‘Ik ga niet eerst naar huis om bakje te halen voor mijn friet’

Boven de berenklauwen, nasischijven en loempia’s prijkt een zelf meegebracht bakje op de glanzende glazen toonbank. Maar daar de bestelling in doen? Geen denken aan, zeggen Lakis Alexopoulos en zijn moeder Georgia van cafetaria Edison in de Utrechtse wijk Zuilen. „Eigen bakjes mogen niet over de toonbank komen van de Voedsel- en Warenautoriteit, je weet niet waar zo’n bakje geweest is. Stel je voor dat er hondenharen aan zitten, of iets anders.” Bovendien, „straks staat hier een rij tot aan de boom buiten. Als al die mensen hun eigen bakjes meenemen dan weet je echt niet meer van wie welke bakjes zijn.”

Vijf cent per zwart plastic bakje rekenen moeder en zoon sinds zaterdag aan iedere klant die een snack met saus koopt. Vooral die saus vereist een plastic verpakking. Dingen als frikadellen en kroketten kunnen los in een papieren zakje. Alexopoulos heeft net monsters binnen van een duurzaam alternatief: een duurder crèmekleurig bakje van suikerriet. Honderd procent composteerbaar, staat op de onderkant. Het voelt stevig. „Dat ga ik de komende week uitproberen.” Vooral patat gyros stelt hoge eisen. „Vlees is zwaar en er zit veel saus bij. Papieren bakjes houden dat niet.”

Sinds 1 juli mogen snackbars en andere horecagelegenheden geen gratis plastic wegwerpbakjes en -bekers meer meegeven of bezorgen. En ook pompstations en supermarkten mogen hun maaltijdsalades en koffie niet meer gratis in plastic verpakken. Klanten moeten daarvoor betalen, én ondernemers moeten een herbruikbare optie aanbieden. Zo wil de overheid de afvalberg verkleinen en plastic zwerfafval terugdringen – elke dag gooien we 19 miljoen eenmalige plastic verpakkingen weg. Het liefst ziet de overheid dat klanten hun eigen pannetje of bakje meenemen.

Vooral dat laatste is compleet onwerkbaar, weet Frans van Rooij, directeur van de branchevereniging voor frituurzaken ProFri. „De overheid wil weer sneller dan bedrijven het aankunnen.” Veel ondernemers zijn al overgestapt op een duurzaam alternatief zoals karton of suikerriet, zegt hij – bakjes van bamboe of palmblad zijn te duur voor fast food.

Al met al zijn we, zacht uitgedrukt, niet heel enthousiast.

Shella Cortissos horeca-brancheorganisatie VCHO

De stap naar hergebruik is voor veel kleine ondernemers nog te groot. Grote ondernemingen, zoals McDonald’s, bieden een recyclebare beker met een euro statiegeld aan. En er zijn al een paar firma’s die herbruikbare oplossingen bieden, zoals WeCup en het Duitse Vytal. Maar vooralsnog zijn die voor kleine ondernemers veel te duur, zegt ook Shella Cortissos van de brancheorganisatie voor Chinese-Aziatische horecaondernemers VCHO. „Ze moeten die bakjes aanschaffen, ze moeten kunnen aantonen dat ze worden hergebruikt. En ze moeten ze schoonmaken volgens de hygiëne-eisen. Dat vergt extra ruimte, extra personeel, geschikte vaatwassers.”

Dan is er nog een praktische uitdaging: de toeslag voor de verpakking moet apart worden aangegeven op de kassabon. „Sommige oudere kassasystemen zijn daar niet op toegerust”, zegt Cortissos. „Al met al zijn we, zacht uitgedrukt, niet heel enthousiast. Dit is duidelijk van achter een bureau bedacht.”

