Het partijkantoor van de Nigerese regeringspartij Voor Democratie en Socialisme (PNDS). Het gebouw en de auto’s op het parkeerterrein raakten beschadigd bij een protest van demonstranten die steun betuigden aan de coupplegers.
Foto Issifou Djibo/EPA
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Staatsgreep De coup in Niger, afgekeken van Burkina Faso en Mali, broeide al onderhuids. Na Niger wordt vrijwel de gehele Sahel door militairen geregeerd. Kan democratie hier nog terugkeren?
De nieuwe sterke man in Niger is degene waarmee het allemaal begon. Nadat woensdag militairen van de presidentiële garde het paleis van president Mohamed Bazoum afzetten en het land in grote onzekerheid stortte, verscheen vrijdagmiddag dan eindelijk generaal Abdourahmane Tchiani, het hoofd van die elite-eenheid, op nationale televisie. President Mohamed Bazoum heeft gefaald in zijn taken, zei Tchiani.
De generaal neemt het nu over.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103403670-21d0f4.jpg)
Lees ook: Met coup in Niger houdt Europa bijna geen bondgenoot over in West-Afrika
„De politieke retoriek wilde u doen geloven dat alles goed gaat”, zei Tchiani, verwijzend naar de bestrijding van het jihadistische geweld dat vanuit buurlanden als Mali en Burkina Faso naar Niger overwaaide. „Maar de harde waarheid is er één van talloze doden, ontheemden, vernedering en frustratie.” Die woorden klinken bekend, zegt de Nigerese politicoloog Abdourahmane Idrissa, verbonden aan het Afrika Studiecentrum in Leiden.
Met soortgelijke woorden verschenen de afgelopen drie jaar ook in Mali en Burkina Faso ieder tot twee keer toe militairen op nationale televisie, nadat zij daar de macht grepen. „Ook daar beriepen ze zich op een nederlaag ten op zich van de jihadisten”, zegt Idrissa, die telefonisch spreekt vanuit Dubai. De coups in Mali en Burkina Faso hebben de deur geopend voor de soldaten in Niger.
„Ze hebben bij hun buren gezien hoe de machtsgrepen onbestraft bleven.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/01/data80518013-710915.jpg)
Lees ook: Mali hekelt sancties van buurlanden na uitstel verkiezingen
U bedoelt dat de internationale gemeenschap niet optrad?
„Mali was de eerste. Toen kwamen er nog wel heel strenge sancties, waaronder van ECOWAS (het regionale samenwerkingsverband). Maar die sancties duurden niet lang genoeg. Dat kwam doordat Senegal en Ivoorkust er zelf economisch zware gevolgen van ondervonden en daar vanaf wilde. Met als gevolg dat ook daar de putschisten nog altijd aan de macht zijn en net nog een nieuwe grondwet hebben doorgevoerd.”
„Ook aan de Westerse kant zien we nauwelijks sancties, omdat ze bang zijn dat mensen in de armen van de Russen zullen lopen. Dat alles heeft de ruimte gecreëerd voor de soldaten in Niger om tegen zichzelf te zeggen, ‘wij kunnen dit ook’.”
Tekenend is, zegt Idrissa, dat juist president Bazoum destijds binnen ECOWAS het hardst aandrong op stevige sancties tegen de militairen in Mali. Twee dagen voordat hij in 2021 beëdigd zou worden als president, werd nog een staatsgreep tegen hem verijdeld. „Bazoum wist dat daarmee het gevaar niet was geweken. Sancties zag hij als een manier om zijn eigen soldaten in toom te houden.”
De slechte veiligheidssituatie in Niger was een welkom excuus?
„Kijk, zolang er jihadisten in ons land zijn, is de situatie slecht. De mensen die hun huis in vlammen zien opgaan hebben er geen boodschap aan dat de ‘intensiteit’ van het geweld afneemt. Maar ik denk dat het meer een voorwendsel is. Misschien één waar deze militairen oprecht in geloven, dat het misschien wel vooruit gaat, maar niet snel genoeg en dat ze denken het beter te kunnen dan een burgerregering.”
„Maar het is ook een retoriek waar ze baat bij hebben, dat ze deze staatsgreep niet voor zichzelf plegen, maar ‘om het land te redden’.”
Gezegd wordt dat de leider van de staatsgreep, generaal Tchiani, op het punt stond door Bazoum vervangen te worden. Kan dat hebben meegespeeld?
