23-jarige man overleden tijdens carbidschieten

De zwakste plek in Kamala Harris’ campagne voor het presidentschap is provisorisch dichtgemaakt met een kluwen prikkeldraad en één houten pallet. Een verweerd stalen hek van negen meter hoog markeert vele kilometers lang de Amerikaanse zuidgrens met Mexico. Maar hier in het Californische gehucht Jacumba Hot Springs houdt het plotseling op. De grenslijn stuit op een robuuste rotspartij – het hek kán hier niet verder.

In de loop van 2023 ontdekten ook smokkelaars deze en andere lacunes en ontketenden de ergste migratiecrisis uit president Bidens presidentschap. Op piekdagen staken tot wel duizend migranten over bij Jacumba, die in geïmproviseerde openluchtkampen werden vastgezet. Het plaatsje, voorheen vooral lokaal bekend van zijn thermische baden, was ineens landelijk voorpaginanieuws. Meerdere Republikeinse politici reisden af naar het hek voor een persmoment en om af te geven op de ‘open grens’ onder Biden.

Ook nu hij een tweede termijn heeft opgegeven en zijn vicepresident Kamala Harris namens de Democraten de kandidaat is in november, blijft ‘de grens’ de regeringspartij electoraal pijn doen. In peiling na peiling zeggen Amerikanen de Republikeinen meer te vertrouwen op het punt van immigratie. Donald Trump heeft er weer zijn belangrijkste campagnethema van gemaakt.

Terwijl deze ene passage bij Jacumba nu afgesloten is, kan op andere plekken in de bergen van Zuid-Californië nog wel worden overgestoken bij andere ontbrekende stukken hek. En toch gebeurt dat sinds een paar maanden veel minder: het aantal migranten dat door de grenswacht CBP wordt onderschept is gekelderd.

Maar wat nog vreemder is: Kamala Harris maakt daar geen mooie sier mee – terwijl het te danken is aan een decreet van haar eigen regering-Biden. Hoe zit dat?

Krultangen en luxetassen

Karen Parker stuurt haar Japanse terreinwagen geroutineerd over de stoffige zandwegen van Jacumba Hot Springs en houdt dan even halt. „Kijk, een peuterschoentje. Dat lag er gisteren nog niet”, zegt de 61-jarige gepensioneerde maatschappelijk werker en veldarts. „Er zijn weer mensen overgestoken.”

Parker gaat er al maanden bijna elke ochtend en namiddag op uit om migranten te vinden en langs hun vaste routes flesjes water en pakjes ORS (tegen uitdroging) achter te laten. Met haar medische achtergrond kon ze niet aanzien hoe ze met verzwikte enkels, uitgedroogd of hallucinerend en brakend van een zonnesteek door de bergen van het dorpje zwierven. „De grenswacht patrouilleert hier wel, maar ik ben er niet zelden eerder bij. Dan verleen ik eerste-hulp en bel dat ze moeten komen.”

Karen Parker (met zonnebril en pet) troost de Colombiaanse vrouw Leidy (26) als die eind 2023 net de Amerikaanse zuidgrens overgestoken is vanuit Mexico.

Lang niet al haar buren nemen haar dat in dank af. Jacumba is een overwegend Republikeins stemmend gehucht in een verder Democratische staat – tevens de thuisstaat van Kamala Harris. „Mijn buren zeggen dat ík de migranten aantrek.” Parker verslijt mobiele nummers bij de vleet. „Ik heb zoveel doodsbedreigingen gekregen.” Als kleindochter van een Ierse emigrante en een inheemse Comanche-grootmoeder identificeert ze zich echter sterk met migranten die de VS („gestolen land”) proberen binnen te komen.

De laatste paar maanden ziet ze veel minder migranten oversteken. Hoogstens tientallen op één dag, al komen ze nog wel steeds uit alle hoeken van de wereld. Niet alleen uit Latijns-Amerika, zoals lange tijd gebruikelijk was, maar ook uit China, Turkije, Iran en sinds kort veel uit Egypte. „Mijn terriër Lilly”, die ze vaak meeneemt op haar expedities, „luistert al naar commando’s in vier verschillende talen.”

Parker brengt het gesprek schaterlachend op Trumps recente bewering dat Haïtiaanse migranten in het stadje Springfield, in Ohio, lokale huisdieren zouden stropen om ze op te eten. Haar eigen hond eet zelf juist goed dankzij de Chinese migranten. „Die nemen in piepschuimen bakjes heerlijk Kantonees eten mee uit Mexicali”, zegt ze over de dichtstbijzijnde grote Mexicaanse stad – waar al generaties een flinke Chinese gemeenschap woont. „Dat gaat naar Lilly.”

