N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Lijsttrekker De nieuwe leider van het CDA mag niet weer in het kabinet gaan zitten, zoals Wopke Hoekstra de afgelopen jaren deed. De partij probeert fouten van de vorige Tweede Kamerverkiezingen nu te voorkomen.
De nieuwe politiek leider van het CDA zal na de verkiezingen als fractievoorzitter plaats moeten nemen in de Tweede Kamer. Dat is dinsdagavond afgesproken in een besloten vergadering van de verenigingsraad, met onder meer partijvoorzitter Hans Huibers en de provinciale afdelingsvoorzitters. Dat melden bronnen aan NRC. Alleen als het CDA na de Tweede Kamerverkiezingen de grootste wordt, een scenario waar in de partij niemand op durft te rekenen, mag de politiek leider als premier zitting nemen in het kabinet.
Met dit besluit willen de christendemocraten voorkomen dat hetzelfde gebeurt als na de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Wopke Hoekstra, die maandag aankondigde niet nog een keer lijsttrekker te worden, ging toen de verkiezingen in als politiek leider en werd na de formatie vicepremier en minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Rutte IV. Die combinatie wordt door geen enkele CDA’er gerecenseerd als groot succes. Hoekstra zou weinig tijd hebben gehad voor interne perikelen. Bovendien zou hij ook niet de ruimte hebben genomen om de partij kleur op de wangen te geven, omdat hij als bewindspersoon gebonden was aan het kabinetsbeleid.
Het CDA probeert meer fouten die in de aanloop naar de vorige Tweede Kamerverkiezingen zijn gemaakt te voorkomen. Zo zal er geen interne lijsttrekkersverkiezing worden uitgeschreven, het landelijk bestuur zal een enkelvoudige voordracht doen. Voor de vorige verkiezingen had toenmalig partijvoorzitter Rutger Ploum nog een olijk filmpje opgenomen, waarin hij met cabrio en een grote ‘1’ van piepschuim langs plekken was gereden waar CDA’ers woonden of werkten over wie volop werd gespeculeerd. Het leidde tot een verkiezing met interne campagnes, debatten tussen kandidaten en verschillende stemrondes. Een evaluatiecommissie concludeerde later dat de interne verkiezing persoonlijke verhoudingen binnen de partij had beschadigd. Het advies: het bestuur moest één kandidaat naar voren schuiven.
Lees ook: Rapport commissie-Spies: CDA bestaat uit kampen die elkaar naar het leven staan
Zo geschiedt nu. CDA-leden krijgen naar verwachting nog deze woensdag een mail waarin staat wat verwacht wordt van de nieuwe lijsttrekker en hoe geïnteresseerden kunnen solliciteren. Erg lang de tijd hebben die daar niet voor, uiterlijk komende maandag moeten brieven binnen zijn. Een vertrouwenscommissie zal vervolgens komende weken de gesprekken voeren met de beoogd lijsttrekkers. In die commissie zitten onder meer partijvoorzitter Hans Huibers, landelijk secretaris Mark Buck, Brabantse afdelingsvoorzitter Mark Janssen en voormalig staatssecretaris Clémence Ross-van Dorp. De opvolger van Wopke Hoekstra zal dan in de tweede week van augustus gepresenteerd worden. Het is daarna nog mogelijk voor tegenkandidaten om zich te melden.
Wie-wordt-het
In de partij wordt al een tijd gespeculeerd over wie de christendemocraten moet vertegenwoordigen als lijsttrekker. Kamerleden Henri Bontenbal en Derk Boswijk worden vaak genoemd. Bontenbal voerde de afgelopen jaren het woord over klimaat en heeft ook achter de schermen een belangrijke rol in de Tweede Kamerfractie. Boswijk is onder meer woordvoerder landbouw en stikstof. Boswijk was ook campagneleider voor de Provinciale Statenverkiezingen, waarin het CDA fors verloor. Kamerlid Bart van den Brink neemt die taak nu van hem over voor de Tweede Kamerverkiezingen. Voor het lijsttrekkerschap worden ook Mirjam Sterk, gedeputeerde in de provincie Utrecht, en demissionair minister van Binnenlandse Zaken Hanke Bruins Slot vaak genoemd. Bruins Slot wist de afgelopen jaren, zeggen CDA’ers, op moeilijke momenten rust in de partij te krijgen.
