Hofdame Irma (Sandra Hüller, achtergrond) kijkt naar haar keizerin (Susanne Wolff, links), in ‘Sisi & Ich’ (2023).
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Interview | Frauke Finsterwalder, regisseur Elke generatie krijgt de Sisi die zij verdient; in ‘Sisi & Ich’ van Frauke Finsterwalder is de Oostenrijkse keizerin lang niet zo zoet als Romy Schneiders ‘Sissi’.
Iedere generatie krijgt de Sisi die ze verdient. ‘Sissi’, zoals vertolkt door Romy Schneider in de jaren vijftig, was kinderlijk onschuldig en vroom. In de Netflix-serie The Empress (2022) is de Oostenrijkse keizerin het soort natuurvrouw dat blootsvoets over een grindpad loopt en vandaag de dag zonnebrandcrème zou weigeren. De productie van de Duitse RTL (Sisi, 2021) volgt keizerin Elisabeth bij de ontdekking van haar seksualiteit en geeft haar een trampstamp (volgens sommige biografen had Sisi werkelijk meerdere tatoeages, waaronder een anker op haar schouder en een adelaar op haar onderrug). In de Oostenrijkse Oscar-inzending van 2022, Corsage van Marie Kreutzer, is Sisi hulpeloos en onaangepast. En dit voorjaar ging op de Berlinale Sisi & Ich in première. In de film van Frauke Finsterwalder is de keizerin een tikje borderline, boulimiapatiënt en bi.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/09/data90485952-36b5dc.jpg)
Elisabeth van Oostenrijk (1837-1898) trouwde op haar zestiende met keizer Frans Jozef en trok zich vanaf haar dertigste grotendeels terug uit de openbaarheid. Ze liet zich niet meer portretteren en verschool zich achter een sluier, omdat ze „het oud-worden vreest als de duivel”, zoals het klinkt in de film van Finsterwalder.
Voor een keizerin in het kranten- en fotografietijdperk boden haar vroege jaren aan het Weense hof genoeg materiaal voor levenslang sterrendom. Haar foto’s werden als ansichtkaarten verkocht, haar portret werd op alle denkbare gebruiksvoorwerpen gedrukt. „Als je aan de 19de eeuw denkt, denk je niet aan celebrities”, zegt regisseur Finsterwalder in een gesprek. „Maar dat was Sisi natuurlijk wel.”
Het haar dat tot haar enkels reikte en de streng gecultiveerde en ingesnoerde taille maakten Sisi tot icoon. Haar ongrijpbaarheid, de hang naar privacy, het gesluierde gezicht, maken Sisi een dankbaar figuur voor projecties. Haar dramatische lot – haar zoon, kroonprins Rudolf, pleegde zelfmoord na eerst zijn geliefde te hebben omgebracht, zelf werd ze bij een aanslag vermoord – geven haar nagedachtenis mythische proporties.
„De historische Sisi is als een hologram”, zegt regisseur Finsterwalder. „Je weet niet precies wie ze was. De Oostenrijkse archieven zijn maar deels openbaar, ze geven alleen dat vrij wat we mogen weten.”
Pijpenkrul en klederdracht
De eerste Sisi-film werd gedraaid in 1921. In de jaren vijftig speelde Romy Schneider als tiener in de Sissi-trilogie van de Oostenrijkse regisseur Ernst Marischka. Tv en bioscoop boden in het na-oorlogse Duitsland een belangrijke vorm van escapisme. Op zaterdagavonden keek de Bondsrepubliek naar quizshows op televisie. In de bioscoop liepen met name Heimat-films over ongerepte natuur en eenvoudig familiegeluk.
En daar was Romy Schneider, als zeventienjarige met pijpenkrullen en in klederdracht, dravend door de Beierse bergen tot een Oostenrijkse keizer in een onverdacht blauw uniform haar naar Wenen haalde. De Sissi van Romy Schneider blijft ook onder moeilijke omstandigheden lief en stralend, voor haar goede humeur is alleen haar schoonmoeder immuun. Keizer Frans Jozef geeft, in het tweede deel, Hongaarse oproerkraaiers amnestie met de woorden: „Ik wil niet dat iemand in mijn land verdrietig is als ik zelf zo gelukkig ben.”
„Waarom houden de mensen zo van Romy?”, vroeg haar moeder, Magda Schneider, in de jaren vijftig retorisch. „Omdat je merkt dat het een wezentje is dat nog niet met alle vuiligheid in de wereld in aanraking is gekomen.” Je ziet ze zitten, de ontgoochelde nazi’s, starend naar de diep gedecolleteerde dirndls en zachte meisjesarmen van Romy Schneider.
