Tunesische partner van EU ontpopte zich tot klassieke autocraat

„Er is een crimineel plan om de samenstelling van de demografie van Tunesië te veranderen en sommige mensen hebben grote sommen geld ontvangen om onderdak te geven aan migranten bezuiden de Sahara”, zei de Tunesische president Kais Saied op 21 februari tegen zijn veiligheidschefs. Die laatsten moeten volgens hem optreden tegen de „hordes” mensen die naar het land zouden worden gesmokkeld.

Hoewel Saied trots zegt te zijn op de „Afrikaanse identiteit” van het Noord-Afrikaanse land, verhult de autocratische leider niet hoe hij over migranten van bezuiden de Sahara denkt. Mede als gevolg van die uitspraken zijn zij daar niet meer veilig. Des te opvallender is dat de EU juist met deze president een deal sluit voor het tegenhouden van migranten.

Lees ook: Klopjachten en brandstichting: hoe een omvolkingscomplot in Tunesië voet aan de grond krijgt

Saied, gespecialiseerd in constitutioneel recht, doceerde enkele jaren op universitair niveau, maar behaalde nooit zijn doctoraat. De jurist en professor kreeg voor het eerst publieke bekendheid na de revolutie van 2011. Tunesië was het eerste land in het Midden-Oosten waar jongeren uit onvrede over hun toenmalige dictator de straat op gingen in het kader van de ‘Arabische Lente’. In 2013 behoorde Saied tot de Raad van Ouderen, bedoeld om de regering te adviseren over haar democratische overgang. Als staatsrechtdeskundige verscheen Saied vaak op de televisie, vooral over het opstellen van de grondwet van 2014.

Juist op die grondwet baseert hij zich als hij in 2021, twee jaar na zijn verkiezing tot president, alle macht naar zich toetrekt. In het geval van „acuut” gevaar geeft de nieuwe constitutie hem de autoriteit om in te grijpen. De coronapandemie en economische crisis in het land zouden zijn ingrijpen rechtvaardigen. Volgens de grondwet zou Saied de macht uiterlijk na dertig dagen moeten overdragen aan een regering, maar dat doet hij niet. Hij ontbindt het parlement, stuurt de regering weg en voert een nieuwe grondwet in.

Hoewel Saied trots zegt te zijn op de „Afrikaanse identiteit” van zijn land, verhult hij niet hoe hij over migranten van bezuiden de Sahara denkt

Hoe anders was zijn houding tijdens de presidentsverkiezingen, slechts een paar jaar eerder. Dan nog een onopvallende, grijze man, achten velen de politieke nieuwkomer kansloos. Anders dan zijn medekandidaten spreekt hij niet in het Tunesische dialect, maar in het formele klassiek Arabisch, dat nogal monotoon klinkt. Zijn afstandelijke houding levert hem de bijnaam ‘Robocop’ op.

Maar zonder politieke ervaring, grote campagne of zelfs een politieke partij wint hij in 2019 toch met iets meer dan 72 procent van de stemmen het presidentschap van mediamagnaat Nabil Karoui. Hij presenteert zich als een onafhankelijke sociaal-conservatief: hij wil homoseksualiteit niet uit het wetboek voor strafrecht halen, vindt dat dochters niet dezelfde rechten op een erfenis moeten kunnen laten gelden als zoons, en is voorstander van de doodstraf. Ook belooft hij tijdens de verkiezingsstrijd werkloosheid aan te pakken, een van de grootste problemen van het land.

Eenvoudige achtergrond

Zijn eenvoudige achtergrond en anti-establishmenthouding trekken de aandacht van jongeren die teleurgesteld zijn in politici. De Arabische Lente lijkt een mislukking, hun levens zijn er sindsdien niet op vooruitgegaan. „De situatie waarin veel politici zijn verwikkeld in corruptieschandalen heeft deze ogenschijnlijk eenvoudige man geholpen”, zei Selim Kharrat van de Tunesische ngo Al Bawsala tegen nieuwsorganisatie Al Jazeera. Het „onopgesmukte” profiel van Saied staat in contrast met dat van Karoui, ook wel de Tunesische Berlusconi genoemd. Karoui brengt een deel van de campagnetijd door in de cel wegens witwassen en belastingontduiking.

Lees ook: Tunesië-deal zit vol ‘juridische bochten’, zeggen experts

Sinds hij president is ontpopt Saied zich steeds meer als een klassieke autocratische leider. „Hij is een dictator en zo [met de migratiedeal] wordt hij beloond voor het slopen van de Tunesische democratie”, zegt Yusra Ghannouchi, dochter van de gevangen oppositieleider Rached Ghannouchi (81) eind juni tegen NRC.

De nieuwe grondwet maakt hem als president zo goed als onschendbaar. Ook laat hij prominente politieke tegenstanders, rechters, vakbondsleden, journalisten en invloedrijke zakenmensen vastzetten. De eens geliefde president regeert nu met harde hand, zijn populariteit onder het volk is weg. Niet alleen vanwege de repressie, ook vanwege Tunesiës grote geldnood. De financiële compensatie voor de migratiedeal komt Saied dus goed uit.