Kwart voor twaalf, de avond voor ze haar terugtreden algemeen bekend zal maken, gaat Nancy Pelosi’s telefoon. Joe Biden. „Blijf”, smeekt hij. „Alsjeblieft. We hebben je nodig.”
De bijna tachtigjarige president probeert de tweeëntachtigjarige voorzitter van het Huis van Afgevaardigden op de valreep van haar pensioen af te houden. Ze heeft 35 jaar als afgevaardigde de Democratische Partij gediend, twintig jaar als partijleider. Haar man is een paar weken geleden met een hamer het ziekenhuis in geslagen en herstelt moeizaam. En toch: „Blijf.”
„Ik heb die nacht niet geslapen”, zegt Pelosi’s dochter Alexandra. „Waarom lieten ze haar niet gaan? Waarom laten ze haar niet vrij als een vogel? Ik vond dat egoïstisch.”
„Bel me morgen terug”, zegt Pelosi. Aan haar staf geeft ze de opdracht de president onder geen beding door te verbinden vóór elf uur ’s ochtends. Haar afscheidsceremonie begint om twaalf uur en ze wil niet de hele ochtend met buikpijn rondlopen. „Om elf uur nul-nul, nul-nul gaat haar telefoon”, zegt Alexandra. „Joe Biden: ‘Blijf. Alsjeblieft.’”
Op de televisieschermen in het Congres staat op dat moment dat de voorzitter om 12.10 uur „een aankondiging” zal doen. In de plenaire zaal lopen Republikeinse afgevaardigden om beurten naar de microfoon om aandacht te vragen voor nieuwtjes uit hun kiesdistrict. Maar zodra Pelosi in haar witte broekpak naar het spreekgestoelte loopt om haar afscheid plechtig aan te kondigen, maken de meeste Republikeinen zich uit de voeten. Ze hebben haar de afgelopen twee jaar uitgemaakt voor ‘landverrader’, ze onderschreven doodsbedreigingen en wilden haar aanklagen. Haar afscheid willen ze niet opsieren.
Het lijkt Pelosi niet te deren. Ze giechelt als een meisje als ze haar afscheidswoorden uitspreekt. „Mama en papa leerden ons met hun voorbeeld dat de publieke zaak een groot goed is en dat we allemaal de verantwoordelijkheid hebben anderen te helpen.”
Na afloop troost ze Democraten die haar huilend in de armen vallen. „Het is een melancholieke dag”, zegt Jamie Raskin even later in de wandelgang. „Ik heb letterlijk alles aan haar te danken”, zegt fractiegenoot Ann Kuster in tranen.
Pelosi heeft zich dan met chocolate chip cookies teruggetrokken in een kamertje op de begane grond, met journalisten die haar jarenlang hebben gevolgd. Ze beaamt dat haar telefoon „is geëxplodeerd” van alle verzoeken van Huis-Democraten om te blijven. Als de Democraten een meerderheid in het Huis hadden behouden, was ze nog eens bij God te rade gegaan of ze niet toch zou aanblijven, zegt ze.
„Natuurlijk” wist ze dat haar moeder zou stoppen, zegt Alexandra Pelosi. „Na de aanslag op mijn vader was er geen kwestie van dat ze voorzitter zou blijven. Ze heeft gewacht tot de verkiezingsuitslag er was.”
In een verklaring legt Biden zich uiteindelijk neer bij haar vertrek: „Als land zijn we haar grote dankbaarheid verschuldigd voor haar inzet, haar patriottisme en bovenal haar waardigheid.”
Wie is deze vrouw, en waarom denkt de president dat hij niet zonder haar kan?
De familie d’Alesandro was in Baltimore een soort lokale Kennedy-dynastie. Vader Thomas was lid van het Huis van Afgevaardigden en rekende zich tot de uitvoerders van de New Deal van president Franklin D. Roosevelt, naar wie hij zijn zoon vernoemde. D’Alesandro stond voor een planeconomie en emancipatie van zwarte Amerikanen en liep daarmee binnen zijn partij in Maryland op de troepen vooruit”, zegt historicus Matthew Crenson. Kiezers konden hem ’s avonds vinden in het hoekhuis aan Albemarle Street in Little Italy en op zondag in de katholieke St. Leo-kerk. De geboorte van dochter Nancy op 26 maart 1940 was voorpaginanieuws voor de Baltimore News-Post: „It’s a Girl For The D’Alesandros”.
In 1947 werd Thomas burgemeester van Baltimore. Een ideoloog en een pragmaticus, die onmiddellijk zwarte leerlingen op witte scholen toeliet toen dat wettelijk mogelijk werd. „Maar die ook de steun zocht van stemmenronselaars en illegale lotto-organisatoren om de verkiezingen te kunnen winnen”, zegt Crenson.