Magda Schneider, zelf een beroemd actrice in de jaren twintig en dertig, liet zich ook tijdens de oorlog filmen bij een bezoek aan Adolf Hitler op zijn buitenverblijf. Meerdere biografen van Romy Schneider schrijven dat Magda, die in de Sissi-films de moeder van de keizerin speelt, een affaire had met Hitler. Haar nabestaanden hebben dat juridisch aangevochten.
Onbetwist is dat Magda Schneider en haar man, Romy’s stiefvader, commercieel profiteerden van het succes van Romy. Haar stiefvader bood haar een miljoen om nog een vierde Sissi-film te draaien. Romy Schneider weigerde en vertrok naar Frankrijk, een stap die het Duitse publiek haar niet vergaf. Jaren later kopte een boulevardblad nog, toen Schneider een Franse horrorfilm draaide, „Hoe diep ben je wel niet gezonken Romy?”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102506305-f8f034.jpg|https://images.nrc.nl/DrRxHBcOaYS0MqZc7aThn0Qj4EQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102506305-f8f034.jpg|https://images.nrc.nl/ifE0NsJQQbWxEq_EyrhUnKEl4EQ=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102506305-f8f034.jpg)
Foto FilmPublicityArchive/United Archives via Getty Images
Charismatisch maar grillig
„In haar aanwezigheid was het alsof iemand al het licht in de wereld op je richtte, en als ze het weer van je wegnam, was het alsof je een spits stuk glas in je hart geramd kreeg.” In Sisi & Ich van Frauke Finsterwalder is Elisabeth, gespeeld door Susanne Wolff, een charismatische maar grillige keizerin. Met haar vrijwel uitsluitend vrouwelijke entourage woont ze op haar buitenverblijf op Corfu. De keizerin moet vermaakt worden en verslijt daarbij in hoog tempo gezelschapsdames.
„Ze wordt nooit moe”, zegt een afzwaaiende hofdame over de keizerin tegen een nieuwe kandidate. „De berg op, berg af. Het paard op, weer van het paard af. Zwemmen ja, zwemmen nee.” De nieuwe is Irma gravin Sztáray, gespeeld door Sandra Hüller, die door haar moeder voor de keus wordt gesteld te trouwen, in het klooster te gaan of de keizerin van dienst te zijn. Irma Sztáray was ook historisch een van de laatste hofdames van Sisi, en schreef in 1909 haar memoires over de keizerin.
Op Corfu moeten alle vrouwen in de keizerlijke commune hetzelfde strikte dieet volgen als Sisi, bestaande uit dunne bouillon en cocaïnedruppels. Voor het plezier van de keizerin moeten de hofdames over plantenbakken springen en toneelstukjes opvoeren. Ondanks het milde sadisme van Elisabeth wordt ze op handen gedragen.
Finsterwalder las de dagboeken van een paar van Sisi’s hofdames. „Ze waren verliefd op de keizerin. Uit het dagboek van de historische Irma blijkt dat ze depressief was wanneer ze thuis was, op bezoek bij haar moeder, of als de keizerin zich terugtrok. Die afhankelijkheid vond ik fascinerend: die grote liefde, hoewel de vrouwen niet bijzonder goed werden behandeld door Sisi.”
In de film van Finsterwalder is Sisi geen slachtoffer. „In vrijwel alle biografieën is ze depressief en wordt ze onderdrukt door haar man. Dat vind ik een nogal bourgeois beeld. Bovendien is dat niet wat ik las in de dagboeken: het was een vrouw die levenslustig was, grappig maar ook erg gemeen. Van haar moodswings waren de vrouwen om haar heen de dupe. Juist dat aantrekken en afstoten zorgde voor een sterk soort afhankelijkheid.”
Finsterwalder zegt dat de film niet per se over Sisi moest gaan, maar dat ze de situatie van welgestelde en verveelde vrouwen in een ongelijke machtsverhouding interessant vond. Voor Finsterwalder kan haar Sisi-interpretatie tot op zekere hoogte een voorbeeld zijn: „Ik ken veel vrouwen die niet zo functioneren zoals de maatschappij het van ze verwacht. Bij vrouwen zorgt dat snel voor veel vooroordelen: ze is gek, ze is moeilijk. Sisi is de keizerin van een groot imperium. Haar kan het worst wezen wat anderen van haar vinden.”