Wie wordt ingerekend door de grenswacht, mag maar één tas en een laag kleren houden. De migranten dumpen daarom overtollige bagage en overal slingeren rolkoffertjes, schoenen en kleren. „Ik heb een hele verzameling krultangen en sleehakken, die zijn van de latina’s. En merktassen, die zijn van de Chinezen.”

Pandemiemaatregel

De meeste migranten willen nog altijd worden ingerekend in de hoop bij de Amerikaanse autoriteiten een asielaanvraag in te kunnen dienen. Lange tijd was het zo dat wie niet opdook in internationale politiedatabanken binnen een paar dagen weer werd vrijgelaten. Migranten mochten doorreizen naar familie elders in de VS om daar hun afspraak bij de asielrechter af te wachten. Omdat de Amerikaanse asielketen compleet verstopt is, kan dat jaren duren. Al die tijd mochten ze in de VS blijven.

Tijdens de pandemie was dat wel anders. Die brak begin 2020 uit onder de regering-Trump, die met een gezondheidsmaatregel in de hand nagenoeg alle asielaanvragen afwees. Wie toch overstak, werd doorgaans spoorslags teruggezet naar Mexico. Ook toen de besmettingscijfers daalden, hield Biden, die begin 2021 was aangetreden, die zogeheten Title 42-regel in stand. Totdat rechters dit verboden en de migranten weer begonnen te komen.

Om die nieuwe piek de kop in te drukken, greep Biden in juni naar een nieuwe noodmaatregel. Per decreet kondigde hij een asielquotum aan: er worden langs de ruim drieduizend kilometer lange zuidgrens nog maximaal vijftienhonderd aanvragen per dag in behandeling genomen.

Sinds de regering-Biden in juni per presidentieel decreet een dagelijks maximaal asielquotum instelde, kunnen migranten spoorslags worden teruggezet naar Mexico. Hun aantal is sindsdien gekelderd van duizend per dag tot enkele tientallen.

Wie toch nog clandestien oversteekt, kan worden teruggestuurd naar Mexico – of zelfs naar zijn thuisland, als de VS daar afspraken mee hebben. Het aantal onderscheppingen is sindsdien gekelderd tot het laagste niveau van zijn hele presidentschap. En hiervan wordt een toenemend deel (in juli en augustus meer dan de helft) onmiddellijk uitgezet. Families of alleenstaande minderjarigen maken nog wel kans hun aanvraag in de VS af te mogen wachten.

De VS willen dat asielzoekers vanuit Mexico een afspraak maken om een aanvraag in te dienen. Dit moet via een speciale overheidsapp, CBP One. Pas met een afspraak mogen ze zich melden bij een van de bewaakte grensovergangen. Daar krijgen ze een gesprek, waarin ze al gelijk bewijs moeten aanleveren dat ze in eigen land levensgevaar lopen.

Tips via Facebook

„Een conversatie op WhatsApp volstaat daarbij niet, die kan je makkelijk in scène zetten. Ze moeten echt een politie-aangifte of ziekenhuisverklaring uit hun eigen land hebben, of iets dergelijks”, legt Aaron Gómez uit. Hij runt in Mexicali, de grote stad aan de Mexicaanse zijde van de grens, het gemeentelijke opvangcentrum El Peregrino (De Pelgrim). Dit biedt aan maximaal driehonderddertig mensen onderdak, maar momenteel zit het maar voor een derde vol.

Onder de migranten in dit open centrum is de CBP One-app alom bekend. Drie keer per dag – in de vroege ochtend, in de middag en in de avond – kunnen migranten deze verversen en zien of ze al een afspraak hebben gekregen. Sommigen wachten al vier maanden, anderen hadden binnen een paar weken een afspraak. Gómez: „Het lijkt soms een loterij.”

Een migrant in Ciudad Juarez probeert een afspraak te maken via de CBP One-app om asiel aan te vragen in de VS. Pas met een afspraak mogen migranten zich melden bij een van de bewaakte grensovergangen.

Zo wacht Darlee Cerón, een 21-jarige Guatemalteekse, met haar twee kinderen al vier maanden op een afspraak. Hoogzwanger sloeg ze met haar man en dochter op de vlucht toen bendes hun wijk innamen, vertelt ze in haar slaaphokje met twee stapelbedden.

Hun jongste dochter Briana is in Mexico ter wereld gekomen, maar haar man is een paar weken na de geboorte clandestien overgestoken naar de VS, gepakt en uitgezet naar Guatemala. „Als we een afspraak krijgen, gaan wij alvast vooruit.” Of haar man hen nog achterna kan reizen, weet ze niet.