Aspirant-Kamerleden krijgen iets langer de tijd om zich te melden: tot 30 juli. Een commissie onder leiding van Ank Bijleveld, minister van Defensie in het kabinet-Rutte III, en Joris Steenkamp, kandidaat-Eerste Kamerlid en kleinzoon van CDA-oprichter Piet Steenkamp, voert vervolgens de gesprekken.
Het is nog onduidelijk wie van de zittende Kamerleden door willen gaan. Vorige maand zijn er functioneringsgesprekken gevoerd met de fractie, door Pieter Heerma en Hans Huibers. Kamerleden die zichtbaarder moesten zijn, of waar om andere redenen onvrede over bestaat, kregen dat toen te horen. In de derde week van augustus moet de kieslijst zijn vastgesteld. Het CDA wil half september een partijcongres organiseren waarop zowel de kandidatenlijst als de nieuwe lijsttrekker gepresenteerd worden.
Dat betekent dat de lijsttrekker pas op een later moment aanhaakt bij het team dat het verkiezingsprogramma schrijft, iets dat het CDA eigenlijk probeerde te voorkomen. Drie jaar geleden, bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen, was het programma al geschreven toen de lijsttrekker werd benoemd. Het leidde ertoe dat Hoekstra achteraf allerlei wijzigingen probeerde aan te brengen, die soms ver afweken van wat was afgesproken. Dat risico bestaat nu weer, en daarom is er een korte overlap tussen de benoeming van de lijsttrekker en de presentatie van het verkiezingsprogramma.
De programmacommissie is dinsdag benoemd en staat onder leiding van Ralph Diederen, wethouder in het Limburgse Beek. De 33-jarige politicus is voorzitter van de bestuurdersvereniging van het CDA en wordt in de partij gezien als groot talent. Hij wordt bijgestaan door Marja van Bijsterveldt, burgemeester van Delft en voormalig partijvoorzitter en minister van Onderwijs, en door Aart Jan de Geus, die minister is geweest in de kabinetten Balkenende-I en II. Het team bestaat verder uit onder meer SER-Kroonlid Luce van Kempen en een andere kleinzoon van Piet Steenkamp: Thomas Steenkamp, CDA-bestuurslid in Gelderland.
Terugkeer Pieter Omtzigt
Naast Wopke Hoekstra maakte deze week ook fractievoorzitter in de Tweede Kamer Pieter Heerma bekend niet terug te willen keren na de verkiezingen. En ook Hugo de Jonge, minister voor Volkshuisvesting en in 2020 kortstondig lijsttrekker, zei deze week het „niet logisch” te vinden om weer terug te keren op de lijst voor de Tweede Kamer. Nu zij het Binnenhof zullen verlaten zijn er CDA’ers in de top van de partij die mogelijkheden zien voor de terugkeer van Pieter Omtzigt in de partij. Hij stapte twee jaar geleden uit het CDA, onder meer omdat hij zich slecht behandeld voelde door de partijtop. In de komende weken, zo klinkt, zal gepoogd worden gesprekken met het Kamerlid te voeren om te onderzoeken of het CDA hem de omstandigheden kan bieden om weer terug te komen. Twee jaar geleden sloot Omtzigt dat zelf nog uit in de Twentse krant Tubantia. „Er waren verschillen van mening over de inhoud, dat hebben we bijvoorbeeld bij het verkiezingsprogramma en de toeslagenaffaire gezien. En er waren verschillen in hoe ik vind dat je omgaat met elkaar.”
Hoewel de partij er procedureel dus alles aan doet om niet nog eens midden in een campagne rollebollend over straat te gaan, valt er op financieel gebied minder te sturen. De campagnekas van de christendemocraten is niet goed gevuld. Dat bleek vorige maand al in een bewogen afdelingsvergadering in het Limburgse Heel, toen landelijk bestuurslid Mark Buck een appèl deed op CDA’ers die een extra partijcongres wilden organiseren om hun verzoek niet in te dienen. Dat zou meer dan een ton kosten, klonk toen, en dat geld zou ten koste gaan van de campagne voor het Europees Parlement in mei. Inmiddels zijn daar de verkiezingen voor de Tweede Kamer dus tussendoor gekomen, die naar verwachting in november worden gehouden.