-16’s in gebruik, die onder andere worden ingezet voor het bewaken van het luchtruim van de Benelux. Medio volgend jaar moeten alle F-16’s echter zijn vervangen door de F-35 en komen er veel jagers beschikbaar. Ook Denemarken heeft laten weten bereid te zijn F-16’s te leveren; in totaal elf landen maken deel uit van de ‘fighter coalition’ die Oekraïne moet helpen aan westerse gevechtsvliegtuigen.

Voor het zover is, zo legde Rutte uit, moet de Oekraïense infrastructuur (lees: landingsbanen) worden verbeterd. „De F-16 is een gevoelig vliegtuig.” Duidelijk werd ook dat er nog afspraken moeten worden gemaakt over de voorwaarden voor de inzet – zoals Oekraïense garanties dat Kyiv de jagers niet zal gebruiken voor aanvallen op Russisch grondgebied. Premier Rutte verwachtte dat die problemen snel zouden kunnen worden opgelost.

Bloedige gevechten

Dat geldt niet voor de inzet van de F-16’s. Een woordvoerder van de Oekraïense luchtmacht liet de afgelopen week weten dat de eerste gevechtsvluchten pas begin volgend jaar kunnen worden verwacht. Het betekent dat de F-16’s geen rol van betekenis zullen spelen bij het Oekraïense tegenoffensief, dat na weken van bloedige gevechten nog geen doorbraak heeft opgeleverd.

Anonieme Amerikaanse inlichtingenbronnen lieten de afgelopen week tegenover The Washington Post doorschemeren niet te verwachten dat het strategische doel – het afsnijden van de Russische landbrug naar de Krim – zal worden gerealiseerd. Inmiddels is het aantal Oekraïense gesneuvelden volgens sommige Amerikaanse schattingen opgelopen tot 70.000, tegenover zo’n 120.000 Russische doden.

Zelensky leek tijdens zijn bliksembezoek aan Nederland positief gestemd. Wellicht lag dat aan wat hij te horen had gekregen in Zweden, dat hij zaterdag aandeed. Tijdens een gesprek met premier Ulf Kristersson liet Zelensky weten dat Oekraïne geïnteresseerd is in Zwedens gevechtsvliegtuig, de Saab Gripen. De Gripens zijn een stuk moderner dan de Nederlandse F-16’s, die al ruim dertig jaar meegaan.

Lees ook dit artikel: Met de mogelijke levering van F-16’s zou het Westen opnieuw een ‘rode lijn’ van Rusland overschrijden