Uit die tijd dateert de favor file. Buurtbewoners en kiezers namen plaats aan een groot bureau in huis en vroegen D’Alesandro om hulp. Haar moeder voerde de gesprekken, kleine Nancy noteerde de hulpvragen op gele blaadjes. „Het is helemaal Vito Corleone uit The Godfather”, zegt Alexandra, zelf documentairemaker. „Als iemand was geholpen en een volgende kwam langs met dezelfde vraag, dan pakte mijn moeder het gele papiertje en vroeg ze de eerste hulpzoeker de tweede te helpen”, schreef Nancy Pelosi in haar memoires Know Your Power. A Message To America’s Daughters (2008).
Haar vaders vergaderstukken lagen opgestapeld onder haar bed. „Zo heeft mijn moeder geleerd politiek te bedrijven”, zegt Alexandra Pelosi, „door osmose”. Haar oudste broer Tommy was voorbestemd burgemeester te worden, Nancy non. Na een degelijke katholieke meisjesschool, Institute of Notre Dame, mocht ze naar het meisjes-college Trinity in Washington, als voorbereiding op het huwelijk.
Alexandra Pelosi herinnert zich de bezoeken aan haar grootouders in de Italiaanse gemeenschap van Baltimore in de jaren zeventig en tachtig. „Een Hollywood-filmdecor”, zegt ze. Haar grootvader zat in driedelig pak voor de deur van het huis. „Hij was heel eerlijk over wat zijn burgemeesterschap al die jaren voor hem was geweest: ‘Elke ochtend krijg je een groot bord stront voorgeschoteld. Eet dit, vertellen ze je, het is chocolade-ijs. Jij zegt: nee, dat doe ik niet, het is stront. Nee, het is echt ijs, proef maar. Dus eet je het toch en je zegt: het is stront. En de volgende dag schotelen ze je een nieuw bord stront voor.’ Hij nam de problemen van andere mensen op zich, hoe zwaar dat ook was.”
Met haar echtgenoot Paul en drie dochters en een zoontje verhuisde Nancy in 1969 naar San Francisco, waar Paul vandaan komt en waar Alexandra, de jongste, werd geboren. Hij begon als bankier, zij werd huisvrouw. Nancy reed bij toerbeurt de kinderen en hun vriendjes naar school, ze naaide Halloweenkostuums voor haar kinderen, ze bakte taarten voor de jaarlijkse klassenwedstrijd.
Het was een traditioneel huishouden – al kwamen er wel heel veel mensen zomaar binnenvallen. Jerry Brown, de charismatische gouverneur van Californië, kwam eten en nam zijn vriendin, zangeres Linda Ronstadt, mee. Filmster Jane Fonda zat er eens aan tafel.
„Mommy kan zich verkiesbaar stellen voor het Huis van Afgevaardigden”, zei ze tegen haar dochter. „Ik doe het alleen als het van jou mag”
In 1986 was Alexandra zestien en woonde ze als enige van de kinderen nog thuis. Haar moeder vroeg: „Mommy heeft de kans om zich verkiesbaar te stellen voor het Huis van Afgevaardigden. Ik doe het alleen als jij me toestemming geeft.” Alexandra antwoordde: ‘Mom, get a life!’ Natuurlijk moest ze doen wat ze wilde. „Mijn moeder vindt dat nog altijd een heerlijk verhaal. Ik had haar bevrijd. Ze kon beginnen aan het derde hoofdstuk van haar leven.”
De jaren van etentjes organiseren, mensen met elkaar in contact brengen en geld inzamelen voor bijvoorbeeld de plaatselijke bibliotheek bleken een goede voorbereiding te zijn op de landelijke politiek in Washington. Als één van de twaalf vrouwen in de Democratische fractie in die tijd werd Pelosi door de mannen aanvankelijk over het hoofd gezien. Maar al gauw bleek ze over een paar formidabele kwaliteiten te beschikken: met haar empathie voelt ze aan wat politieke vrienden en tegenstanders nodig hebben om aan haar kant te staan. En ze is onovertroffen als fundraiser. Op de dag van haar afscheid maakte haar team bekend hoeveel Pelosi aan Democratisch campagnegeld voor deze verkiezingen had opgehaald: 310 miljoen dollar, en hoeveel gedurende haar twintigjarige leiderschap: 1,3 miljard. „Dit zal ik niet missen”, zei Pelosi zelf. „Vijf dagen per week een miljoen dollar per dag inzamelen.”
