N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Spark birds De vogel die je ogen opende voor de schoonheid en het mysterie van deze soort is je spark bird, ziet Kester Freriks.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102505423-48037b.jpg)
Vogels dromen en zingen in hun slaap. Ze dromen over dansen in de lucht, over vliegen naar verre horizonnen. De Mexicaanse kunstenaar Daniel Godínez Nivón, die studeerde aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht, liet zich door deze ontdekking inspireren tot het videokunstwerk Dreamwind.
Op de zolder van het koetshuis van Kasteel Wijlre in Zuid-Limburg zien we zwermen spreeuwen en sneeuwwitte watervogels hoog in de lucht en vlak boven zee adembenemende choreografieën uitvoeren. Ze vormen arabesken en cirkels, draaien pirouettes. Een voice-over draagt een gedicht voor waarin de vogels zelf aan het woord komen, ze vertellen over hun dromen, de wind en hoe hun vleugels de wereld ‘weven’.
Wetenschappers van de universiteiten van Maastricht en Lincoln (Verenigd Koninkrijk) brachten Nivón op het spoor van deze dromende, zingende vogels. De stap van wetenschap naar kunst is klein op de tentoonstelling die, nogal ingewikkeld, Spark Birds & the Loneliness of Species heet. Een ‘spark bird’ is een vogel die iemand ertoe aanspoorde zich te interesseren voor vogels: de ‘vonk’ sprong over. ‘Loneliness’ verwijst naar de mens die door zijn handelen vervreemd raakt van de natuur, en daardoor eenzame soort werd.
Kunst en wetenschap ontmoeten elkaar in de installatie The Professor’s Office van de Nederlander Luuk Wilmering. Het is een hommage aan etholoog Niko Tinbergen. Zijn bureau is beladen met papieren en vogelboeken. Tinbergens beroemdste onderzoek is dat naar de rode plek aan de onderzijde van de snavel van de zilvermeeuw. Op een tekening boven de werktafel zien we de snavel in talloze vormen nagetekend, groot, klein, roze, geel. Ook waar de rode plek zich bevindt, is variabel. De installatie is zo gearrangeerd, met die paperassen en een open lade, dat het lijkt of Tinbergen elk moment kan aanschuiven.
Kruisweg van Jezus
De spreeuw keert ook terug, ditmaal zingend op een nestkast op het doek Black and Part Black Birds in America van Kerry James Marshall. Spreeuwen zijn geen oorspronkelijke bewoners van Amerika, ze kwamen er door een Shakespeare-liefhebber die aan het eind van de negentiende eeuw zo’n zestig vogelsoorten liet importeren die voorkomen in het oeuvre van de Engelse dichter. De spreeuwen zijn er dus onvrijwillig. Marshall ziet hierin een parallel met het slavernijverleden in het zuiden van de VS. Vandaar het ‘black’ uit de titel. Het is deze achtergrond die het schilderij diepere betekenis geeft en duidt op koloniale beeldvorming.
De mens, die eenzame soort, vangt vogels en sluit die op in kooitjes zoals Homo Carduelis van de Algerijnse kunstenaar Oussama Tabti laat zien. Uit luidsprekertjes in 33 lege kooitjes klinkt de zang van het puttertje of ook distelvink, een door de mens gedomesticeerde vinkachtige met een religieuze betekenis. Bij de kruisweg van Jezus Christus zou het vogeltje een doorn (‘distel’) uit diens doornenkroon hebben getrokken. Bloed kleurde zijn kopje rood, vandaar de rode plek bij zijn snavel. Ook leerde men hem water scheppen (‘putten’) met een klein emmertje. Het puttertje werd destijds op zo’n grote schaal gevangen, dat zijn voortbestaan werd bedreigd. Al die verlaten kooitjes van deze spark bird symboliseren een lege, vogelarme wereld.
