N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Mijnen ruimen De Oekraïense opmars in door Rusland bezette landsdelen gaat langzamer dan Kyiv en haar bondgenoten hadden gehoopt. Een belangrijke oorzaak: mijnenvelden. Het ruimen ervan is sisyphusarbeid, en als het misgaat zijn de verwondingen verschrikkelijk.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/08/data104127152-e30d64.jpg)
Landmijnen. In één woord de meest genoemde verklaring voor het feit dat het Oekraïense tegenoffensief sinds de winter nog nauwelijks voortgang maakte – ondanks een sterke wil en enorme westerse wapenleveranties. Oekraïne is nu het zwaarst bemijnde land op aarde.
Enkel de mijnenvelden noemen als obstakel is eigenlijk een simplificatie. De ingegraven explosieven zijn pas de eerste stap in de uitgebreide verdedigingswerken die de Russen hebben opgeworpen. ‘Soerovikin-linies’ heten ze, vernoemd naar de Russische generaal die in de stillere wintermaanden in Oekraïne het bevel voerde.
Die linies zijn versterkt met een opeenvolging van mijnenvelden, loopgraven, rijen betonnen tankwerende ‘drakentanden’, gevolgd door anti-tankgeulen – alles bovendien voorzien van boobytraps én gedekt door Russische artillerie en luchtsteun. Daarachter liggen de vijandelijke stellingen die Oekraïne wil verslaan. Het steppelandschap in het oosten in Oekraïne is zo omgevormd tot een dodelijke hindernisbaan.
Terrein uitbuiten
„De Russen doen wat iedere militair zou doen”, zegt brigadegeneraal Paul Ducheine, hoogleraar, en opgeleid bij de genie – het legeronderdeel dat gevechtseenheden ondersteunt, onder meer door het leggen (en vernielen) van bruggen en het plannen, leggen en doorbreken van mijnenvelden. De militair die zich bezighoudt met het verwijderen van mijnen wordt wel mineur genoemd. „Als je weet dat je moet verdedigen, wil je het terrein maximaal uitbuiten”, zegt Ducheine. „Als aanvaller heb je dan de ondankbare taak om er óndanks al die voorbereidingen voorbij te komen.”
Voor de Oekraïense opmars is het doorkruisen van de mijnenvelden cruciaal. Dit kan handmatig, mechanisch (met bijvoorbeeld een ‘mijnenploeg’ of ander apparaat), en ‘pyrotechnisch’ – met explosieven. Alle drie de varianten zijn levensgevaarlijk tijdens een gevechtsoperatie. „Als je voortgang wil blijven maken, moet je accepteren dat er bij het ruimen slachtoffers vallen. Of dat je niet alle mijnen vindt en dat er dan bij het doorkruisen van het veld slachtoffers vallen”, zegt Ducheine.
Als een militair de ontploffing al overleeft, zijn de verwondingen van een landmijn akelig. Door de explosie ontstaat „een wirwar van pezen, botten en spieren”, zei een Syrisch-Amerikaanse chirurg die in Zaporizja werkt, afgelopen week in The Washington Post. „De anatomie raakt vervormd en verminkt en je kunt er geen wijs meer uit worden”.
Het grote aantal slachtoffers dat mijnen tijdens een aanval maken, is waarom ze zo’n formidabel obstakel vormen. Oekraïne wil zo min mogelijk slachtoffers. Dit is belangrijk omdat de strijdkrachten steun moeten houden van de bevolking, maar ook omdat Rusland veel meer reservisten heeft dan het vele malen kleinere Oekraïne. Oekraïne moet dus zuinig zijn met het aantal beschikbare militairen.
Technieken
Veruit de meeste mijnen die Rusland gebruikt zijn ‘contactmijnen’ – een klassieke metalen mijn met bovenop een drukplaat. Onder de drukplaat zit een pin die een explosieve lading doorboort, waardoor deze ontploft. De filmische situatie dat iemand op een mijn gaat staan en de mijn ingedrukt houdt tot die geruimd kan worden, bestaat dus niet. Het is klik en boem.
:format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104042275-9e9349.png|https://images.nrc.nl/wKbCqzdYWvhC3e_y6jrBOOGwaoA=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104042275-9e9349.png|https://images.nrc.nl/NSTFAS3AaS37g47jaephbrA69fQ=/5760x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104042275-9e9349.png)
Sovjet-antipersoneelsmijn
Sommige contactmijnen reageren alleen op de druk van voertuigen. Andere zijn kleiner en gaan af onder lagere druk; de zogeheten antipersoneelsmijnen. Als tijdens een aanval mijnen geruimd worden, richten militairen zich gewoonlijk op het vrijmaken van één of enkele corridors waar het veld doorkruist kan worden.