Ook over de communicatie zijn ondernemers niet te spreken. Alexopoulos hoorde pas onlangs over de nieuwe regels via de media, net als veel andere ondernemers, blijkt bij een rondgang langs afhaal-horecazaken in Utrecht. Een enkeling herinnert zich een brief waarin de plannen werden aangekondigd, een paar maanden geleden. Maar de meesten kregen zo’n brief „zeker niet”.

‘Totale waanzin’

In een kraam met Vietnamese snacks, met plastick bakjes in alle soorten en maten, begint Bon van Nguyen smakelijk te lachen als hem naar de bakjestoeslag wordt gevraagd. „Klanten lopen al weg als ik 15 cent voor de saus reken, zelfs die moet gratis zijn.”

Ook in Bestaria Straatweg, een stukje verderop, ziet de eigenaar er het nut niet van in om iets extra’s te rekenen. Hij wil liever niet met zijn naam in de krant. Hij zoekt naar een duurzame oplossing. „Maar ik maak eerst mijn voorraad plastic bakjes op, ik heb net voor een paar maanden ingekocht.” Eén klant neemt al een jaar zijn eigen recyclebare frietbakje mee. Die vult hij wel, „geen probleem”,

„Totale waanzin”, vindt Atilla (38), die zojuist een frietje mayo met uitjes en een kaassoufflé bij hem heeft besteld. „Die toeslag gaat echt niet werken. De overheid kan beter gewoon verbieden dat plastic gebruikt wordt.” En een eigen bakje meenemen? „Zeker niet. Ik heb nú zin in een frietje, dan ga ik niet eerst naar huis om mijn bakje te halen.”

Rik Boor, eigenaar van Burgerme Utrecht in dezelfde straat, ziet geen problemen. „De prijs van de verpakking rekenden we natuurlijk altijd al mee. Wij hebben dus onze prijzen niet verhoogd, maar we laten op de bon zien dat we 10 cent rekenen voor geplastificeerde doosjes, waarin bijvoorbeeld kipnuggets met saus zitten.” Producten zonder saus verpakt hij in karton. En klanten mogen ook hun eigen bakje meenemen. Naar een herbruikbaar alternatief zoekt hij nog. „Dat moet pas per 1 januari 2024 dacht ik?”

Bakje voor de Lego

Tegenover, in Chinees restaurant Hing Kee, snapt Steven Xia (21), zoon van de eigenaresse, het idee achter de nieuwe regels wel. „Het is beter voor het milieu. Maar ze zijn niet duidelijk genoeg. Nu doet iedereen zijn eigen ding.” Hing Kee rekent 50 cent voor bestellingen onder 50 euro, en 1 euro voor bestellingen boven dat bedrag, staat op een A4-tje dat tussen de menukaarten op de toonbank is geplakt. Eigen bakjes mee gaat niet werken, zegt Xia. „Al helemaal niet als iemand telefonisch heeft besteld. Onze bestellingen bestaan uit minstens vijf, zes bakjes.” Eén klant neemt wel altijd zijn eigen pan mee, „voor zijn eend”.

„Heel goed dat dit gebeurt”, vindt de kleurrijk geklede Mo van de Werf (60) uit Westbroek. Ze is al jaren vaste klant en wacht bij de kassa op haar chap choi met garnalen, Chinese groenten, beef met zwarte bonensaus, en cha sieuw bami. „Een euro toeslag voor alles, dat is niets. Ik had een euro per bakje ook prima gevonden.”

Van de Werf fantaseert over een toekomst met standaard bakjes door heel Nederland die je overal kunt inleveren, net als PET-flessen en blikjes nu. Maar die bakjes die nu worden gebruikt, die kunnen ook gewoon in de vaatwasser, merkt Nicolas Pastor (34) op. Hij zit vlakbij aan een tafel te wachten op zijn bestelling. „Die kun je al hergebruiken, om eten in te vriezen bijvoorbeeld. Ik bewaar er mijn Lego in. Alles gesorteerd. Ik heb thuis meer dan honderd van die bakjes staan.”