„Dat is wat ze zeggen, ja. Tchiani is aangesteld door Bazoums voorganger, oud-president Mahamadou Issoufou. Misschien wilde Bazoum hem al veel langer vervangen, maar zette Issoufou hem onder druk dat niet te doen. In de ogen van Nigerezen is Issoufou nooit echt uit het presidentieel paleis verdwenen en was hij bijna als een soort tweede president. Bazoum zocht naar manier om daarvan los te breken.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103450682-6e2dbf.jpg|https://images.nrc.nl/Kn1S1fHkeSbyzHzENMBCGzw1ZbA=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103450682-6e2dbf.jpg|https://images.nrc.nl/lrRDtD18aJf2krxYqho5J6nRShM=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103450682-6e2dbf.jpg)
In eerste instantie leek het leger verdeeld over deze staatsgreep.
„Er gingen binnen leger al meerdere coupverhalen rond. Tchiani moet dat ook hebben geweten. Met zijn naderende ontslag kan het zijn dat hij besloot Bazoum dan maar zelf opzij te zetten. Voor hem was dat makkelijk, hij was zijn lijfwacht. Ik denk dat de andere legeronderdelen niet op de hoogte waren, maar dit uiteindelijk wel zagen als een kans”
Op bezoek in de hoofdstad Niamey prees de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Anthony Blinken Niger begin dit jaar nog als een „jonge democratie in een uitdagend deel van de wereld, dat trouw blijft aan haar democratische principes”. Had het westen een te rooskleurig beeld?
„Zonder twijfel. Nigerezen moesten altijd lachen als Niger door het westen een democratie genoemd werd. Vanaf de jaren 90 zijn er chaotische pogingen geweest, met staatsgrepen tussendoor. Pas in 2000 begon de democratie echt vorm te krijgen, met verschillende politieke partijen die coalities vormden en met een functionerend Constitutioneel Hof en een comité voor het organiseren van verkiezingen.”
„Tot in 2009 de toenmalige president besloot de grondwet om te vormen zodat hij een derde termijn kon afdwingen. Het jaar erop werd hij omver geworpen bij een staatsgreep. Daarna kwam de PNDS, de huidige regeringspartij, aan de macht. Zij hebben de democratie vernietigd. Het Constitutioneel Hof is zijn geloofwaardigheid verloren, net als de Kiescommissie. En de oppositie is gemarginaliseerd.”
„Alles is bovendien gepolitiseerd. Ook het leger. Daarom is er onder Nigerezen veel woede richting de PNDS. Dat zag je gister nog, toen demonstranten hun partijkantoor plunderden. Uit een peiling van Afrobarometer [een internationaal onderzoeksinstituut, red.] kwam vorig jaar naar voren dat Nigerezen vinden dat bij slecht bestuur het leger mag ingrijpen. Die onvrede kan nu goed worden gebruikt.”
En Bazoum, is hij populair?
„Heel populair. Mensen waren niet blij toen hij werd verkozen, omdat ze vonden dat de verkiezingen frauduleus waren verlopen. Maar al snel wist hij hen voor zich te winnen. Anders dan Issoufou was hij heel open. Hij praatte met de pers, bij jihadistische aanslagen ging hij meteen naar de slachtoffers toe. En hij sneed in de presidentiële escorte, een bron van ergernis voor mensen in Niamey, omdat die het verkeer lamlegt.
„Mensen zagen hem als anders, meer als een gevangene van zijn eigen partij die probeerde los te breken. Daarom zijn er ook mensen die denken dat de PNDS hier iets mee te maken heeft.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/data100907408-288e05.jpg)
Lees ook: Na hun vertrek uit Mali en Burkina Faso willen de Fransen wél in Tsjaad blijven
Met deze coup wordt vrijwel de gehele Sahel nu door militairen geregeerd. Denkt u dat democratie in deze lande nog kan terugkeren?
„Dat denk ik wel. Maar wat we nu in de Sahel zien, is het gevolg van een wereldwijde trend. Landen die de democratie altijd aanmoedigden, doen dat niet meer, omdat ze bang zijn. Neem de Amerikanen. Als er vroeger een staatsgreep in Afrika was, dan werd direct alle steun stopgezet. Nu hebben ze in Niger een hele militaire structuur opgetuigd met een enorme basis in het noorden om de Sahel en vooral Libië in de gaten te houden. Ze hebben wat te verliezen.”
Internationaal wordt nu wel druk uitgevoerd op de militairen, ook door de Amerikanen. Ziet u nog een scenario waarin Bazoum terugkeert als president?
„Ze zijn nu al zo ver met hun machtsgreep dat ik mij niet kan voorstellen dat ze nog een stap terug doen. Maar Bazoum is een koppige man met principes. Hij gelooft in de democratie. Daarom hebben we nog geen ontslagbrief van hem gezien. Ik weet zeker dat hij denkt, ‘ik ben gekozen, ik treed niet af’. Ik denk dat het ook te maken heeft met de relaties die hij met het Westen heeft onderhouden, hij verwacht dat het Westen hem zal helpen.”
