N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102856818-429746.jpg)
Het luchtalarm dat mij dinsdag 11 juli wekte in Kyiv kwam niet als een verrassing. Op de eerste dag van de NAVO-top in Vilnius zou het luchtalarm nog tweemaal afgaan, en ’s avonds ook weer. In de nacht na afloop van de top in Vilnius hoorde ik tenminste drie luide explosies. De ochtend daarop las ik dat er weer drones uit de lucht geschoten waren, maar dat een flatgebouw door de brokstukken was geraakt en dat er burgerslachtoffers waren gevallen. Het NAVO-communiqué van Vilnius spreekt van Russische oorlogsmisdaden, die „niet straffeloos” mogen blijven.
In Vilnius klonken weer ferme woorden, maar kunnen die ook worden waargemaakt? Ik voel mij boos en machteloos als ik naar het onheilspellende geluid van de sirenes luister. Als wij willen dat president Vladimir Poetin zich in Den Haag komt verantwoorden, dan zou deze oorlog moeten kunnen leiden tot een volledige Russische capitulatie, die alleen bij een Oekraïense opmars naar Moskou denkbaar wordt. Zo’n scenario is niet alleen onrealistisch, maar wordt in menige westerse hoofdstad ook als een gevaarlijke en onaanvaardbare escalatie beschouwd.
Het wellicht belangrijkste resultaat van de NAVO-top in Vilnius is de schijnbare terugkeer van Turkije in het westerse kamp, waardoor het bondgenootschap met de toetreding van Zweden toch eenheid kon uitstralen en Poetin een nieuwe rekening kreeg gepresenteerd voor zijn catastrofale besluit Oekraïne aan te vallen. President Joe Bidens toezegging dat Turkije mag rekenen op de levering van F-16 straaljagers zal zeker een rol gespeeld hebben bij de ommezwaai van zijn collega Recep Tayyip Erdogan, maar er lijkt meer aan de hand.
Triomfantelijk
Voorafgaand aan de top te Vilnius bracht president Volodymyr Zelensky een bezoek aan Turkije. Hij keerde triomfantelijk terug met de vijf Azovstal commandanten die door Turkse bemiddeling bij een gevangenenuitruil weliswaar waren vrijgelaten maar huisarrest in Turkije hadden gekregen. Bovendien verklaarde Erdogan zich akkoord met het Oekraïens lidmaatschap van de NAVO. Moskou reageerde gepikeerd. Kiest Erdogan eieren voor zijn geld nu hij ziet dat Poetin na de Wagner-rebellie is aangeslagen?
Een belangrijke rol in de relaties tussen Oekraïne en Turkije spelen de Krim-Tataren, die op Turkse sympathie mogen rekenen. Turkije heeft zijn eigen Krim-Tataarse diaspora, die electoraal een rol speelt. Een van de belangrijkste Oekraïense onderhandelaars, Rustem Umerov, komt uit de Krim. Turkije is niet bereid de Russische annexatie van de Krim te accepteren.
Zelenskys bezoek aan Istanbul was daarom misschien wel belangrijker dan zijn reis naar Vilnius. Die begon met zijn kribbige vliegtuig-tweet dat hij het „ongekend en absurd” vond dat de NAVO Oekraïne weer geen concreet perspectief op NAVO-lidmaatschap wilde bieden. Dat dit pas mogelijk is na afloop van de oorlog wordt in Kyiv goed begrepen.
De NAVO heeft Kyiv net voldoende wapens gegeven om niet te verliezen
Na meer dan 500 dagen oorlog waarin de Oekraïners ook voor ons de kastanjes uit het vuur halen, hadden zij op meer gerekend dan het zuinige NAVO-communiqué . Daarin wordt de belofte van Boekarest (2008) herhaald dat Oekraïne „lid zal worden van de NAVO” als het dat zelf wenst. Het is deze nooit ingevulde belofte geweest die een gevaarlijke grijze zone aan de oostgrens van de NAVO heeft geschapen.
Met enige goede wil kan men het Vilnius-communiqué zo lezen dat het de bondgenoten ditmaal wel ernst is de belofte waar te maken. Het voorportaal (Membership Action Plan) mag Oekraïne overslaan. Bovendien kwam in Vilnius voor het eerst de opgewaardeerde NAVO-Oekraïne Raad bijeen met Oekraïne als gelijkwaardige partner die voortaan ook zelf om bijeenkomsten kan verzoeken. Maar er staat ook dat Oekraïne pas wordt uitgenodigd „als de bondgenoten hiermee instemmen en aan de voorwaarden is voldaan”.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/data100955732-52e11a.jpg)
Uiteindelijk lijkt Zelensky er toch weer in geslaagd het maximaal haalbare uit Vilnius mee te nemen. Hierbij werd hij vooral geholpen door het besluit van de G7 in de marge van het NAVO-topberaad om een meerjarig pakket van veiligheids- en steunmaatregelen voor Oekraïne te treffen, waaraan, begrijp ik, ook Nederland zal meedoen. In zijn persconferentie na afloop van de top interpreteerde Zelensky dit besluit zelf als zouden de G7 met het pakket van ‘veiligheidsgaranties’ de weg vrijmaken naar de uiteindelijke Euro-Atlantische integratie van Oekraïne. Ook kreeg hij weer nieuwe wapentoezeggingen, met inbegrip van langere-afstand-raketten waarom Oekraïne al zo lang vraagt.
Onbehaaglijke gevoel
Toch laat deze NAVO-top in Vilnius bij mij een onbehaaglijk gevoel achter. Zonder de westerse inspanningen te willen kleineren, blijkt nu toch wel dat Oekraïne alleen voldoende wapens heeft gekregen om de oorlog niet te verliezen. Maar te weinig en te laat om die te winnen. Het tegenoffensief vordert langzaam. Terecht deinst de Oekraïense generale staf ervoor terug om duizenden soldaten op te offeren in een ongewisse poging langs het zuidelijke front door de Russische mijnenvelden en linies te breken. Anders dan Rusland dat soldaten als kanonnenvoer inzet kan Oekraïne zich niet een mislukt tegenoffensief veroorloven.
In plaats van de beslissing weer voor zich uit te schuiven, had de NAVO er niet beter aan gedaan om de bijna onvermijdelijke beslissing Oekraïne na afloop van de oorlog toe te laten tot het bondgenootschap nu te nemen? Ik heb al eerder in NRC betoogd dat duidelijkheid hierover Zelensky kan helpen desnoods een eind van de oorlog te accepteren zonder dat elke centimeter grondgebied is heroverd. Als Oekraïne erop mag rekenen te worden geïntegreerd in de Euro-Atlantische familie (NAVO- en op termijn ook EU-lidmaatschap) en erin slaagt in de komende maanden zoveel mogelijk grondgebied te heroveren – maar niet alles –, zou dat geen definitie van ‘succes’ kunnen zijn?