Ook Yolima Torres uit Colombia wacht sinds vier maanden op een afspraak. Haar gezin werd in Bogotá eveneens bedreigd door criminelen. „Op Facebook lees ik allerlei tips over hoe je het beste een afspraak kan krijgen, maar vooralsnog lukt niets.” Toch is ze zeker niet van plan het dan maar illegaal te proberen: als ze gepakt wordt, zou dat haar aanvraag kansloos maken. „Dat heeft echt geen zin meer.”

In de slaapzaal voor mannen heeft de Hondurese jongeman Marío David Ordoñez zijn tas al gepakt. Over een paar dagen mag hij vanuit Mexicali oversteken en zich melden bij de grensovergang van Calexico, in Californië. Hij kreeg binnen twee maanden een afspraak, zegt hij. En dat terwijl hij in het pandemiejaar 2020 drie keer werd uitgezet onder Title 42. „Dat rekenen ze me blijkbaar niet aan.” Hij hoopt zich snel bij verre familie in Florida te kunnen voegen.

Onderweg kaalgeplukt

Volgens coördinator Aaron Gómez begint deze reguliere manier van asiel aanvragen zo langzaamaan te werken. Migranten kunnen inmiddels ook vanuit het zuiden van Mexico de CBP One-app activeren. Mexico probeert hen daar te houden en biedt wie een eenmaal een afspraak heeft busritten aan om tijdig bij de betreffende grenspost te komen. Migranten worden op doortocht in Mexico op grote schaal kaalgeplukt door criminelen en corrupte agenten. „Deze humanitaire corridors moet ze daartegen beschermen.”

Mexico werkt ook mee aan het tegenhouden van migranten aan zijn noordgrens, waar het duizenden leden van zijn gemengd militair-civiele Nationale Garde heeft gestationeerd. Ook neemt het zonder morren de migranten in ontvangst die de VS dagelijks uitzetten. Mexicali ligt in de deelstaat Neder-Californië (Baja Californië), waar de VS alleen al vorige maand twaalfduizend mensen naar toe brachten. Tegelijkertijd gaven ze een bijna evenveel migranten een asielafspraak. Gómez: „Daardoor loopt het niet meer zo snel over.”

Ook wordt het opvangcentrum deels gefinancierd met Amerikaans geld, vertelt een plakkaat in de eetzaal. Maar de Mexicaanse regering zou ook een politiek motief hebben om samen te werken met de regering-Biden/Harris: ze ziet in november liever een Democraat winnen dan de onvoorspelbaardere Trump.

Tijdens haar debat op 10 september met Trump liet Harris na de tv-kijker uit te leggen dat de grens door Bidens nieuwe, strenge aanpak tot rust gekomen is. Ze viel haar Republikeinse rivaal bovenal aan op het feit dat hij vorig jaar een compromis torpedeerde tussen beide partijen in de Senaat om de grensproblematiek aan te pakken. Dit plan bevatte een soortgelijk asielquotum als dat uit Bidens decreet. Trump saboteerde dit, stelde ze „omdat hij liever campagne voert met een probleem dan het op te lossen.”

Mogelijk wilde Harris niet het risico lopen dat de aantallen overstekers voor verkiezingsdag 5 november, als de extreme zomerhitte weggeëbd is, toch weer oplopen. De ervaring leert dat migratie altijd in golven komt. NRC tekende afgelopen zomer op hoe in de Darièn-kloof tussen Panama en Colombia nog steeds evenveel – zo niet meer – mensen oversteken als eerst. En ook vanuit Venezuela zouden weer meer mensen kunnen vertrekken, nu daar de autoritaire leider Nicolás Maduro zich na stembusfraude vastklampt aan de macht.

Het hek op de grens van Mexico kan door het ruige landschap niet overal worden doorgetrokken. Ook wordt het hek door smokkelaars gesaboteerd met mobiele slijptollen.

Bang voor uiterst-links

Karen Parker vroeg zich kijkend naar het debat ook af waarom Harris de effectiviteit van Bidens strenge decreet niet opbracht. Ze vermoedt dat Harris de meest progressieve Democratische kiezers niet van zich wilde vervreemden. „Uiterst, uiterst-links wil niet eens grensmuur. Die lui willen de politie afschaffen. En ze gaan waarschijnlijk niet eens op Harris stemmen.”

Daarnaast denkt ook Parker dat de migratie op een gegeven moment weer kan toenemen. Waarna Harris het verwijt zou kunnen krijgen dat ze te vroeg gejuicht heeft. Maar voor nu geldt: „Het is zoveel rustiger aan de grens. Ze hebben hier echt wat bereikt.”

Delen

Mail de redactie