Bij met de hand ruimen gaat de meeste tijd zitten in het vinden van de mijn. Steunt een krijgsmacht op handwerk, dan zoekt men met een metaaldetector of door zachtjes in de omgeving te inspecteren. „Dat gebeurt liggend op de buik, en dan met een soort grote barbecuespiezen in een schuine hoek centimeter voor centimeter de grond afsteken”, zegt Ducheine. Eenmaal gevonden wordt de mijn gewoonlijk versleept en later gecontroleerd tot ontploffing gebracht.
Mechanisch ruimen is vrijwel onmogelijk aan het front, omdat de voertuigen, zoals een mijnenploeg of voor dit doel omgebouwde tractor voor de vijand een makkelijk doelwit zijn. Deze methode is wel effectief en relatief veiliger in vredestijd.
Mijnruimingslint
Pyrotechnisch mijnruimen gebeurt met explosieven die de ingegraven mijnen doen ontploffen. Zo bestaat er een ‘lint’ met explosieven (een ‘geladen mijnruimingslijn’, MICLIC in de Engelse afkorting) dat vanaf een truck over een veld uitgeschoten kan worden. Het voordeel hiervan is dat in één keer een strook van tientallen meters ‘opgeschoond’ kan worden. Het nadeel is dat zo’n afvuurtruck weer een doelwit kan zijn.
Het mijnenruimen door Oekraïense militairen lijkt sisyphusarbeid. Zelfs áls een pad vrij wordt gemaakt, kunnen de Russische strijdkrachten het binnen no-time opnieuw bemijnen door opnieuw verschietbare mijnen over het gebied te verspreiden. Dat gebeurt dan ook.
Oekraïne is daarom overgestapt op een andere tactiek. Met kleine teams de Russische posities infiltreren en vanaf de flanken proberen aan te vallen. Pas als de Russische ‘vuurdekking’ – het geschut dat de gevechtszone bestrijkt – is uitgeschakeld, wordt geprobeerd het mijnenveld te doorkruisen. Het nadeel van deze strategie is dat het veel tijd kost om te plannen, en maar langzaam terreinwinst boekt.
Betekent de tactiek van de eindeloze mijnenvelden dan dat Oekraïne de Russische verdedigingslinies niet kan passeren? „Met luchtlandingstoepen kun je er bijvoorbeeld overheen,” zegt Ducheine. „Maar dan heb je wel eerst luchtoverwicht nodig.”
F-16’s
Vandaar dat Oekraïne het Westen al een half jaar smeekt om gevechtsvliegtuigen. Deze week moest zelfs Kyiv erkennen dat de vliegtuigen dit jaar niet ingezet gaan worden, al gaven de VS wel officieel toestemming om – onder meer – Nederlandse uitgefaseerde F-16’s aan de Oekraïense luchtmacht over te dragen. Zelfs volgend jaar, als de F-16’s er komen, blijft het lastig: „de komst van die vliegtuigen betekent niet meteen luchtoverwicht. Dat moet je bevechten”, zegt Ducheine.
Met de Soerovikin-linies hebben de Russische strijdkrachten zich dus stevig ingekapseld. Toch betekent dat niet dat ze een nieuwe strijd om nog meer grondgebied hebben opgegeven. „Zelfs als je in de verdediging bent, dan plan je ook tegenaanvallen. Als Oekraïne ergens een bres weet te slaan, plan je als verdedigende partij ook weer tegenacties. Je houdt altijd oog op de routes die je daarvoor kunt gebruiken”, zegt Ducheine.
Hopeloos is de situatie voor de Oekrainers niet, denkt Ducheine: „Je hebt maar één doorgang nodig. En als je die hebt, ben je weer een linie verder. Dan ben je weer een mijnenveld verder.”
Correctie (19-08): in een eerdere versie van dit artikel stond dat de genie verantwoordelijk is voor het bergen en repareren van beschadigde gevechtsvoertuigen. Dat is echter het werk van het regiment technische troepen.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data120933807-f58ff2.jpg|https://images.nrc.nl/ISxlsjmSeK8zuyKtsGsEVMJ6Qzk=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data120933807-f58ff2.jpg|https://images.nrc.nl/twBgkFtCyx_yjXuEd_8M9J6epmo=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data120933807-f58ff2.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data120933798-540bb8.jpg|https://images.nrc.nl/taYESH9X-ikJvNr9CgGHs2t_IGI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data120933798-540bb8.jpg|https://images.nrc.nl/fHNnuvUGXI0PTmV4HjJbVzqBaAk=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data120933798-540bb8.jpg)
