Gejuich en tranen als de koning om vergiffenis vraagt

Applaus en gejoel tijdens de toespraak – tot drie keer toe. En nóg een keertje applaus wanneer het koninklijk paar vertrekt. De aanwezigen in het Oosterpark in Amsterdam – zowel de officiële genodigden op stoeltjes als de toeschouwers op het grasveld achter hen – laten er deze zaterdag geen enkele twijfel over bestaan: de excuses van koning Willem-Alexander voor het slavernijverleden worden zeer, zeer gewaardeerd.

„Groots”, „historisch” en „indrukwekkend” zijn woorden die na afloop voortdurend vallen. „Deze woorden en dit moment waren méér dan ik had verwacht”, zegt oud-Kamerlid Kathleen Ferrier, dochter van de eerste president van Suriname. „Het is een voorbeeld voor andere Europese landen die hier mee bezig zijn.” Historicus Leo Balai, gespecialiseerd in het Nederlandse slavernijverleden: „In zijn manier van praten voelde je dat de koning deze excuses doorlééfd heeft.”

In zijn manier van praten voelde je dat de koning deze excuses doorlééfd heeft.

Leo Balai, slavernij-historicus

Keti Koti begon met de Bigi Spikri, de traditionele optocht vanaf het Amsterdamse stadhuis. Honderden mensen, veelal in feestelijke kledij, liepen onder begeleiding van trommels, blazers en gezang naar het slavernijmonument in het Oosterpark. Vanuit Amsterdam-Zuidoost, de bakermat van de Surinaamse en Antilliaanse gemeenschap in Nederland, was er dit jaar voor het eerst ook een optocht. De mars is volgens de organisatoren een uiting van waardering voor alle mensen uit het stadsdeel die zich hebben ingespannen om het slavernijdossier op de politieke agenda te houden. „De wieg van de excuses staat in Amsterdam-Zuidoost”, staat op een bord van een van de aanwezigen – een verwijzing naar de excuses van premier Rutte, afgelopen december.

200 miljoen ‘onvoldoende’

Ook Bigi Spikri heeft dit jaar een politiek randje. In de staart van de optocht lopen zo’n dertig activisten. Ze dragen borden met teksten als „Geen heling zonder herstel” en „Elk jaar 1 juli vrij”. Ze willen dat het kabinet méér gaat doen om de ‘doorwerking’ van de slavernij in het heden – denk aan sociaal-economische achterstand en geïnstitutionaliseerd racisme – tegen te gaan. „Die excuses waren belangrijk en historisch”, zegt mede-organisator Mitchell Esajas. „Maar als je deze misdaad tegen de menselijkheid erkent en ook erkent dat er sprake is van doorwerking in het heden, dient er een programma te komen om het leed te herstellen en gelijkwaardigheid te bewerkstelligen.” De 200 miljoen euro die het kabinet onlangs uittrok is „onvoldoende”, vindt Esajas: „Er moet echt een structureel programma komen.”

Demonstrant Dymfke van der Lanen draagt een bord draagt met „Excuses en dan?” Ze loopt mee „omdat we er nog niet zijn”, zegt ze. „De effecten van het slavernijverleden zijn tot op de dag van vandaag voelbaar. Excuses hebben niet veel zin als je verder niets doet.” Wát er precies moet gebeuren, zegt Van der Lanen, „moeten de nazaten bepalen. En de Nederlandse staat moet luisteren en faciliteren.”

Winti-priesteres

Na ruim een uur lopen en zingen eindigt de mars in het Oosterpark, waar de herdenking met de koning op grote schermen te volgen zal zijn. Het grootste deel van de aanwezige neemt plaats op het grasveld achter het slavernijmonument. Voor de aanwezige hoogwaardigheidsbekleders, onder wie premier Rutte en nog vier andere ministers, is een aparte sectie met stoeltjes.

Voordat de koning het woord krijgt, is er muziek en een plengoffer van een winti-priesteres, die de voorouders dankt voor hun „strijd”. En een toespraak van Linda Nooitmeer. De voorzitter van het NiNsee (Nationaal institutuut Nederlands slavernijverleden en erfenis) levert onverholen kritiek op het uitblijven van „materiële genoegdoening” door de overheid aan de nazaten van slaven. „Wat is de aarzeling? (…) Dat stemmetje, diep in ons hart, diep in ons hoofd, dat we ze het niet waard vinden?”

Als de koning aan de beurt is, begint het te regenen. Van onder twee paraplu’s spreekt hij de aanwezigen toe. Hij heeft het over „de pijn die nog steeds in de haarvaten” van de nazaten zit. Zijn excuses als staatshoofd worden met luid gejuich ontvangen. De „vergiffenis” die hij vraagt als hoofd van de familie van Oranje-Nassau ook.

„Er is geschiedenis geschreven, amen!” roept een vrouw in creoolse kledij op het veld.

Zijn toespraak besluit de koning met de woorden „ten kon drai” – Sranangtongo voor „tijden zijn veranderd”. En: „Den keti koti, fu tru! De ketenen zijn verbroken! Echt waar!” Opnieuw een emotioneel applaus.

‘Historisch moment’

„De excuses waren geweldig”, zegt de 70-jarige Irma Brul, gekleed in een jurk met eroverheen een doek van de Surinaamse vlag, na afloop op het veld. „Ik voel dat het gemeend was. Het is belangrijk dat een ander beseft wat onze voorouders hebben meegemaakt.” Naast de stoeltjes voor genodigden vertelt Tweede Kamerlid Don Ceder (ChristenUnie) dat „de tranen echt naar boven kwamen” bij de groep (oud-)parlementariërs van Surinaamse en Antilliaanse komaf om hem heen. „Dit is een historisch moment.”

De activisten onder de aanwezigen zijn ook te spreken over de toespraak. „De koning heeft zijn woorden goed gekozen”, zegt Jerry Afriyie van Kick Out Zwarte Piet en het Zwart Beraad, mede-organisator van de protestmars eerder die ochtend. „Na de excuses van Rutte voelde het onaf. Hiermee heeft de koning de puntjes op de i van Rutte gezet. Met zijn verzoek om vergiffenis heeft hij het eigenaarschap bij de nazaten gelegd.”

Nu de woorden „compleet” zijn, zegt Afriyie, gaat het om „daden”. Te veel nadruk op geld en materiële compensatie wil hij niet leggen. „Het gaat erom dat we een inhaalslag maken om de negatieve doorwerking van het slavernijverleden bij de nazaten weg te nemen. En als dat geld kost: so be it. Er zal veel fantasie en moed nodig zijn voor de volgende stap.”