Vraag vrienden om Nancy Pelosi te beschrijven als politicus en dan hoor je: ze slaapt niet – „er is altijd wel een tijdzone waarmee ze kan bellen” – ze eet spijkers als ontbijt, ze trekt haar hakken aan, gaat naar de kapper en dan naar het congres. „Discipline, dat is mijn moeder in één woord”, zegt Alexandra. „Als je met haar in China bent, spreekt ze gerust een week niet, omdat ze afgeluisterd kan worden. Sta je onder de douche, dan wijst ze naar de douchekop. Ik weet dat ze gelijk heeft. Bij ons laatste bezoek brak de hak van mijn schoen af. Bleek er een microfoontje in te zitten.”
„Ze heeft een grandioos vermogen om heel precies te luisteren naar degene met wie ze spreekt”, zegt Huis-Democraat Jamie Raskin van Maryland. „Niet naar één iemand, maar per persoon naar de hele fractie. Vervolgens haalt ze uit die gesprekken de beste noties en vormt die om tot ideeën waar we mee verder kunnen.”
Ze maakt altijd aantekeningen van de gesprekken die ze voert. Ze telt de hele dag: stemmen. Tegen The New York Times zei ze in verkiezingstijd: „Ik tel geen schapen, ik tel districten.” In oktober, voordat haar man werd aangevallen, bezocht ze tussen het congreswerk door twintig Amerikaanse steden om lokale kandidaten te ondersteunen, onderbroken door een reis naar Kroatië voor een overleg over Oekraïne. „Met haar aan het roer hoef je nooit te twijfelen of een wetsvoorstel het zal halen”, zei president Biden in zijn verklaring. „Als zij zegt dat ze de benodigde stemmen heeft, dan heeft ze die. Altijd.”
In haar afscheidsrede noemde Pelosi zelf de Affordable Care Act, oftewel Obamacare, als een van de grote prestaties in de geschiedenis van het Huis. Dat die wet is aangenomen, is te danken aan Pelosi, die een jaar lang afgevaardigde na afgevaardigde overtuigde de wet te steunen. Aanvankelijk probeerde zij katholieke bisschoppen te laten inzien dat abortus in de volksverzekering moest worden opgenomen. Als katholiek vond ze toch dat het recht van vrouwen om zelf over abortus te beslissen moest prevaleren. Het lukte haar niet de bisschoppen te overtuigen – en ze werd bijna uitgesloten van de heilige communie.
Tijdens een van haar persconferenties legde ze uit hoeveel geduld en vindingrijkheid er nodig was. „Je gaat door het hek. Als het hek gesloten is, ga je over het hek. Als het hek te hoog is, spring je er met een polsstok overheen. Als dat niet lukt, laten we een parachute neer. Maar we zullen de gezondheidszorg hervormen voor de Amerikanen.”
In maart 2010 slaagde ze erin om met de in meerderheid conservatieve senaat tot een compromis te komen. Dat werd de Obamacare zoals 35 miljoen Amerikanen die nu gebruiken. De vergoeding van abortus had ze eruit moeten laten – iets wat progressieve politici haar zeer kwalijk namen. „Mijn moeder zegt altijd: ‘Je kunt veel bereiken als je de eer niet hoeft op te strijken’,” zegt Alexandra Pelosi.
Ondanks die bescheidenheid of dankzij haar effectiviteit is ze een van de meest gehate politici onder Republikeinse kiezers. Laat Donald Trump tijdens een rally haar naam vallen, dan scandeert de zaal: „Ze is een heks!” Hoe vaker Pelosi president Trump liet zien de baas te zijn – tijdens een live uitgezonden onderhandeling in de Oval Office („In dit Huis zul je nooit genoeg stemmen krijgen voor je muur”) of door overdreven te applaudisseren toen hij in de State of the Union aankondigde een einde te willen maken aan de ‘wraakpolitiek’ – hoe harder hij haar persoonlijk aanviel.
Alexandra Pelosi: „Zo veranderde Trumps aanhang van: ‘We zijn het niet met je eens’ in: ‘We willen jou vermoorden’. Dat verwijt ik Trump persoonlijk.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/11/web-1511buiinterview1.jpg)
Lees ook: ‘Geweld is nooit ver onder de oppervlakte van de Amerikaanse politiek’
De dag nadat Paul Pelosi is aangevallen door een man die zei op zoek te zijn naar „Nancy” zitten Nancy en Alexandra in de Intensive Care Unit in San Francisco aan zijn bed. Alexandra zegt tegen haar moeder: „35 jaar geleden heb ik je mijn zegen gegeven. Als ik had geweten waar dit zou eindigen, dan had ik dat niet gedaan.” Ze is even stil. „Ik denk niet dat het het waard was.”
Nancy Pelosi zegt niets. „Maar als ik het haar nu zou vragen, zou ze zeggen: ‘Het is het allemaal waard geweest. Ik ben trots op mijn wonden.’ Ze is een vrouw die nog elke dag trots is dat ze volksvertegenwoordiger is.”
